Fanm nan revolisyon ayisyen

Depi Wikipedya, ansiklopedi lib

Fanm pandan Revolisyon Ayisyen an (1791–1804) te patisipe, nan diferan nivo nan sosyete a, nan mouvman revòlt ki te ranvèse pouvwa kolonyal franse a sou zile Ayiti, lè sa a yo te rele Sen-Domeng. Malgre wòl enpòtan yo te jwe pandan peryòd sa a, fanm sa yo raman te enkli nan resi istorik ak literè sou revòlt esklav yo[1] Sepandan, depi ane 2000 yo te gen anpil rechèch akademik konsakre pou yo.

Fanm esklav nan Santo Domingo anvan Revolisyon an[modifye | modifye kòd]

Nan koloni franse Sen-Domeng, fanm nwa ki te esklav yo te soufri, anplis de abi ak move tretman ki rezève pou esklav yo, sou fòm vyolans patikilye ki baze sou sèks, tankou Kadejak pa pwopriyetè esklav,[2] epi yo te trete yo kòm enstriman repwodiksyon.[3] Anpil nan fanm sa yo te ale nan swisid.[4]

Wòl fanm nan revolisyon an[modifye | modifye kòd]

Victoria Montou oswa Matant Toya, yon pèsonalite Revolisyon ayisyen an

Revolisyonè Ayiti yo te vize pou libere tèt yo anba esklavaj, men tou pou mete fen nan okipasyon fransè zile a. Fanm te patisipe nan revòlt la nan diferan fason.

Òganizasyon travay[modifye | modifye kòd]

Esklav fi ki te anplwaye kòm travayè te refize fè travay ki menase lavi yo. Pa egzanp, fanm ki t ap travay nan mitan lannwit nan yon izin kann te pwoteste kont kondisyon travay yo, pi patikilyèman kont risk ki gen rapò ak itilizasyon aparèy ki ta ka lakòz mitilasyon oswa lanmò, ekleraj la pa ase.[5]

Vodou[modifye | modifye kòd]

Pratik vodou a te favorize Revolisyon ayisyen an. Fanm esklav ki te chape anba plantasyon yo, ke yo rele " mawon ", te kapab rekòmanse wòl yo kòm pratikan vodou ; toutotan yo te anba kontwòl kolon yo, yo te kapab pini yo paske yo te rejte katolisis.

Kominote esklav ki sove yo te tounen vin jwenn manbo vodou, oswa pretrès, ki te radikalize yo epi ki te fasilite òganizasyon yon mouvman liberasyon.[6] Manbo vodou yo te jeneralman abitye ak remèd fèy ak pwazon, yo te itilize pou touye mèt esklav franse ak fanmi yo pandan revolisyon an.[7] Ideyolojikman, imaj manbo vodou ayisyen an te ensite ensije yo pou yo konbat gouvènman kolonyal la, non sèlman nan yon objektif politik emansipasyon kolektif, men tou nan yon pèspektiv espirityèl ki pi wo.[8]

Manbo ki pi popilè nan istwa revolisyonè ayisyen an se Cécile Fatiman. Li te pitit fi yon fanm esklav ak yon pwopriyetè esklav. Yo konnen li te òganize yon seremoni vodou ki te rasanble plizyè santèn esklav rebèl swa anvan Revolisyon an, ankouraje yo e chante ak dans pou goumen pou libète.[9] Yo di li te viv 112 zan, li pa janm sispann pratike vodou.[10] Yon lòt fanm, Dédée Bazile, gen yon eritaj ki sanble ak yon mistik revolisyonè. Dédée pa konnen sevèman kòm yon manbo ; li rele Défilée-la-folle (fanm fòl). Yo di "foli" li se te yon konsekans asasina paran li pa sòlda franse yo ansanm ak vyolans seksyèl li te soufri. Dédée te fè plizyè timoun akòz kadejak mèt li te fè. Apre asasina lidè revolisyonè Jean-Jacques Dessalines, yo rapòte li te gen pou li rasanble rès lidè ayisyen sa a ki te dekonpoze yo, ranje kò li ki te mitile epi asire yo antere li avèk diyite. Jodi a, Dédée se yon ikon Revolisyon ayisyen an, yon senbòl " foli nan angajman pèp ayisyen an, ki vin souveren sou tè li.[11]

Konba[modifye | modifye kòd]

A woman in white and a man in uniform with troops behind them.
Tenm 1954 pou komemore 150yèm anivèsè endepandans Ayiti, ki reprezante Marie-Jeanne Lamartinière ak mari li.

