Dinasti Duvalier
Dinasti Duvalier se te yon diktatè otoritè an Ayiti ki te dire prèske vennèf (29) lane, depi 1957 jouk 1986, konsève règ papa ak pitit li François Duvalier ak Jean-Claude Duvalier.
Istwa[modifye | modifye kòd]
Eleksyon dirèk, premye nan istwa peyi Dayiti, te fèt nan mwa oktòb 1950, se te sou rèy prezidan Paul Eugène Magloire, yon elit kolonèl nwa militè, te eli. Siklòn Hazel te frape zile a nan lane 1954, li te devaste enfrastrikti ak ekonomi nasyon an. Sekou ki te pote pou kontrekare dezas siklòn sila pat sifi ditou, li te manke distribye. Ak prezidan Magloire opozan nan prizon epi li te fèmen jounal. Aprè li te refize etap desann aprè tèm li te fini, yon grèv jeneral te fèmen ekonomi Pòtoprens lan, epi prezidan Magloire te kouri, kite gouvènman nan yon eta dezòdone. Lè eleksyon yo te finalman òganize, François Duvalier, yon doktè ki tap milite nan milye riral, te rive rapòte lamayòt, sou yon platfòm aktivis sou non pòv Ayiti yo.
François Duvalier[modifye | modifye kòd]
François te pwodui yon konstitisyon pou solidifye pouvwa a epi ranplase lejislati bikameral la ak yon lejislati monokameral. 14 jen 1964, apre yon referandòm konstitisyonèl, Duvalier te deklare tèt li prezidan pou lavi e li chanje koulè drapo nasyonal la ak zam yo soti wouj ak ble pou vin wouj ak nwa. Li te revoke chèf lame a epi li te etabli yon Gad Prezidansyèl pou kenbe pouvwa li. Li te etabli tou Volontaires de la Securité Nationale (Volontè Sekirite Nasyonal), souvan yo rele Tonton Makout la, ki rele apre yon bogeyman nan mitoloji ayisyen an. Tonton Macoute te vin polis sekrè Ayiti e li te gen yon gwo enfliyans nan tout zòn riral ann Ayiti. Duvalier te sèvi ak enfliyans li fèk genyen nan militè a pou etabli pwòp elit li. Koripsyon te endemik, e li te vòlè lajan nan men ajans gouvènman yo e li te itilize li pou rekonpanse ofisyèl ki te fidèl avè l. Duvalier te eksplwate kwayans popilè Vodou tou, li te kreye yon kil pèsonalite ki antoure tèt li. Akòz règ li trè represif, Prezidan Ameriken John F. Kennedy te revoke èd Ameriken pou Duvalier e li te raple misyon Kò Marin Ameriken an nan lane 1962. Sepandan, apre asasina Kennedy, relasyon ak Duvalier te vin fasil, pasyèlman akòz pozisyon estratejik Ayiti toupre Kiba.
Jean-Claude Duvalier[modifye | modifye kòd]
François te mouri 21 Avril 1971. Pandan règ li a, yo te estime ke 30,000 sitwayen te touye pa gouvènman an, ak dè santèn de milye ayisyen te emigre Ozetazini, Kiba ak Kanada. Pitit gason l lan, Jean-Claude, te ranplase François kòm nouvo lidè peyi a apre yon referandòm konstitisyonèl. Toujou yon adolesan lè li te monte nan fonksyon piblik, Jean-Claude Duvalier te di li te ensousyan ak disoli, leve nan izolasyon elit ak san enterè nan politik. Premye ane yo nan administrasyon li te wè l 'kite devwa administratif manman l', Simone, pandan li te viv kòm yon playboy. Li te okòmansman byen renmen, paske règ li te konsidere kòm dou ak mwens tèrib pase sa yo ki nan papa l '. Nasyon etranje yo te vin pi jenere ak asistans ekonomik, epi Etazini te retabli pwogram èd li ann Ayiti an 1971. Sepandan, koripsyon endemik te kontinye egziste menm jan li te genyen anba dominasyon papa l. Anpil nan santèn milyon dola nan richès pèsonèl fanmi Duvalier te soti nan Régie du Tabac (Administrasyon Tabak). Okòmansman etabli kòm yon monopoli tabak, nan pratik li te itilize kòm yon fon slush, ak kèk oswa pa gen okenn dosye yo te kenbe nan aktivite li yo.
