Ti-ponch

Ti-ponch (sa vle di "piti ponch" nan kreyòl antiyè, gwyanè, reyinyonè oswa ayisyen) se yon kòktè ki fèt avèk wonm, sitwon vèt, ak siwo batri, sik kann mawon, oswa siwo kann sik.^[1] Varyant ponch, mojito, daiykiri, kiba libre, kayipirina, kayipiwoska, li se yon kòktèl-aperitif tradisyonèl pou fèt, ak yon enstitisyon sosyal anblèmatik nan kwizin antiyèz,^[2] gwyanèz, reyinyonèz ak ayisyèn.

Istwa[modifye | modifye kòd]

Sèvis tradisyonèl ti-ponch nan yon anviwònman antiyè

Kòktèl sa a te fèt sou zile Marigalant nan Ti Zantiy yo, nan sid achipèl Gwadloup nan lanmè Karayib la, pou selebre dekrè abolisyon esklavaj 27 avril 1848 la. Pou selebre evènman istorik zile sa a, moun lib ak afranchi konsome tout pwodiksyon sik ak wonm kliyan yo, yo melanje nan gwo barik an bwa.

Resèt[modifye | modifye kòd]

Yon ti kantite sik mawon kann oswa siwo batri, yon ti gout nan wonm agrikòl blan (rhum z'habitant, an kreyòl) oswa wonm endistriyèl (oswa wonm aranje pou yon ti-aranje) ak yon mòso sitwon vèt. Nan Gwadloup, ti sitwon, prèske jòn, mwens anmè sitwon ki soti nan fanmi sitwon yo fasilman itilize. Men, tradisyonèlman se avèk ti sitwon, pa trè jitè ke yon moun prepare "ti-ponch". Li se pi souvan bwè san glas, ki asosye ak karakteristik nan "tradisyonèl nan imè" « avètisman avètisman! ... se sa ki vin sou ! ». Daprè tradisyon popilè antiyè "tout moun prepare pwòp lanmò pa yo mezire engredyan yo nan ti-ponch li tèt li. Li souvan akonpaye, pandan aperitif antiyè, avèk akra mori ak bouden kreyòl, plis oswa mwens epise avèk piman Kayèn, piman zwazo, sòs tchili, ak lòt sòs Tabasco, avèk yon efè elevasyon enpòtan ak rapid ki kraze chalè kò imid nan klima twopikal lokal la.

Okazyon konsomasyon[modifye | modifye kòd]

Nan Antiy, ti-ponch se pi plis pase yon bwason tradisyonèl : se byen yon seremoni. An jeneral, tafyatè a gade vè li pou yon bon bout tan anvan li pote li nan bouch li : li fè toubiyon avèk likid la anvan li bwè li ak yon ti fich nan ponyèt la.

Yon ti-ponch prepare tou dousman paske sekrè a se ke ou dwe melanje sitwon an ak sik la byen, anvan ou ajoute wonm nan. Gen kèk piris ki ajoute, nan moman sa a trè espesyal, yon gout dlo, jis ase yo mouye sik la pou li ka kolekte tout bon gou sitwon an. Nou pa kraze sitwon vèt la avèk yon pilon, ni nou pa vide ji pi. Yo rele jès la "prese-lache". Yon sitwon vèt koupe an mwatye, epi an kat (4). Mòso sa a bourade ant dwèt yo ak answit lage nan glas la. Li tradisyonèlman melanje avèk yon "bwa-lele", branch nan yon ti touf bwa, ki te vin trè ra jodi a, ki gen pwopriyete a nan fòme yon elis senk-pwen, ki fasilite melanje nan engredyan. Wonm nan dwe titre omwen 50 ° ; ansyen yo prefere 55° la. Resèt la natif natal entèdi adisyon nan kib glas. Vreman vre, lejann di ke se wonm nan konsa evakye pi vit pa swè. Yon ti-ponch reyèl pa depase epesè nan yon ti dwèt nan glas la, ki pèmèt ou pran plizyè pandan jounen an. Si yo sèvi plis pase yon dwèt wonm, li rele "ponch dokè". ("ti- " disparèt).

Ti-ponch antiyè yo bwè avèk sik kann mawon (ki pa rafine), siwo kann mawon (pi fasil pou melanje men endistriyèl) oswa siwo batri, komen nan kanpay (konsantre nan ji kann jwenn pa evaporasyon ralanti).

Nan Antiy franse, wonm agrikòl, sa vle di li li kreye avèk ji kann pi, kontrèman ak lòt wonm atravè mond lan ki kreye apati melas. Sèl yo nan mond lan ki gen yon AOC (deziyasyon orijin kontwole), ki baze sou espesifikasyon sevè, se wonm martinikè (blan, pay ak vye ).

Nan Giyàn, ponch yo konsome avèk siwo kann jòn klè.

