Pati Liberal

Pati Liberal
Fonksyon
Fondasyon : 1870 Disolisyon : 1957 Jaune Oryantasyon : Dwa (Konsèvatif), Milatism
Biyografi

Pati Liberal te youn nan pi gwo pati politik nan Ayiti nan fen 19yèm syèk la. Li te reprezante elit ekonomik ak entelektyèl peyi a, sitou milat yo, ki te fòme yon pati enpòtan nan baz sipò li. Konservatif ak pwoteksyonis, pati a te defann yon egalite strik ant sitwayen yo pandan l t ap soutni envizibilite diferans rasyal nan sosyete ayisyèn nan.

Istwa ak ideyoloji

Te fonde an 1870, li se, ak Pati Nasyonal la, youn nan premye òganizasyon politik ann Ayiti. Jean-Pierre Boyer-Bazelais ak Edmond Paul lanse yon sikilè pou li jwenn aderan yo. Se sa ki eksplike viktwa yo a nan eleksyon 1870 lan. Boyer Bazelais, Edmond Paul, Hannibal Price, Armand Thoby fòme eta-majò Pati a : lòt yo, fonksyonè yo, yo rele yo senpatizan. Rekritman an se sitou kondisyone pa ekselans lan e kontak Boyer Bazelais yo rive lwen, pitit pitit jeneral yo Bazelais ak Boyer. Pati Liberal la yo pral wè li tankou yon pati grannèg "elit sosyal" e ekonomik, yon pati fèmen san baz popilè reyèl ak charye nan pwogram ni an tout revandikasyon administrativ yo.

Ide yo ki pou Pati Liberal la rapwoche yo de sa ki pou revolisyonè yo an 1843. Nou jwenn tout tèm ki pou konstitisyon 1843 a nan sa ki fèt 1867 lan : yon lejislatif fò, respè lwa òganik yo. Ide yo nou jwenn yo nan jounal le Civilisateur ak nan plakèt elektoral la pou 1878 : Katechis liberalis lan. Libewo yo se yon rejim palmantè ki kont egzekitif lan ki toupisan yo. Yo reklame "pouvwa a pou sa ki kapab". Yo kondane politisyen ki vole yo. Yo bay plis enpòtans ak Enstitisyon ke ak moun yo. Men pwogram liberal la pa prezante okenn ide sosyal, pa nan zafè renovasyon sosyal.

Anfas ide radikal Pati Nasyonal la, ki te reprezante mas popilè yo ak Ayisyen ki te gen desandans afriken, Pati Liberal t ap defann yon gouvènans modere epi l t ap pwoteje enterè ekonomik klas dominan yo. Tandans izolasyonis li te pouse l limite enfliyans etranje nan zafè nasyonal yo, byenke li te ankouraje politik ekonomik pwoteksyonis pou prezève ekonomi lokal la.

Edmon Paul, mèt panse a pou Pati Liberal la, gentan plede an favè pwomosyon endistriyèl ak pou pwoteksyònis pran depi nan ògmantasyon taks yo ak enpòtasyon ki pou tout atik siseptib ki ap pwodui anndan peyi a ak pwoyibisyon pwòp e senp ki pou sètèn enpòtasyon, koteke rad yo ki pou tout sòt kit gason oubyen fi, soulye, sèl maren, mamit, pikwa, pèl, elt. Pou li, endistriyalizasyon se dwa bagay asire an grann pati pa kapital lokal la sèlman oubyen an asosiyasyon ak kapital etranje a, anvi pou evite asèvisman ekonomik lan ak politik ki pou nasyon an, oubyen menm entèvansyon militè. Li te tou prevwa etablisman yon bank ki pou bay eskont pa you enstitisyon etranjè. Bank sa a ap gen privilèj pou fè emisyon biyè yo men kapital espès li founi pa gouvènman ayisyen an.

Pati Liberal la te prekonize mentyen an ke li mèt entèdiksyon sou dwa pou blan vin pwopriyetè a, konsakre nan atik 7 konstitisyon 1806 lan. NB:Pa gen konstitisyon ki bèbè a nenpòtmoman ou ka rale atik ladann pou w aplike.

Edmond Paul ekri : "Se ak lonbray atik 7 ke Ayiti dwe pwospere. Atik 7 la se dwa pwodiktè ki pou nasyonalite nou an".

Li pwòne yon refòm pou ansèyman ak tout nivo. Prevwayan entwodiksyon nan lekòl primè ibèn yo debann nosyon teyorik e pratik la manyèl, nan lekòl riral yo debann nosyon agrikilti, anfen kreyasyon lekòl espesyal pwofesyonèl.

Opozisyon Nasyonal ak Liberal

Pati Liberal ak Pati Nasyonal te souvan konfwonte sou gwo direksyon politik peyi a. Pandan nasyonal yo t ap plede pou pi gwo reprezantan mas moun nwa yo ak yon politik ki pi ouvè a transfòmasyon sosyal, liberal yo t ap chèche kenbe lòd etabli a epi pwoteje privilèj elit yo.

Tansyon sa yo make plizyè peryòd nan listwa Ayiti, sitou lè de faksyon yo t ap goumen pou kontwòl pouvwa a pandan chanjman prezidansyèl yo.

Apre yon tan, enfliyans Pati Liberal te diminye ak monte Pati Nasyonal la ak chanjman sosyo-politik nan Ayiti. Sepandan, eritaj li rete vizib nan kèk tandans politik ayisyen jodi a, espesyalman nan defans enterè ekonomik elit yo ak vizyon konservatif Leta a.