Henri Christophe

Henri Christophe, ki te fèt 6 oktòb 1767 nan peyi Grenad epi ki mouri 8 oktòb 1820 nan Milo (Ayiti), li te prezidan ak wa peyi Ayiti.
Biyografi[modifye | modifye kòd]
Kote Henri Christophe fèt nan lane 1767 te souvan diskite. Selon sèten istoryen, li fèt nan vil Kap Ayisyen. Pitit yon manman esklav ak yon nonm lib ki te rele Kristòf, yo te mennen li nan Nò Santo Domengo kòm esklav. Nan lane 1779, li te sèvi nan fòs fransè yo chasè volontè yo nan Santo Domengo pandan Revolisyon Amerikèn an tankou yon tanbou. Yo goumen nan batay Savannah.[1]
Lè Kristòf te yon granmoun, li te travay kòm yon mason, maren, sèvè ak fabrikan biya. Yon istwa popilè rakonte li te travay ak jere konpayi La Couronne, yon otèl-restoran nan Kap Fransè, premye kapital nan koloni fransèz Sen Domeng ak gwo vil kolonyal.
Endepandans[modifye | modifye kòd]
Pandan revòlt la nan lane 1791, li distenge tèt li epi li te vin yon ofisye. Li te goumen pandan kat (4) ane nan Nò avèk Tousen Louvèti. An 1802, yo nonmen li jeneral. Men, lè Louvèti te ekri premye konstitisyon ayisyen an, Fransè yo te refize pèmèt Ayiti pran endepandans li epi yo te deklare lagè sou Louvèti, ki te refize kapitile. Kristòf ak yon lòt jeneral rele Janjak Desalin alye ak Fransè yo kont Louvèti. An 1802, Louvèti te bat ak kaptire pa Fransè yo ak depòte an Frans. An 1803, Desalin vin gouvènè jeneral ann Ayiti, li bat Fransè yo ki bese devan rebelyon an.
Ant 1791 ak 1804, Revolisyon Ayisyen an kont kolon fransè yo te anraje. Aprè echèk ekspedisyon Lafrans an 1803,Jan Jak Desalin pwoklame endepandans Ayiti.
Pandan Anpi[modifye | modifye kòd]

8 oktòb 1804,Jan Jak Desalin, gouvènè jeneral an Ayiti, te pran tout pouvwa ak pwoklame tèt li anperè nan Kap Ayisyen sou non Jak Premye. Li te Premye Anpi an Ayiti. An 1805, twoup fransè yo te toujou estasyone nan pati lès nan zile a (kounye a Repiblik Dominikèn), kote yo te dirije pa ofisye fransè MariLwi Feran. Feran te mobilize twoup li yo epi li te bay lòd pou yo sezi tout timoun nwa tou de sèks ki poko gen laj 14 zan pou vann tankou esklav. Lè li aprann aksyon sa a, Desalin vin fache e li deside anvayi Santo Domengo. Twoup li yo piye plizyè vil, tankou Ázua ak Moca, epi yo fini sènen vil Santo Domengo, gwo fò Fransè yo.
Monte sou pouvwa[modifye | modifye kòd]
Li te yon prezidan epi yon wa ayisyen sou non "Anri I" oubyen "wa Kristòf".
Malgre jefo li pou pwomouvwa edikasyon epi kreye lwa ("Kòd Anri"), Anri te yon wa ki pa te popilè; Wayòm li te toujou nan zen avèk Repiblik Sid la, Petyon te vin prezidan Repiblik Ayiti.
Li te konstwi Palè San-Sousi a. Li te konstwi tou Chapèl Wayal Milo, ki fè pati Palè San-Sousi, toupre Sitadèl-Laferyè nan Milo.
Nan fen manda li, moun yo te tounen do ba li ak tout refòm li te vle poze pou ekonomi Wayòm Ayiti an.
Li te frape avèk yon kriz apoleksi. Li te vin kokobe.
