Elektrisite
Elektrisite se ansanm fenomèn fizik yo ki asosye ak prezans e mouvman matyè ki gen yon pwopriyete chaj elektrik . Elektrisite se lye ak mayetis, tou de fè pati fenomèn elektwomayetik, jan sa dekri nan ekwasyon Maxwell la . Gen plizyè fenomèn komen ki gen rapò ak elektrisite, tankou zèklè, elektrisite estatik, chofaj elektrik, e dechaj elektrik.
Prezans yon chaj elektrik, ki ka se pozitif oswa negatif, pwodwi yon chan elektrik . Mouvman chaj sa a reprezante yon kouran elektrik, ki pwodwi yon chan mayetik . Lè yo mete yon chaj nan yon kote, oswa chan elektrik la pa zewo, yon fòs egzèse sou li. Lwa Coulomb a bay mayitid fòs sa a. Si chaj elektrik la deplase nan chan an, li travay sou chaj la. Se poutèt sa, nou ka pale de potansyèl elektrik nan yon sèten pwen nan espas, ki anjeneral mezire avek vòlt yo.
Elektrisite se nan kè anpil teknoloji modèn. Enèji elektrik se yon vekte enèji, ki sèvi ak kouran elektrik pou pouvwa ekipman yo. Nan elektwonik, li se tou yon vekte enfòmasyon, eksplwate nan sikui elektrik ki enplike konpozan elektrik aktif tankou tib vakyòm, tranzistò, dyod, sikui entegre, osi byen ke pasif teknoloji entèkoneksyon asosye.
Fenomèn elektrik yo te etidye depi Antikite, pwogrè nan konpreyansyon teyorik rete prèske nilu jiska XVIIe e XVIIIe syèk la. Teyori elektwomayetik te devlope nan XIX syèk la, e nan fen syèk sa a, enjenyè elektrik yo te kòmanse itilize elektrisite pou rezon endistriyèl ak rezidansyèl. Ekspansyon rapid nan teknoloji elektrik pandan epòk sa a te transfòme endistri ak sosyete a, li te vin fòs ki te mennen Dezyèm Revolisyon Endistriyèl la . Adaptabilite ekstraòdinè elektrisite pèmèt yo itilize li nan yon kantite aplikasyon prèske san limit, tankou transpò, chofaj, ekleraj, kominikasyon, ak enfòmatik . Se poutèt sa, jenerasyon elektrisite se yon sektè endistriyèl kle nan anpil eta.
Listwa[modifye | modifye kòd]
Premye teyori yo[modifye | modifye kòd]
Depi lontan anvan elektrisite yo te konnen, moun te gen eksperyans ak chòk ki te koze pa pwason elektrik . Ansyen tèks de peyi Lejip ki date depi nan 2750 BCE refere a pwason sa yo kòm " loraj larivyè Nil la ", epi dekri yo kòm " pwotèktè nan tout lòt pwason yo. Pwason elektrik yo te senyal ankò milenè pita pa natiralis ak doktè grèk, women ak arab Plizyè otè nan antikite, tankou Pliny Elder ak Scribonius Largus, ateste efè anestezi nan chok elektrik delivre pa Malapteruridae ak Torpediniformes, epi konnen ke chòk sa yo ka pwopaje atrave objè kondiktif . Pasyan ki soufri maladi tankou gout oswa tèt fè mal yo mande pou yo manyen pwason elektrik nan espwa ke sekous pwisan an pral geri yo .
Kilti ansyen alantou Mediterane a konnen ke sèten objè, tankou ralonj Amber, ka fwote ak fouri chat pou atire objè lije tankou plim. Thales fè yon seri obsèvasyon sou elektrisite estatik alantou 600 BCE., ki soti nan ki li kwè friksyon ta fè Amber mayetik, kontrèman ak mineral tankou mayetit, ki pa ta bezwen fwote , , [1] , [2] . Yon teyori kontwovèsyal se ke Pati yo te gen konesans nan galvanoplastie, ki baze sou dekouvèt 1936 nan Bagdad pil elektrik, ki sanble ak yon selil galvanik, byenke li pa sèten si zafè a gen yon nati elektrik .
Premye rechèch ak etimoloji[modifye | modifye kòd]
Elektrisite te yon ti kras plis pase yon kiryozite entelektyèl pou milenè, jiska 1600, lè syantis angle William Gilbert te ekri De Magnete, kote li te byen envestige elektrisite ak mayetis, distenge ant efè a nan mayetit ak elektrisite estatik ki te pwodwi pa friksyon nan ambe . Li te kreye nouvo mo Latin electricus, ki soti nan " nan Amber " ou "tankou ambe", soti nan ἤλεκτρον, elektron, mo grèk la pou " amber" pou deziyen pwopriyete pou atire ti objè apre yo fin fwote . Asosyasyon sa a bay mo angle " electric "ak" electricity ki premye parèt nan Pseudodoxia Epidemica pa Thomas Browne nan 1646 epi yo pita prete pa franse yo fòme " elektrik "ak" elektrisite » , [11]
Dekouvèt efè prensipal yo[modifye | modifye kòd]
Lòt travay yo te fèt nan XVII syèk la. syèk ak nan kòmansman XVIII la syèk pa Otto von Guericke, Robert Boyle, Stephen Gray ak Charles François de Cisternay du Fay [3] . Apre sa, Benjamin Franklin te fè rechèch vaste sou elektrisite, vann byen li yo pou finanse travay li. Nan jen 1752 , li te swadizan tache yon kle metal nan anba a nan fil la nan yon kap mouye epi menne tout asanble a nan yon tanpèt loraj [alpha 1] , . Yon siksesyon de etensèl sote soti nan kle a nan do a nan men l. Sa a te demontre ke zèklè a te elektrik nan nati Li eksplike tou konpòtman ki sanble paradoks bokal Leyden an kòm yon aparèy depo pou gwo kantite chaj elektrik pozitif ak negatif , [3] .
- ↑ Diogenes Laertius. « Lives of Eminent Philosophers, Book 1 Chapter 1 [24] ». Perseus Digital Library (in anglais). Tufts University. Retrieved 5 fevriye 2017.
- ↑ Aristotle. « De Animus (On the Soul) Book 1 Part 2 (B4 verso) ». The Internet Classics Archive (in anglais). Archived from the original on 26 fevriye 2017. Retrieved 5 fevriye 2017.
- ↑ 3,0 et 3,1 Guarnieri, M. (2014). « Electricity in the age of Enlightenment ». IEEE Industrial Electronics Magazine (in anglais) 8 (3): 60-63. doi:10.1109/MIE.2014.2335431.