Fanm yo te pran zam tou e yo te sèvi nan lame ayisyen antikolonyal, yo te patisipe nan tout nivo angajman militè yo. Entelektyèl yo atribiye patisipasyon toupatou nan fanm nan konba a tradisyon Afrik Lwès ki angaje fanm nan patisipasyon aktif nan konba.[12],[13] Gen kèk ki te monte nan tèt yerachi militè a ; Marie-Jeanne Lamartinière, pa egzanp, te sèvi nan lame Tousen Louvèti.[14] Li te dirije fòs ensije yo pandan pi popilè batay nan Lakrèt-a-Pyewo.[15] Apati ane 1791-1792, Romaine-la-Prophétesse ak madanm li Marie Roze Adam te dirije yon soulèvman plizyè milye esklav e yo te gouvène de (2) vil prensipal nan sid Ayiti, Leyogàn ak Jakmèl.[16],[17],[18] Romaine te plase e souvan konsidere kòm yon gason, men abiye ak konpòte li kòm yon fanm.[19] Li te klèman idantifye kòm yon fanm pwofèt ;[20],[21] li te di li te genyen yon lespri fi.[20],[22] Li posib ke Romaine-la-Prophétesse te transjan.[23],[24] Chèchè Mary Grace Albanese ak Hourya Bentouhami konte Romaine-la-Prophétesse pami fanm ki te dirije revolisyon ayisyen an.[24],[25]

Fanm te ede pote zam, kanon ak minisyon.

Gen kèk ki te sèvi kòm enfimyè militè. Yo te itilize plant medsin ak remèd tradisyonèl yo pou swenyen rebèl yo nan zòn ki lwen ak nan mizè.

Kèk fanm te travay kòm espyon, pran pòz kòm travayè sèks ak machann yo nan lòd yo delivre mesaj ak jwenn enfòmasyon sou Franse yo.[26]

Gen kèk fanm ki ta fè sèks pou yo jwenn lajan, zam, enfòmasyon militè, afranchisman, oswa pou yo jwenn padon pou tèt yo oswa pou moun yo renmen. Fòs militè ayisyen yo te mete kò fanm sa yo nan sèvis Revolisyon an, sa ki te ranfòse eksplwatasyon patriyakal fanm ki te deja an plas anvan.[27]

Fanm blan[modifye | modifye kòd]

Yon gravi an 1806 pa Jean-Jacques Dessalines dapre yon tradiksyon panyòl nan yon biyografi fransèz. Li reprezante jeneral la, nepe leve nan yon sèl bra, pandan ke lòt la kenbe tèt la koupe nan yon fanm blan.

An 1804, lidè revolisyonè Jean-Jacques Dessalines te dirije yon kanpay masak kont moun Blan. Ansanm ak asasinay yo, piyaj ak vyòl te pran plas tou.[28] Anjeneral yo te touye fanm ak timoun an dènye. Fanm blan yo te "souvan vyole oswa oblije nan maryaj fòse anba menas lanmò.[29] Dessalines pat espesyalman mansyone ke fanm blan yo ta dwe touye epi li te rapòte sòlda yo ezite yon ti jan fè sa. Finalman, sepandan, fanm yo te tou touye, byenke nan yon etap pi avanse nan masak la pase gason granmoun yo.[30] Agiman pou touye medam yo se te ke moun blan yo pat ap vrèman elimine nan zile a si fanm blan yo te epanye.[31]

Sanksyon[modifye | modifye kòd]

Akòz gwo patisipasyon fanm yo nan Revolisyon ayisyen an, fòs militè kolonyal franse yo te abandone plan pou mete pinisyon espesifik pou sèks yo. Lè yo te kaptire, fanm revolisyonè yo te egzekite ansanm ak gason, sèlman detanzantan resevwa tretman espesyal sou baz sèks la.[32] Sanité Bélair, pa egzanp, yon afranchi nwa ki te sèvi kòm lyetnan nan lame Tousen Louvèti a, te kondane a lanmò apre yo te kaptire li. Nan moman egzekisyon li a, li te refize bouwo li yo bouche je yo epi dapre dokiman achiv, li te gade yo nan je pandan li te mouri.[33]

Gade tou[modifye | modifye kòd]

Bibliyografi[modifye | modifye kòd]

Referans[modifye | modifye kòd]