Anri tiye tèt li ak yon bal, nan yon mès nan yon legliz li te bati. Yo antere li nan Sitadèl-Laferyè la. Jan-Pyè Bwye, prezidan "sid la" lan ap pran pouvwa a pa fòs e pwoklame ke pati nò a ap ratache avèk Repiblik Ayiti 26 oktòb ki swiv lan. Piti gason li an te pran pa ensije yo, madanm ni ak pitit fi li a tal refijiye nan Itali.
Desandans[modifye | modifye kòd]
Wa Anri te gen 5 pitit avèk madanm li, larenn lan Mari-Lwiz Kwadavid :
- S.A.R. prens Franswa-Fèdinan (1794-1814), san timoun.
- S.A.R. prensès Franswaz-Ametis Kristòf (1798-1840), san timoun.Prensès Atenayiz Kristòf (1800-1839), san timoun.
- S.A.R. prens Viktò-Anri Kristòf (1804-1820), prens wayal, san timoun.

Li te gen lòt timoun, ilejitim, ki soti nan mètrès diferan :
- S.A.R. Blezin Jòj Kristòf (1797-1866), ki te lejitimize nan nesans ak tit prensès. Li marye ak yonn nan jeneral papa li yo, Jeneral Nò Aleksi (1787-1840) ak ki moun li te gen yon pitit gason :
- S.A.R. Pyè-Nò Aleksi (1820-1910), Prezidan Repiblik Ayiti (1902-1908). Youn nan pitit li yo, Jak-Edwa Aleksi (ki fèt an 1947) te Premye minis (1999-2001 ak 2006-2008).
- S.A.R. Pyè-Ejèn Kristòf (1800-1819), ki te lejitimize ak fèt prens. Li te dezyèm nan lòd la nan siksesyon soti nan 1814 jiska lanmò li.
- S.A.R.Fèdinan Kristòf (1775-1815), ki te lejitimize ak fèt prens. Youn nan pitit li yo, Michèl Benèt[2], pitit fi biznismann Enès Benèt[3], marye prezidan lavi ak diktatè Jan Klod Divalye, ak te premyè dam Ayiti ant 1980 ak 1986.
- S.A.R. Jan Kristòf Anri (1783-1814), marye avèk Antwanèt yonn nan medam onè yo Mari-Lwiz Kwadavid, maryaj konteste pa wa a. Yo te toujou gen 2 pitit gason :
- Jozèf-Lakòs Anri (1805-1901). Youn nan pitit li yo, Lakòs Anri Satine (1931-2008), te yonn nan mesye ki pi fè pè ann Ayiti.
- Kristòf Anri (1808-1887).
Reprezantasyon wa Henri[modifye | modifye kòd]

Ekriven kiben an Alejo Carpentier fè wa Kristòf yon pwotagonis santral twazyèm pati woman li ki pibliye an 1949.
Powèt la ak otè nan Sent Lisi, Derek Walcott (pri Nobèl literati 1992), pibliye an 1949, nan laj 19 ane, premye pyès teyat li ki rele Anri Kristòf: A Chronicle in Seven Scenes (Anri Kristòf : une chronique en sept scènes).
Eme Sezè te fèt Anri Kristòf ewo yon pyès teyat : La Tragédie du roi Christophe an 1963.
Bibliyografi[modifye | modifye kòd]
- Jacques-Alphonse Mahul, Annuaire nécrologique, ou Supplément annuel et continuation de toutes les biographies ou dictionnaires historiques, 2e ane, 1821, Paris : Ponthieu, 1822, p. 318-330 [1]
- Leconte, Vergniaud. Henri Christophe dans l'Histoire d'Haiti, Paris, 1931.
- Hélène Maspero-Clerc, Un journaliste contre-révolutionnaire Jean-Gabriel Peltier (1760-1825), Société des Études Robespierristes, Paris, 1973.
- Tugdual de Langlais, Marie-Étienne Peltier, Capitaine corsaire de la République, Éd. Coiffard, Nantes, 2017, 240 p. (ISBN 9782919339471).
