Aller au contenu

Seremoni nan bwa Kayiman

Depi Wikipedya, ansiklopedi lib
(Depi paj redireksyon « Seremoni-an nan Bwa Kayiman »)
Seremoni-an nan Bwa Kayiman
{{{caption}}}
Konfli: {{{conflict}}}
Dat: 14 out 1791
Anplasman: Ayiti
Rezilta: Viktwa pou Lame endijèn nan
Militè
Dechouke Koloni fransè a nan Sen Domeng restitye non Ahyti a ↔ Nwa lib nan Sen Domeng ak afranchi ak mawon nou pa konnen yo. Seremoni bwa kayiman se yon kongrè tout nwa lib yo ak afranchi nan tout Sen Domeng te fè e san dout espas la te sekirize pa armé indigjène nan.
Kòmandan yo
. Boukmann ak plizyè oungan nan epòk la pou prezide Seremonni-an nan Bwa Kayiman. ↔ Dutty Boukman, Hallaou, Hyacinthe, Lafortune.
Twoup
Ogoun Feray, Petwo, Zandò, Kita, Mondong ↔ Damballa, Kaplaou, Sinigal, Agaou, Badè, Sobo
Mouri yo
{{{pertes1}}} ↔ {{{pertes2}}}


Seremoni nan Bwa Kayiman se yon reyinyon nan esklav mawon lannwit lan nan 14 out 1791, konsidere nan Ayiti tankou zak fondatè revolisyon an ak lagè a nan endepandans. Sa a se te gwo premye soulèvman kolektif Ayiti kont esklavaj.

INESKO te chwazi 23 out pou fè referans ak soulèvman ki te swiv evènman sa a kòm "Jounen Entènasyonal Souvni Komès Esklav ak abolisyon li"[1].

Bwakayiman

[modifye | modifye kòd]

Bwakayiman se yon kote ki lwen nan abitan Lenormand Mézy nan Mòn-wouj sou zile Ayiti.

Lannwit [2], Dutty Boukman òganize yon seremoni politik ak relijyee la pou yon pakèt esklav. Prètrès Manbo, Cécile Fatiman, plonje yon kouto nan yon kochon kreyòl nwa ki te sakrifye[3], epi asistan yo bwè san li pou yo vin envulnerab. Lè sa a, Boukman bay lòd soulèvman jeneral la[4]. Lè yo te rasanble diferan tribi Afriken yo nan demand yo pou libète, vodou te yon katalis nan revòlt esklav Sendomeng.

Soulèvman sa a te fèt nan nwit 21 out pou rive lè esklav ki soti nan senk kay te boule yo e masakre blan yo, fanm ak timoun enkli. Pandan dis jou, plenn nò a te nan flanm dife. Te gen prèske no 1000 asasinen[4], anviwon 200 bagay dous ak no 1200 boule[4]. Boukman avanse nan Cap-Français. Otorite yo reponn epi Boukman mouri nan konba, nan tèt twoup li yo. Tèt li ekspoze nan Cape Town paske yo konsidere li envulnerab pou esklav yo.

Malgre repons lan, revòlt la pa te bat. Lòt dirijan yo te pran plas Boukman: lyetnan li yo Jean-François ak Biassou, ansanm ak Toussaint ki poko rele Louvèti. .

Dènyèman, gen moun ki defòme Bwa Kayiman (Bois-Caïman an kreyòl ayisyen) nan Bwa Kay Iman, yon fason pou lyen seremoni vodou sa a ak pratik mizilman yo. Men, teyori yo ta anile pa dènye etid yo[5].

Dewoulman seremoni

[modifye | modifye kòd]

"Nan lannwit 14 pou 15 dawout 1791 lan, nwa ak milat, esklav ak mawon tout al reyini nan kote sa a sou lodyans lwa ki pou I fe. Se te tèt kole pou tout lwa ki nan Afrik yo, san eksepsyon ki di Petwo, Zandò, Kita, Mondong, Kaplaou, Sinigal, tout lwa yo ki pou dife, ki pou lagè epi ki pou viktwa. Tout pwopoze yo pou ede pitit nèg yo ak nègrès yo pou yo vin gen libète nan menm tan tè a ki ap pou vin pou dwa selon lalwa paske yo te vin mete yo la a san se pa te volonte yo. Nou te plis ke drie-san nwa mele ak milat yo. Desalin tou te prezan e prèske tout gran jeneral yo te la nan asistans lan. Nou te konnen fen e byen n ap gen laviktwa depi nou rete soude yonn ak lòt. Malgre lapli ap tonbe, nou tout nou tap tann dekrè lwa yo. Agaou, Badè, Sobo, Kevyezo te dechennen eleman natirèl yo pou n te ka pwoteje kont soufnantyou e anchatpent kolon yo. Kout loray eklè fè kenken, van yo se te alye nou. Seremoni-an te dewoule selon rityèl la. Manbo Edèz te mete li prè pou li al touye kochon an bay Ogoun Feray, lè ke kristalizasyon ki pou volonte pou viv lib oubyen nou mouri a rive nan nivo ki pi wo degre a, siblimasyon li nèk konkretize li la nan jès Jean Batis Visama Legran, ki pou tribi Bisangot ki nèk ekate kochon an ke Manbo Edéz ta pral touye a". Ak yon vwa fò san replik li nèk anonse ak asistans lan ki medize :"Noun praàlai jyré su sang khi va sòrtihi n'an veine mwein, pou appartiy joudiha, Nwouh touthneth Nwouh viveihe libry oubyen Nwouh mouriehe." li pral mouri li menm olye de kochon an. Trè l yo kontrakte yo e bèl gason byen wo e gwo ki se Jan Batis Visama Legran tou posede pa gad lan ki se Danbala, vwa a te vin pi fò, pi sanble ak yon wa kap bay lòd divin pou pi presi. Atò tout asistans lan kraponnen, nou founi je gade nou wè esklav sa a jiskaske pou moun pa konnen l, posede pa Danbala, li sezi kouto a ki te nan men Manbo Edèz e li koupe venn li nan tou de koud men li yo. Manbo a tou ,manzè menm chevoche pa Ogoun Feray, rekèyi san imen an ki siyifi sakrifis-boule nèt la, pou prezante ak asistans lan ki fasba a yo te pwostène.

