Relasyon ant Frans ak Ayiti

Drapo Lafrans

Drapo Ayiti

Relasyon ant Lafrans ak Ayiti refere a relasyon diplomatik yo ant Repiblik franse a, yon peyi sitou ewopeyen, ak Ayiti, Eta Karayib la. Lafrans kenbe yon anbasad nan Pòtoprens ak Ayiti kenbe yon anbasad nan Pari.

Istwa[modifye | modifye kòd]

Peryòd kolonyal la[modifye | modifye kòd]

Franse yo rete nan Latòti an 1625 pwoteje tèt yo kont bato panyòl. Nan lane 1697, Espay te kite pati lwès zile Ispayola nan Lafrans, daprè dispozisyon Trete Ryswik la. Koloni nan Santo Domingo rich ak pwodiktif, ak tabak, koton, sik ak kakawo yo te plante isit la. Esklavaj trè gaye toupatou.

Lagè Endepandans lan[modifye | modifye kòd]

Nan mwa out 1791, pandan y ap Lafrans te destabilize pa revolisyon, esklav soti nan nò a nan Santo Domingo leve kanpe : sa a se kòmansman Revolisyon Ayisyen an. Nan lane 1793, Tousen Louvèti, lidè ensije yo, alye ak Panyòl yo pou yo goumen kont Lafrans. Nan lane 1794, li te vire kont sa yo, li anvayi pati panyòl la nan zile a nan 1801, libere esklav. Nan lane 1802, Napoléon Bonaparte voye 40,000 sòlda franse ak polonè nan Santo Domingo yo konfonn revòlt la. Twoup sa yo te bat nan batay Vètyè nan 1803. Endepandans Ayiti a pwoklame nan 1804.

Diznevyèm syèk la[modifye | modifye kòd]

Nan 1825, aprè yon iltimatòm Charles X, Lafrans ak nouvo eta ayisyen an jere regilyèman relasyon diplomatik yo. An echanj pou konpansasyon 150 milyon fran lò, peye ansyen kolon yo, Wayòm Frans lan rekonèt endepandans Ayiti epi renonse tout dezi pou rekonkèt. Nan lane 1838, yon trete lapè ak amitye te konkli ant de (2) peyi yo.

Jean-Pierre Boyer, gwo ponyèt an Ayiti ant 1818 ak 1843, te fè fas a yon sitiyasyon ekonomik deteryore ak katastwòf natirèl. Ekspilse nan pouvwa an 1843, li te antre nan egzil nan Pari.

Nan fen diznevyèm syèk la, Etazini te vin plis aktif nan Karayib la, ke yo te vle transfòme an yon lak ameriken. Lafrans pèdi enfliyans nan rejyon an. Nan lane 1883, fenomèn sa a te lakòz òf Prezidan ayisyen Lysius Salomon nan Etazini. Li pwopoze bay youn nan de (2) zile an echanj pou pwoteksyon amerikèn an. Menm prezidan sa a ap chache refij an Frans aprè li te pèdi pouvwa li nan 1888.

Ventyèm syèk la[modifye | modifye kòd]

Franck Lavaud, nan tèt yon jent militè an Ayiti ant 1946 ak 1950, te egzile tèt li an Frans epi li mouri nan Pari.

Nan dezyèm mwatye ventyèm syèk la, Lafrans ak Ayiti konkli anpil akò, tankou :

Yon akò komèsyal an 1958 ak 1959
Yon akò sou transpò ayeryen an 1965
Yon akò koperasyon kiltirèl, syantifik ak teknik nan lane 1972
Yon konvansyon sou pwotèksyon envestisman an 1973

An 1986, Jean-Claude Duvalier, ki te ranvèse pa yon revòlt, te vin nan abri nan Frans sou yon avyon nan fòs ayeryèn amerikèn an.

Peryòd kontanporèn[modifye | modifye kòd]

Sou nivo ekonomik la[modifye | modifye kòd]

An fevriye 2010, pandan yon vizit nan Ayiti, Prezidan an nan Repiblik franse Nicolas Sarkozy te pwomèt 230 milyon ewo nan asistans ekonomik ak anile 56 milyon ewo nan dèt ayisyèn yo pou ede peyi a. Peyi a fè fas a pi move Tranblemanntè a nan istwa li. Nan mwa me 2015, François Hollande te pwomèt 145 milyon dola nan envestisman nan pwojè devlopman sou zile a. Nan mwa avril 2024, anviwon ven ONG estime ke Lafrans dwe plis pase 100 milya dola nan zile Karayib la. ONG yo te lanse apèl yo pandan yon fowòm Nasyonzini an nan Jenèv.

Ayiti gen yon gwo defisi komèsyal anvè Lafrans. Miltinasyonal franse Air France, CMA CGM ak Total lokalize an Ayiti.

Sou nivo kiltirèl la[modifye | modifye kòd]

Daprè konstitisyon 1987 la, lang franse se yon lang ofisyèl an Ayiti. Lafrans ak Ayiti se manm plen dwa nan òganizasyon entènasyonal frankofoni.

Ayiti gen yon Enstiti franse ak senk (5) alyans franse, e kòm kowoperasyon konsa nan domèn edikasyon an entans. Ekriven ayisyen chita nan Académie française, tankou Dany Laferrière ^[1] .