Lòt itilizasyon nan Antiy[modifye | modifye kòd]

Gen kèk nan Antiy yo bwè yon sèk sa vle di yon ti vè wonm blan san ajoute anyen ankò e an jeneral se nan moman sa a li bwè nan yon sèl chita. Tèm nan " sèk gen de (2) siyifikasyon :

premye a se ke wonm nan bwè san yo pa ajoute anyen nan li (an kreyòl antiyè, " sèk "vle di" san anyen ankò" ) ;
ak dezyèm lan vle di ke wonm nan bwè tout yon fwa.

Sèk la pa bwè bò tab moun ki ap envite w la. Li se sèlman bwè nan ba lokal oswa kèk moun ki ofri li bay moun ki te travay oswa rann yon sèvis kòm yon mèsi. Nou pa mande yon sèk lè yo envite nou, nou ta ka sanble mal edike. Matinikè yo di tou yon " dife "oswa youn" ti dife ".

Bwè wonm nan maten, sou yon lestomak vid, nan Antiy, yo di " dekolaj ". Epi, pou yo pa bwè twòp, pechè yo, anvan yo ale nan lanmè, akonpaye li avèk yon " makadam ", trè konsistan melanj de mori, diri kolan, tomat ak piman... Deklinasyon an, trè folklorik, nan non yo nan ti-ponch yo pandan jounen an, te fòme nan yon powèm pa Jean Bally (wonm matinikè nan menm non an). Gen douz (12) ti-ponch nan yon jou (chak de (2) zèdtan...), premye a se "dekolaj » ak dènye « pete pye (ki koupe janm yo).

Konfreri ak evènman[modifye | modifye kòd]

Gen yon konfreri ofisyèl nan "Chevalye nan lòd Ti-ponch », inisye an 1995 pa Jean-Claude Waver, Gérard Bally (wonm matinikè ki gen menm non) ak Christian Chalus. Biwo prensipal la sitiye nan Briksèl (Sablon) nan yon kote yo rele "La Canne à Sucre ". Premye chevalye yo te gen pwòp tenbal kwiv grave yo, fèmen avèk yon kadna jiskaske mèt kay yo itilize yo. Yo vizib sou plas epi yo reprezante dòz wonm ke maren yo te resevwa anvan chak batay, pandan peryòd kòsè yo.

Konfreri a pran angajman pou simaye vrè metodoloji preparasyon ti-ponch la e pou fè konnen epi goute wonm prestijye (pa sèlman matinikè menmsi yo se majorite), antiyè, ayisyen, reyinyonè, morisyen, kiben ak brezilyen ak amatè.

Jounen entènasyonal ti-ponch te inisye an 2014 pa yon lòt kominote amatè wonm ki rele "Confrérie du Rhum" e depi, jounen te fète chak 16 mas.

Kalite sitwon yo itilize[modifye | modifye kòd]

Sitwon se tou yon sitwon trè espesyal epi li soti nan yon pye bwa sitwon espesifik. Sitwon sa a konsome prèske jòn (nan Gwadloup) ak vèt (nan Matinik). Sitwon sa a yo rele "ti sitwon" e li gen patikilye pou bay ti ji men plis gou pase yon sitwon òdinè. Sitwon enpòtan menm jan ak sik ak wonm.

Kèk varyant[modifye | modifye kòd]

Gen anpil varyant ti-ponch, tankou ponch vye (sitwon vèt ak wonm vye oswa ambre, men pa gen sik) oswa ti-ponch jenjanm (avèk siwo jenjanm).

.

Ponch ak ji fwi
Ponch plantè, alonje avèk ji fwi
Mojito nan kizin kibèn (ak fèy mant, soda alonje)
Kiba libre, alonje nan soda kola
Dayikiri nan kizin kiben
Caipirinha soti nan kizin brezilyèn, ki fèt ak cachaça, yon varyant nan wonm

Ponch la se yon koktèl ki gen pi fò nan moso fwi ak ji fwi sa yo.

Ponch plantè (oswa plantè ^[3] ) se yon koktèl ofisyèl IBA, ki fèt avèk wonm, ji zoranj, anana, sitwon, grenadin, siwo kann, ak angostira.

Nan zile Karayib yo (ansyen koloni britanik), wonm yo itilize nan plantè a se nan 72 °. Nan Antiy franse yo, 55 ° tradisyonèlman itilize, ki se pi plis pase ase. Nan Reyinyon ak Zile Moris, nou pale de wonm aranje ki se yon maserasyon nan fwi ( bannann, mango, gwayav, pòmsitè, anana, melon, fwi wouj, elatriye) nan wonm agrikòl ak san sik (gen sèlman sik la bay pa fwi yo).

Ekspresyon kreyòl la "ti-ponch » koresponn ak yon melanj trè patikilye : CRS (sitwon, wonm blan, sik kann). Deziyasyon metwopoliten an " ponch », koresponn ak yon melanj wonm, sik kann ak ji fwi. "Ponch la" se pou sa ni yon « ti-ponch ni yon "plantè".