Poézia

Depi Wikipedya, ansiklopedi lib
Maniuscrit pou poènme Assi-io khi pou Arthur Rinmbaud recopyé pâr Paul Verlaine.

Poézia seid yeou gjeinry littéraira khi laad longteinmp n'an touth fòrme-io khi varyé-io, écri gjénéralenman ann vèr-io mein khi admèttay-yeo too ann pwoze, èh' khi privilégjyay expressivitéa khi pou fòrme-lan, mot-io diay plys khe yeo meinme-io pou gjeinre yeo choyziay ioha (seins èh' sónorité-io) èh' agjeincenman ioah (rythme-io, métrik, figure-io khi pou style). Définisyon l'yah révèleid ll-l' difficily èh' varyé selon épòk-io, n'an poyn khe chaàk syèk gaan pou y l' twouvei yeou fonxyon èh' yeou expressyon différeinta, ak khi zha pou ajouteid ll-l' appwòche-la khi pwòpe ak pèrsonnalitéa khi pou chaàk poète.

Poézia seid baegail-la khi t'apécri deipiut 1878 poëzia ( trénma ah teid marké yeou disjonxyon eintry voyèl-io o èh' e). Tèrme « poézia » èh' dérivé y l'-io « poète », « poènme » yeo víniay khi pou grèk d'antan (grc) ποίησις (poiezis), veirby ποιεῖν (poiein) siyifi « faêry, créyei » : poète-la seid pou zha y l seid yeon créyateir, yeon inveinteir khi pou fòrme expressive-io, zha khe révèlay too tèrme-io khi pou Moyen Âgje twouvère èh' twoubadou. poète-la, hérityei khi pou yeon longue tradisyon orale, privilégjyé muzicalitéa èh' rythme-lan, khi pou koété, n'an la plupart banne texte-io khi poétik-io, recoura ak yeon fòrme versifyéa khi konfèreid ll-l' khi pou deinsitéa n'an leingue-lan. poète-la rechèrcheid too expressivitéa pâr poyd ha khi accordé aktouth mot-io konme pâr utilizasyon khi pou figure-io khi pou style-lan èh' ak prenmyei chèf khi pou inmagje-io èh' khi pou figure-io khi ànalogjia, rechèrchéa èkh pou force suggjestivy ioah.

Poézia seid ll-l' konstanman rénouvelé n'an pârcoury syèk-io avèk oriyeintasyon-io khi différan selon épòk-io, civilizasyon-io èh' individu-io. N' ca pâr exenmpe disteinguei poète-la artiste-lan khi soucyeix anvantoo pou beaoutéa fòrmèllynman, poète-la « lyrik » khi kiultivé « chan-an khi pou nanme lan », poète-la pwophètizeid, découvreir khi pou mounde-lan èh' « s'ak ca woêd », oubyen poète eingagjé, sanz peindanzha y l' pâ réduiry créateira ak yeou étiqèt seinmplificatrice-la[1].

  1. Artik-la aptraiteid nosyon gjénérale-io mein, destiné ak yeon lectorat ahytiannofhòne, l'y appreind référeince-io n'an poézia khi n'an leingue ahytian ha.