Asasina Jean-Jacques Dessalines
Asasina Jean-Jacques Dessalines, papa endepandans ayisyèn nan ak anperè Dayiti sou non Jak Ie depi 1804, te fèt 17 oktòb 1806 an Pon-Wouj, ki sitiye nan nò Pòtoprens. Desalin te mouri apre yon konplo kèk nan jeneral li yo te òganize: Alexandre Pétion, Jean-Pierre Boyer, André Rigaud ak Bruno Blanchet ki te sèvi kòm entèmedyè ant tout moun san nou pa bliye Henri Christophe ki te nan nò peyi a [1].
Kontèks istorik
[modifye | modifye kòd]
Ansyen esklav ki vin sòlda, Jeneral Jean-Jacques Dessalines byen vit te etabli tèt li kòm youn nan konbatan prensipal Revolisyon ayisyèn nan kòm prensipal lyetnan jeneral Toussaint Louverture. Nan sèvis li, Desalin te mennen anpil batay avèk siksè kont kolonizatè fransè yo, tankou batay Crête-à-Pierrot a.
Pandan tout tan l ap fè viktwa, Tousen Louvèti te konfime emansipasyon esklav yo. Gras ak ranfòsman ki te rive soti nan metwopòl la an me 1796, li te rekòmanse batay la kont anglè yo ki te okipe anpil pò. Bouke ak yon batay san espwa, yo te fini pa negosye dirèkteman avèk li epi abandone Sendomeng 31 out 1798. Ansuit, nan mwa oktòb 1802, li òganize revòlt lame Sendomeng kont ekspedisyon Napoleon an [2]. Li te goumen ak Jeneral André Rigaud answit fòs fransèz jeneral Charles Leclerc, bòfrè Napoleon [3] .
Aprè echèk ekspedisyon fransèz 1803 ak lanmò Tousen Louvèti, Jeneral Desalin te pwoklame endepandans Ayiti an 1804 epi answit te pwoklame tèt li "gouvènè jeneral pou lavi". Panse ak retou fransè yo sou zile a, Desalin te konstwi anpil fò.
Nan dat 8 octòb1804, Innocent Sebastien te kouwone anperè sou non Sébastien Ie Dayiti, nan Okap sou tit la: Majeste Sebastian Premye, Anperè.
Nan fen mwa fevriye 1805, anperè a ak twoup li yo te ale nan de direksyon: yon pati nan direksyon nò ( Dajabón - Santiago - La Vega - Santo Domingo ) kòmande pa Jeneral Henri Christophe, ak yon lòt nan direksyon sid ( Hinche - San Juan de la Maguana - Azua - Baní - Santo Domingo ) kòmande pa Desalin an pèsòn. 25 fevriye 1805, Desalin ki te nan tèt 30 000 gason te pran Santiago. Sou wout sid la, anperè ayisyen an reyalize ke abitan San Juan de la Maguana ak Baní te kouri ki vil yo pou pwoteje tèt yo, kidonk li konsidere popilasyon endijèn nan pa merite pitye li. 6 mas, li te pwoche bò kapital la, li bay lòd pou yo boule vil San Carlos ki nan katye Sendomeng epi kòmanse syèj vil la. 25 mas Desalin te bay lòd ekstèminasyon total popilasyon an anba kontwòl li. Answit, yo depòte popilasyon sa yo nan gwo vil ann Ayiti kote yo touye yo sou plas piblik yo kraze zo yo (avèk chwal oswa bèt nan chay) ak kare. Twa jou apre, twa gwo bato ak de vwalye fransè te rive Sendomeng. Desalin abandone syèj Sendomeng lan epi fè bak nan direksyon Ayiti. An avril 1805, Desalin, Christophe ak twoup yo te kraze plat kèk kote tankou Santiago, Moca, La Vega, Azua, San Juan de la Maguana, Baní epi yo te masakre moun ki pa t kouri nan Kòdiyè Santral la. Anviwon 10 000 moun te mouri. Masak sa yo te etabli baz de syèk animozite ant de peyi yo [4] .
Sou rèy li a, Anperè Desalin te konfiske tè kolon yo e li te bay ofisye li yo sa ki pi bon yo. Pou rekòmanse ekonomi an, li te dekrete travay fòse pou kiltivatè yo ak règleman pi di pase pa Louvèti yo.
Òganizasyon konplo a
[modifye | modifye kòd].jpg)
De gwo politik te karakterize rejim enperyal la sou Desalin, sètadi, òganizasyon militè nan tèritwa nasyonal la, ak politik agrè. Se konsa, gwo jeneral yo vin responsab gwo rejyon kote yo te lidè enkontestab, tèlman Desalin, chèf leta a, delege otorite l nan zòn sa yo bay lidè rejyonal yo pa egzanp vil Okap te sou responsablite Christophe . Politik agrè anperè a te make gouvènans li e sa te mennen ak soulèvman moun ki pwòch li yo. Politik agrè ak otoritaris sa a te pwovoke kèk soulèvman ke rejim enperyal la te fasil pou kontwole. Kèk nan jeneral anperè a, ki te anbisye pou yo pran pouvwa a, te pwofite sitiyasyon politik la e yo te monte yon konplo kont Desalin.
Pami konplotè yo genyen, sitou, moun ki te toujou ostil an kachèt ak anperè a, tankou Jeneral Alexandre Pétion, lidè pati milat la, ki te kanpe bò kote devan Desalin depi lè kongrè Akayè a, nan mwa me 1803, pandansetan Desalin reyalize nan avantaj li inite kòmandman fòs revolisyonè yo kont franse yo. Nou jwenn tou Jeneral Jean-Pierre Boyer, pwòch epi fidèl ak Pétion ki te yon fwa leve kont gwo otorite Toussaint Louverture ki piti piti emansipe tèt li nan reprezantan metwopòl yo pandan y ap defye milat yo. Kanpe bò kote Desalin an menm tan ak Petyon, Boyer te rete ostil pou anperè a. Sou bò Pétion ak Boyer, gen Jeneral André Rigaud tou.
