Eleksyon prezidansyèl ayisyèn an 1888
| Eleksyon prezidansyèl ayisyèn an 1888 | |
| Fonksyon | |
|---|---|
51.61 % 48 vòt 48.39 % 45 vòt | |
| Biyografi | |
| Eleksyon avan : 1886 Pwochen eleksyon : 1889 |
|
modifye  |
Eleksyon prezidansyèl ayisyen an 1888 te fèt sou 16 desanm 1888. Jan sa te abitye nan sistèm politik peyi a, se te yon eleksyon endirèk, kote Prezidan Repiblik la te eli pa Palman an, ki te konpoze ak 21 sénatè ak 72 depite. Eleksyon sa a te make yon chanjman enpòtan nan istwa politik Ayiti, akòz tansyon ekstrèm ak evènman trajik ki te antoure li.
Konteks istorik
[modifye | modifye kòd]Nan eleksyon lejislatif 1887, Pati Nasyonal la, ki te domine sèn politik depi 1879, te pèdi majorite absoli li. Sepandan, li te kenbe yon majorite relatif fas a Pati Liberal la ki t'ap reprann fòs li.
Prezidans Lysius Salomon, ki te re-eli an 1886, te make pa gwo presyon popilè. Opozisyon liberal la te akize rejim li de otoritè ak santralizasyon twòp, pandan ke mékontantman yo te ogmante nan depatman yo ak nan lari a. Tansyon sa yo te rive nan pwen kote li te oblije demisyone sou 10 out 1888, apre plizyè semèn de blokaj nasyonal.
Apre demisyon Salomon, chèf opozisyon an, Pierre Théoma Boisrond-Canal, ansyen prezidan e yon figi enpòtan nan Pati Liberal la, te pran entèim nan.
Anvan eleksyon prezidansyèl la, Palman an te adopte yon nouvo Konstitisyon an 1888 ki t'ap chèche diminye pouvwa prezidan an :
- Mandat prezidansyèl la te rete nan 7 ane, ak yon eli nan yon èlèksyon endirèk.
- Prezidan an pa t' ka dissoudre parlman an ankò.
- Nonm prezidan an te dwe gen apwobasyon de de chanm yo pou nonmen minist yo.
Kandida yo
[modifye | modifye kòd]Pati Liberal la, ki te ranfòse ak pèfòmans li nan eleksyon lejislatif yo, te envesti François Denys Légitime[1], ansyen minis anba Boisrond-Canal, kòm kandida ofisyèl li.
Pati Nasyonal la, malgre feblès li, te chwazi jeneral Séïde Thélémaque, yon figi militè ki te respekte, kòm kandida li[2].
Malgre ke eleksyon an te endirèk, kanpay la te make pa gwo konfwontasyon ant sipòtè de pati yo. Toude kandida yo te òganize reyinyon piblik masif, ki te souvan fini ak depase limit. Yon evènman trajik te rive nan 28 septanm 1888 : pandan yon manifestasyon nan Pòtoprens, te gen konfli ant patizan libéral ak patizan nasyonal. Jeneral Séïde Thélémaque, ki te pran nan mitan vyolans lan, te mouri pa men yon patizan liberal[3].
Lanmò Thélémaque te pote peyi a nan yon kriz politik.
- Nan Nò, Nò-Owès ak Artibonit: Parye depite yo te akize Légitime kòm responsab, omwen endirèkteman, de trajedi sa a.
- Nan Oès ak Sid: Sipòtè Légitime te ranfòse sipò yo, li te fè konnen li pa t' kapab enplike nan yon krim oswa nan yon asasina politik konsa.
Malgre apèl pou l retire kandida li, Légitime te deside kontinye kanpay li. 16 oktòb 1888, li te pran plas Boisrond-Canal kòm prezidan entèim, sa ki te konfime kandida li pou eleksyon prezidansyèl la.
Pati nasyonal la, ki te pètèn anpil fòs apre disparisyon Thélémaque, te oblije jwenn yon nouvo reprezantan fò, sa ki te mennen yo nan chwa jeneral Callisthène Fouchard kòm nouvo kandida.
Rezilta yo
[modifye | modifye kòd]Eleksyon an, ki te fèt sou 16 desanm 1888, te yon konpetisyon trè sere. Légitime te genyen ak yon 6 vwa plis, li te tounen prezidan pou yon manda 7 ane.
| Kandida | Pati politik | Vòt | % | |
|---|---|---|---|---|
| François Denys Légitime | Liberal | 48 | 53,76 | |
| Callisthène Fouchard | Nasyonal | 45 | 46,24 | |
| Abtansyon | 0 | 0,00 | ||
| Total | 93 | 100 | ||
Konsekans yo
[modifye | modifye kòd]Eleksyon an te pèmèt yon tranzisyon lapè nan pouvwa a malgre tansyon yo. Viktwa Légitime te konfime ranfòsman Pati Liberal la apre plizyè ane dominasyon nasyonal. Eleksyon an te revele divizyon yo toujou egziste ant depatman Nò a, ki te pi favorab pou nasyonal yo, ak depatman Sid ak Oès, ki te pi enfliyanse pa libéral yo.
Eleksyon 1888 te make yon pwen tounen nan istwa politik Ayiti, li te ilistre difikilte pou kenbe yon balans ant de gwo fòs politik peyi a. Vyolans ki te antoure kanpay la ansanm ak lanmò trajik Thélémaque te rete yon moman enpòtan nan peryòd sa a.
Referans
[modifye | modifye kòd]- Konstitisyon ayisyen 1888.
- Achiv Palman Ayisyèn.
- ↑ juno7 (2017-11-20). « 20 Nov. 1841 : Naissance de François Denis Légitime à Jérémie - Juno7 » (in français). Retrieved 2024-12-05.
- ↑ « Cet ancien président a passé seulement huit mois au pouvoir | Loop Haiti » (in anglais). Retrieved 2024-12-05.
- ↑ juno7 (2019-09-28). « 28 septembre 1888: le général Seïde Thélémaque tué au cours d’une sanglante échauffourée - Juno7 » (in français). Retrieved 2024-12-05.