Referans[modifye | modifye kòd]
- ↑ Vastey, Baron de (1819). Imprimerie Royale, ed. Essai sur les Causes de la Révolution et des Guerres Civiles en Haïti. Sans Souci. p. 160.
- ↑ Georgie Bennett
- ↑ Ernest Bennett
Lyen deyò[modifye | modifye kòd]
- Anri Kristòf sou bnf.fr
- Anri Kristòf sou haiti-reference.com
Jean-Jacques Dessalines (1804–1806) • Henri Christophe (1806-1807) • Bruno Blanchet (1807, enterim) • Alexandre Pétion (1807-1818) • Jean-Chrisostôme Imbert (1818) • Jean-Pierre Boyer (1818-1843) • Charles Rivière Hérard (1843-1844) • Philippe Guerrier (1844-1845) • Jean-Louis Pierrot (1845-1846) • Jean-Baptiste Riché (1846) • Céligny Ardouin (1846-1847) • Faustin Soulouque/Faustin Ie (1847-1859) • Fabre Geffrard (1859-1867) • Nissage Saget (1867) • Sylvain Salnave (1867-1869) • Nissage Saget (1869-1874) • Konsèy Sekretè deta (1874) • Michel Domingue (1874-1876) • Komite revolisyonè epi gouvènman pwovizwa (1876) • Pierre Théoma Boisrond-Canal (1876-1879) • Joseph Lamothe (1879) • Florvil Hyppolite (1879) • Lysius Salomon (1879-1888) • Pierre Théoma Boisrond-Canal (1888, enterim) • François Denys Légitime (1888-1889) • Monpoint Jeune (1889, enterim) • Florvil Hyppolite (1889-1896) • Konsèy Sekretè deta (1896) • Tirésias Simon Sam (1896-1902) • Tirésias Simon Sam (1896-1902) • Cincinnatus Leconte (1902, enterim) • Pierre Théoma Boisrond-Canal (1902) • Pierre Nord Alexis (1902-1908) • Komisyon lòd piblik (1908) • François C. Antoine Simon (1908-1911) • Cincinnatus Leconte (1911-1912) • Tancrède Auguste (1912-1913) • Konsèy Sekretè deta (1913) • Michel Oreste (1913-1914) • Edmond Polynice (1914) • Oreste Zamor (1914) • Edmond Polynice (1914) • Joseph Davilmar Théodore (1914-1915) • Jean Vilbrun Guillaume Sam (1915) • Komite revolidyonè (1915) • Philippe Sudre Dartiguenave (1915-1922) • Louis Bornó (1922-1930) • Louis Eugène Roy (1930, enterim) • Sténio Vincent (1930-1941) • Élie Lescot (1941-1946) • Franck Lavaud (1946, enterim) • Léon Dumarsais Estimé (1946-1950) • Franck Lavaud (1950, enterim) • Paul Eugène Magloire (1950-1956) • Nemours Pierre-Louis (1956-1957, enterim) • Franck Sylvain (1957, intérim) • Léon Cantave (1957) • Gouvernement collégial (1957) • Léon Cantave (1957) • Daniel Fignolé (1957, enterim) • Antonio Kébreau (1957) • François Duvalier (1957-1971) • Jean-Claude Duvalier (1971-1986) • Henri Namphy (1986-1988) • Leslie Manigat (1988) • Henri Namphy (1988) • Prosper Avril (1988-1990) • Hérard Abraham (1990, enterim) • Ertha Pascal-Trouillot (1990-1991, enterim) • Jean-Bertrand Aristide (1991) • Raoul Cédras (1991) • Joseph Nérette (1991-1992, enterim) • Marc Bazin (1992-1993, enterim) • Jean-Bertrand Aristide (1993-1994) • Émile Jonassaint (1994, enterim) • Jean-Bertrand Aristide (1994-1996) • René Préval (1996-2001) • Jean-Bertrand Aristide (2001-2004) • Boniface Alexandre (2004-2006, enterim) • René Préval (2006-2011) • Michel Martelly (2011-2016) • Jocelerme Privert (2016-2017, enterim) • Jovenel Moïse (2017-2021)