  1. ↑ (angle) en Braziel, Jana Evans (2005). « Remembering Defilee: Dedee Baziles as Revolutionary Lieu de Memoire ». Small Axe: A Caribbean Journal of Criticism 9 (2): 59. doi:10.1215/-9-2-57. 
  2. ↑ (angle) en Boisvert, Jayne (2001). « Colonial Hell and Female Slave Resistance in Saint-Domingue ». Journal of Haitian Studies 7 (1): 63. 
  3. ↑ (angle) en Boisvert, Jayne (2001). « Colonial Hell and Female Slave Resistance in Saint-Domingue ». Journal of Haitian Studies 7 (1): 66. 
  4. ↑ (angle) en Boisvert, Jayne (2001). « Colonial Hell and Female Slave Resistance in Saint-Domingue ». Journal of Haitian Studies 7 (1): 64. 
  5. ↑ (angle) en Boisvert, Jayne (2001). « Colonial Hell and Female Slave Resistance in Saint-Domingue ». Journal of Haitian Studies 7 (1): 65. 
  6. ↑ (angle) en Boisvert, Jayne (2001). « Colonial Hell and Female Slave Resistance in Saint-Domingue ». Journal of Haitian Studies 7 (1): 69. 
  7. ↑ (angle) en Boisvert, Jayne (2001). « Colonial Hell and Female Slave Resistance in Saint-Domingue ». Journal of Haitian Studies 7 (1): 70. 
  8. ↑ (angle) en Boisvert, Jayne (2001). « Colonial Hell and Female Slave Resistance in Saint-Domingue ». Journal of Haitian Studies 7 (1): 71–72. 
  9. ↑ (angle) en Watkins, Angela Denise (2014). « Mambos, priestesses, and goddesses: spiritual healing through Vodou in black women's narratives of Haiti and New Orleans ». Iowa Research Online Repository: 2. 
  10. ↑ (angle) en Dayan, Joan (1995). Haiti, History, and the Gods. Berkeley: University of California Press. p. 47. ISBN 9780520089006. 
  11. ↑ (angle) en Braziel, Jana Evans (2005). « Remembering Defilee: Dedee Baziles as Revolutionary Lieu de Memoire ». Small Axe: A Caribbean Journal of Criticism 9 (2): 65–68. doi:10.1215/-9-2-57. 
  12. ↑ (angle) en Boisvert, Jayne (2001). « Colonial Hell and Female Slave Resistance in Saint-Domingue ». Journal of Haitian Studies 7 (1): 73. 
  13. ↑ (angle) en Girard, Philippe (2009). « Rebelles with a Cause: Women in the Haitian War of Independence, 1802-1804 ». Gender and History 21 (1): 68. doi:10.1111/j.1468-0424.2009.01535.x. 
  14. ↑ (angle) en Boisvert, Jayne (2001). « Colonial Hell and Female Slave Resistance in Saint-Domingue ». Journal of Haitian Studies 7 (1): 73. 
  15. ↑ (angle) en Braziel, Jana Evans (2005). « Remembering Defilee: Dedee Baziles as Revolutionary Lieu de Memoire ». Small Axe: A Caribbean Journal of Criticism 9 (2): 59. doi:10.1215/-9-2-57. 
  16. ↑ Terry Rey, The Priest and the Prophetess: Abbé Ouvière, Romaine Rivière, and the Revolutionary Atlantic World (2017), p. 30, 137.
  17. ↑ Colin A. Palmer, Encyclopedia of African-American Culture and History (2006), p. 1972
  18. ↑ Matthias Middell, Megan Maruschke, The French Revolution as a Moment of Respatialization (2019), p. 71
  19. ↑ Maria Cristina Fumagalli, On the Edge: Writing the Border between Haiti and the Dominican Republic (2015), p. 111; and Maria Cristina Fumagalli et al. (eds.), The Cross-Dressed Caribbean: Writing, Politics, Sexualities (2014), p. 11
  20. ↑ 20,0 et 20,1 Terry Rey, "Kongolese Catholic Influences on Haitian Popular Catholicism", in Linda M. Heywood (editor), Central Africans and Cultural Transformations in the American Diaspora (2002), pp. 270-271
  21. ↑ Terry Rey, Bourdieu on Religion: Imposing Faith and Legitimacy (2014, Routledge, (ISBN 9781317490883)), pp. 119-120
  22. ↑ Jeremy D. Popkin, A Concise History of the Haitian Revolution (2011), p. 51
  23. ↑ Terry Rey, The Priest and the Prophetess: Abbé Ouvière, Romaine Rivière, and the Revolutionary Atlantic World (2017), p. 52-53.
  24. ↑ 24,0 et 24,1 Mary Grace Albanese, "Unraveling the Blood Line: Pauline Hopkins's Haitian Genealogies", in J19: The Journal of Nineteenth-Century Americanists, volume 7, number 2, Fall 2019, p. 234
  25. ↑ Hourya Bentouhami, "Notes pour un féminisme marron. Du corps-doublure au corps propre", in Comment s'en sortir? 5, 2017, p. 111
  26. ↑ (angle) en Girard, Philippe (2009). « Rebelles with a Cause: Women in the Haitian War of Independence, 1802-1804 ». Gender and History 21 (1): 69. doi:10.1111/j.1468-0424.2009.01535.x. 
  27. ↑ (angle) en Girard, Philippe (2009). « Rebelles with a Cause: Women in the Haitian War of Independence, 1802-1804 ». Gender and History 21 (1): 67. doi:10.1111/j.1468-0424.2009.01535.x. 
  28. ↑ Girard, 2011, p.321
  29. ↑ Girard, 2011, p.321
  30. ↑ Girard, 2011, pp.321–322
  31. ↑ Girard, 2011, p.322
  32. ↑ (angle) en Girard, Philippe (2009). « Rebelles with a Cause: Women in the Haitian War of Independence, 1802-1804 ». Gender and History 21 (1): 73. doi:10.1111/j.1468-0424.2009.01535.x. 
  33. ↑ (angle) en Dayan, Joan (1995). Haiti, History, and the Gods. Berkeley: University of California Press. p. 47. ISBN 9780520089006. 

Lyen deyò[modifye | modifye kòd]

Rekipere depi « https://ht.wikipedia.org/w/index.php?title=Fanm_nan_revolisyon_ayisyen&oldid=839667 »