Neglijans rejim Jean-Claude a, ansanm ak yon mank de enfrastrikti adekwat, kite nasyon an vilnerab a kriz sante. Epidemi VIH/SIDA te devaste touris nan kòmansman ane 1980 yo, epi yon epidemi lafyèv pòsin Afriken ki soti nan Repiblik Dominikèn te devaste bèt yo epi detwi agrikilti lokal yo. USDA te pè maladi a pwopaje nan Amerik di Nò, epi li te fè presyon sou Duvalier pou li touye popilasyon an Ayiti nan kochon kreyòl natif natal epi ranplase li ak bèt ki ta bay ajans èd entènasyonal yo. Gouvènman ayisyen an te respekte, men desizyon an te lakòz fache nan mitan kiltivatè nasyon an. Kochon yo te byen adapte ak klima ak anviwònman ayisyen an epi yo pa t bezwen manje oswa swen espesyal; nouvo kochon yo mande tou de. Nan mwa me 1980, Duvalier te marye ak Michèle Bennett, yon divòse milat ak po lejè. Yo te konsidere sa kòm yon trayizon nan eritaj papa l soutni klas mwayèn nwa a, epi li te gen yon efè inatandi, radikalman negatif sou popilarite Duvalier. Pri ekstravagan maryaj la, ki te gen rimè ki te depase 3,000,000 dola ameriken, te alyene mas nwa yo plis. Yon chism ki te fòme nan gouvènman an ant pi gran, pi konsèvatif Duvalierists ak nonmen nan Jean-Claude. Sa a finalman te lakòz ekspilsyon manman Divalye a, Simone, dapre demann Michèle.
Mekontantman ak dezespwa ekonomik te rive nan yon tèt lè Pap Jan Pòl II te vizite Ayiti nan mwa mas 1983. Nan yon diskou nan Pòtoprens, Pap la te deklare ke "yon bagay dwe chanje isit la," te mande pou yon distribisyon ekitab nan revni ak yon sosyal ki pi egalite. ak estrikti politik. Revòlt te pete, Legliz Katolik te revitalize, e revòlt te kòmanse pete tou nan vil Gonayiv, ak foul moun te atake sant distribisyon manje. Soti oktòb 1985 pou rive janvye 1986, mouvman pwotestasyon Anti-Duvalier la gaye nan tout peyi a, nan sid. Yon revòlt te kòmanse nan pwovens yo dezan pita. Vil Gonayiv se premye moun ki te fè manifestasyon nan lari ak ravaj nan depo distribisyon manje. Manifestasyon yo gaye nan sis lòt vil atravè peyi a, tankou Okap. Nan fen mwa sa a, Ayisyen nan sid la te revòlte. Revòlt ki pi enpòtan la te pete nan Okay.
Duvalier reponn a revòlt yo nan revoke ofisyèl kabinè yo epi koupe pri manje. Li te tou fèmen plizyè estasyon radyo endepandan, epi li te deplwaye inite lapolis ak gad lame pou kase soulèvman yo. Sepandan, mouvman sa yo pa t rive pasize manifestan yo, e nan mwa janvye 1986, administrasyon prezidan ameriken an Ronald Reagan te kòmanse fè presyon sou Duvalier pou l renonse pouvwa epi kite Ayiti. Negosyasyon yo te bloke, epi pandan ke Duvalier te aksepte okòmansman yon òf azil nan Jamayik, li te anile òf li a epi li te deside rete ann Ayiti. Kòm rezilta, Depatman Deta Ameriken an koupe èd pou Ayiti, epi vyolans nan lari gaye nan Pòtoprens. Nan dat 5 fevriye 1986, manm militè yo te konfwonte rejim Divalye a e yo te mande l depa. San okenn sipò nan men militè a oswa lejislati a te kite, Duvalier konsanti, epi li menm ak fanmi l 'te ale nan avyon an Ayiti nan Lafrans nan dat 7 fevriye. ) ki te konpoze de twa sivil ak de ofisyèl militè. Sa a te kòmanse yon peryòd enstab nan tranzisyon nan règ demokratik konplè.