Gwadloup


(detay)	(detay)

deviz nasyonal

im nasyonal

lang
jantile Kreyòl, Franse
gwadloupéyen

fizo orè : UTC -4

istwa

dekouvèt

politik

gouvènman repiblik

kapital

Bastè (komin)

pi gwo vil Lapwent (komin)

divizyon

vwazen Antigwa, Dominik, Monsera

òganizasyon ONI, IE

jewografi

sipèfisi (km²)
dlo (%)
frontiè (km)
kòt (km)
pli ro (m)
pli ba (m) 1 628
0,70

ekonomi

monnen
- divizyon léwo

PIB
- total (US)
- pa ab. (US)

endis yo
- EDI
- EPI

demografi

popilasyon (ab.)

dansite (ab./km²)
lavi (zan)
ne (‰)
mòtalite (‰)
mòtalite timoun (‰)
alfabèt (%)
an vil (%) 400 000
èstimasyon 2006

endèks

kòd

kòd ISO

endikatif yo
- entènet
- telefonik
- radyofonik .fr/.eu/.gp +33 é +590

nòt

Gwadloup se yon il ki sitye nan Lanmè Karayib. Distans li ak la Frans se 7000 km, ak Etazini se 600 km , ak Ayiti se 876 km . Se yon depatman doutremè franse; moun Gwadloup (gwadloupeyen) kapab vote nan eleksyon franse, genyen tou representasyon nan gouvènman franse. Chèf-lye Gwadloup se Basté (Franse: Basse-terre).

Non Gwadloup sanble vle di rivyè lou, nan Virgen de Guadelupe adan Extremadura koté Espangn. Gwadloup, son piti awchipèl adan lé piti zantiy adan Lamè Karaib. Kò a ay sityé koté 600 kilomèt pi ho ki lamérik di sid é 600 km pi à dwèt ki Ayiti. Pwémyé non ay sété calaou çaera pi apwè Karukéra, ki vé di lil ki ni on bèl lanmè.

Istwa[edite | modifye sous]

Sé dèpi antan dyab té tigason Awawak vin rété an Gwadloup. Sé prèmyé pèp a moun ki rété an Gwadloup . Pou viv yo té ka péché é kiltivé. Sé Kristof kolon ki fè léwòp dékouvè Lagwadloup an 1493. Moun laFwans vin kolonizé Lagwadloup é tchouyé tout Zindyen Karaïb pas yo pa ka rivé mété yo an esklavaj. Sé pou sa yo méné esklav dépi lafwik pou kiltivé kann a sik ki té pi gwo pwodiksyon a la Gwaldoup. Lè moun Fwans aboli lesklavaj, pwès tout zansyen esklav réfisé travay ankò an chan kann. Sa obligé sé plantè-la angagé 42000 Zindyen denn ant 1854 é 1889. Yo té ni kontwa mé plantè la té ka byen san fouté: yo pwan bon kou é an plis ansyen esklav té ké mal gadé yo, mal palé yo é mal palé ba yo. Mé sé yo ki sové plantasyon é yo méné épi-yo nouvo jan pou manjé, abiyé kò la é palé.

Jòdijou, pèp a Gwadloup sé on mélanj a Amérendyen, Ewopéen, Afwiken é Zindyen ki kréyé on kilti kréyòl.

Jan Gwadloup dirijé[edite | modifye sous]

Gwadloup son lil le zantiy, se yon depatman franse. Pli gran vil la se La pwent, chèflye li rele Bastè. Evé Matinik ki 150 km pi ba é évé Giyann yo ka fé lé départements français d'Amérique (DFA).

An lanné 2003, yo sonjé mété on nouvo jan pou jéré Gwadloup, yo té vé fè on sèl biten évé régyon la é dépawtéman la mé biten la foukan a tè lè pèp la di awa adan on gwan voté. Mé Sen Bawtélémy é Sen Mawtin di wi, sa y fèt yo pé ké adan Gwadloup ankò mé yo ké endépendan di la Gwadloup.

Kon Gwadloup adan la Fwans é la Fwans adan Léwòp, Gwadloup adan Léwop kon région périphérique, on péi ki lwen mèm. E pas sé on péi ki lwen mèm, i pé chanjé lwa a Léwop ki nowmalman pou tout Léwop.