Nou t ap koute atantivman Danbala pa mwayen bouch Jan Batis Visamr Legran k ap aprann nou : " Nwouh praâleihe bwoêd sang dabala. Sang khi praàleid bâ ann ow hou kouragjy pou Nwouh viveihe libry oubyen Nwouh mouriehe vanyan garceon ak greine nwouh n'an main n'ow hou... Kounye a gason Boukmann pwononse sèman an : "San an t ap koule nan venn yo ki ouvè a, wouj tankou solèy midi. Jenou atè, nou tout ap bwè san sakrifis-boule nèt la (holocauste), aprè ke m te jis pwononse sèman an ke istwa a kenbe e ke de yon vwa fanm ak gason prezan repete an koral:"[6]

Pwònonsman Sèman an

[modifye | modifye kòd]

« Bondyei khi feid solèyi

Khi clairei n' hou ow ann haout

khi soulveid lanmèra

Khi feid gwondé loragjy

Khi seid Bondyei luotd io teindai

Kacheid n'an zòrne nyagjy

Ah Lah li gahadeid n'

Li woêd tou zha blank faêry

Bondyei blank mandeid crinme

Mein Bondyei ha khi si bon

Òrdonnein noun vangjansai

Li vah koundied n'hou ow

Li bâ n' asistancy

Èh' part n' n'an veid byenfaêry

Jété pòrtrait Diez blank

Khi swoêfy dlo n'an jaé n'hou ow

Koutai libèrté khi n'an koeir noun touth" »

Literati

[modifye | modifye kòd]

Seremoni sa a ilistre nan desen komik La Petite Fille Bois-Caïman François Bourgeon (volim 6 nan Passagers du vent, ed. 12 bis, 2009, pp. 71-72)[7], osi byen ke nan ' 'Fantòm Ispanyola pa Jean-Pierre Pécau, Fred Duval ak Fred Blanchard (volim 35 nan seri uchronique Jour D, 2018)[8].

Ekriven ak powèt Hérard Dumesle te ekri "Macanda", yon koleksyon pwezi pwoz sou seremoni Bois-Caïman ak nan lwanj pou esklav rebèl François Mackandal[9].

Li mansyone tou nan woman The Kingdom of this World pa Alejo Carpentier.

Referans

[modifye | modifye kòd]
  1. ↑ 23 out, sou pòtay UNESCO.
  2. ↑ (en) « Lendepandans premye repiblik nwa a, yon paj listwa depi lontan yo souzèstime », Mond lan,‎
  3. ↑ (en) « Cécile Fatiman, pretès nan Bois-Caïman », Istwa pa fanm,‎
  4. ↑ 4,0 4,1 et 4,2 (en) Ayiti,
  5. ↑ Rodney Salnave, « Orijin manti Bwa Kay Iman », sur Bwa Kay “Il-Ment”, .
  6. ↑ La légende des loa Vodou Haïtien. Déita Dépôt Légal #93-06-098 Bibliothèque National d'Haïti
  7. ↑ (en) « François Bourgeon: Mwen satisfè pasyon mwen pou listwa »
  8. ↑ (en) « D-Day Volim 35: Fantom Ispanyola. Jean-Pierre Pécau, Fred Duval, Dim.D. »
  9. ↑ (en) Vwayaj nan Nò Hayti oswa Revelasyon kote istorik ak moniman, pa Hérard Dumesle (1824), yon ipotèks fondatè, (DOI 10.4000/coma.3139, lire en ligne)

Lyen deyò

[modifye | modifye kòd]
Revolisyon Ayisyen

Bwa Kayiman • Kwadèboukè • Mòn Pele • 1 Latànri • Pòtoprens • Kap Fransè • Mamlad • Fò Dauphin • 1 Tibiwon • Akil • bonm lan • 2 Tiburon • Gonayiv • Pò-repibliken • 1 Dondon • 2 Latànri • Sen Mak • leyogàn • Sen Rafayel • trèt • 3 Tibiwon • 1 Verèt • Gran Rivyè • Las Cahobas • Mibalè • 2 Verèt • Petite-Rivière • 2 Dondon • 1 Les Irois • Jean-Rabel • 2 Irois la • Jakmèl [...]
Ekspedisyon nan Sen Domeng
 Ravin Koulèv • Kellola • Plaisance • Lakrèt-a-Pyewo • Pòtoprens • Vètyè

Rekipere depi « https://ht.wikipedia.org/w/index.php?title=Seremoni_nan_bwa_Kayiman&oldid=833205 »