Epi, gen jeneral yo ki konsidere kòm trèt, sa vle di fidèl anperè a ki te vire do ba li pou patisipe nan konplo a, pami yo nou konte jeneral Bruno Blanchet, konbatan sou lòd Louvèti apresa Desalin depi kòmansman Revolisyon ayisyèn nan ak Jeneral Henri Christophe, pwòch ak fidèl Desalin depi plizyè ane.
Asasina ak tonbe Anpi a
[modifye | modifye kòd].jpg)
Nan dat 16 oktòb 1806, nan Machan, anperè a te vin okouran de yon revòlt. San li pa t okouran ke ansyen fidèl li yo, jeneral Christophe, te pwoklame chèf leve kanpe a, li te ekri l pou di yo dwe pare pou yo antre nan kanpay kont rebèl yo. Jeneral Pétion, ki te tou nan konplo a, te bay lòd pou yo mache Okay nan tèt twoup yo nan dezyèm divizyon Lwès la. Sou wout pandan li t ap soti nan vizit li nan Jakmèl, anperè a di pitit gason l lan, chèf enperyal la: « Pitit mwen pare, apre tout sa mwen sot fè nan sid, si sitwayen yo pa leve, se paske yo pa gason » [5]. Gouvènman li a te deside antreprann refòm agrè nan enterè ansyen esklav san tè yo, anperè a te asasinen nan demen, 17 oktòb 1806 nan Pon-Wouj, nan nò Pòtoprens, pa mesye Jeneral Pétion yo, ak konplisite Christophe [1]. Apre asasina Jak I a, minis li yo te eseye fè Jak, pitit gason l lan, rekonèt kòm souveren lejitim. Men, anpi a te imedyatman aboli pa asasen Desalin yo. Apre sa, enperatris la kite kapital la ak pitit li yo. Dènye fidèl nan Anpi a, Jeneral François Capois, eseye pran zam pou defann Anpi a. Christophe, ki te pè Jeneral Capois plis pase tout tan e ki te wè nan li yon rival politik pwobab apre lanmò anperè a, te panse moman sa a te bon pou fè l disparèt. Capois te nan wout Okap, lè, toupre vilaj Limonade, li wè Jeneral Romain ak Dartiguenave ansanm ak Adjidan-Jeneral Gérard sou wout li. Li te kontan rankont la, Capois te vle salye Jeneral Romain li lonje men l ak jantiyès. Se nan moman sa a adjwen jeneral Gérard te pwan sab li. Lè sa a, Capois te konprann ke li te fenk tonbe nan yon pyèj e, daprè sa istoryen Thomas Madiou rapòte, li pa t ofri okenn rezistans ak ènmi l yo, men li te deklare jeneral Romain: " Mèt ou Christophe kontan anpil pou l te pran m nan pèlen sa a; paske, yon ti tan, mwen ta fè l santi fòs ponyèt mwen; ann mete yon fen ak li byen vit ." Toujou selon Madiou: li mete tèt li senk etap soti nan yon ploton epi yo te touyeli [6] .
Apre sa, jeneral konplontè yo te mache sou kapital la, aboli Anpi a epi chase fanmi enperyal la, ki te oblije ale nan egzil. Pétion pwoklame Repiblik la e mete tèt li prezidan. Men, Christophe separe epi pran kontwòl Nò Ayiti kote li mete kanpe yon gouvènman separatis, Eta Nò. Prezidan Repiblik Nò a, apre sa prezidan pou lavi e jeneralis, Christophe te vle lejitimize pouvwa li jan Desalin te fè a nan retabli anpi a. Nan konfli ak repiblik sid Pétion, li rive, apre plizyè batay, sekirize fwontyè nouvo eta li a. Lè Christophe te etabli kèk estabilite, li tabli yon monachi konstitisyonèl avèk li menm kòm monak. Li vin wa peyi Dayiti 28 mas 1811 sou non Henri Ie. Nan dat 2 jen 1811, Gran Achevèk Jean-Baptiste-Joseph Brelle te kouwone l, menm jan ak Desalin an 1804.
Apre asasina li, yo te tou senpleman antere kò Anperè Desalin nan kote peyizan yo te touye l la. Se sèlman yon syèk apre yo te antere kò Desalin nan yon kavo ki merite ran li, anvan yo te mete l nan yon gwo mozole pou glwa li an Ayiti.
Nòt ak referans
[modifye | modifye kòd]- ↑ 1,0 et 1,1 (angle) en David Patrick Geggus, The World Of the Haitian Revolution, Indiana University Press, 2009, p. 368.
- ↑ Jan Rogozinski, A Brief History of the Caribbean : from the Arawak and the Carib to the present, New York, Facts on File, Inc., , Revised éd., 415 p. (ISBN 0-8160-3811-2), p. 216.
- ↑ Simmonds, Yussuf J. (11 février 2010). « Jean Jacques Dessalines ». Los Angeles Sentinel. Check date values in:
|date=(help). - ↑ Rodríguez Demorizi, Emilio Invasiones haitianas de 1801, 1805 y 1822. Saint-Domingue; Editora del Caribe 1955.
- ↑ (angle) en Bob Corbet, "A Brief History of Dessalines", from American Missionary Register (October 1825, Vol. VI, No. 10, pp. 292–297).
- ↑ La mort de François Capois.
- « 1er août 1589 - Un moine poignarde le roi Henri III » [php], sur herodote.net, (consulté le ).