Koripsyon
Koripsyon se yon abi pouvwa pou jwenn anrichisman pèsonèl oswa sou non twazyèm pati.
Definisyon
[modifye | modifye kòd]
Transparency International
[modifye | modifye kòd]Selon Transparency International, « koripsyon se abi yon pouvwa ki te resevwa nan delegasyon pou rezon prive ».[2] Definisyon sa a pèmèt izole twa (3) eleman koripsyon an :
- abi pouvwa ;
- pou rezon prive (konsa pa nesesèman benefisye moun ki abize pouvwa a, men ki gen ladan manm nan fanmi pwòch li oswa zanmi) ;
- yon pouvwa ki te delege (ki ka soti nan tou de sektè yo prive ak piblik la).
Transparency tou pafwa itilize definisyon sa a : « abi pouvwa a nan objektif pou anrichisman pèsonèl »...
Òganis ewopeyen yo
[modifye | modifye kòd]Asanble palmantè nan Konsèy la nan Ewòp defini koripsyon kòm "itilize a ak abi pouvwa piblik pou rezon prive".
Bank mondyal
[modifye | modifye kòd]Bank Mondyal konsève definisyon sa yo nan koripsyon : "Sèvi ak pozisyon ou kòm yon responsab sèvis piblik pou benefis pèsonèl".
Nasyonzini
[modifye | modifye kòd]Enstiti Entènasyonal a pou Planifikasyon Edikasyon UNESCO te etidye sitou koripsyon nan edikasyon. Nan ka sa a, li bay definisyon sa a : "itilizasyon sistematik nan yon anplwa piblik pou yon benefis prive, ki gen yon enpak siyifikatif sou disponiblite ak kalite machandiz ak sèvis edikatif, epi, kidonk, sou aksè, bon jan kalite a oswa ekite edikasyon an.
Kòz
[modifye | modifye kòd]Kòz jeneral
[modifye | modifye kòd]- Move gouvènans : kad lejislatif flou, sistèm jidisyè inadekwa, mank transparans ak responsabilizasyon, mank libète laprès ;
- Absans de nenpòt politik prevantif anti-koripsyon ak konsyans sou enpòtans ki genyen nan pwoblèm tankou etik pwofesyonèl, konfli enterè (pou egzanp yo anpeche moun antre nan konsèy minisipal yo defann pwòp enterè imobilye, antrepriz oswa lòt ; mank reflèks "libere" nan sèten desizyon), refi a nan kado ak lòt benefis ki fini kreye relasyon enfidèl oswa enkonpriz pa twazyèm pati (ki gen ladan kado fen ane);
- Enstitisyon fèb
- Salè ki ba
- Kilti administratif ak kòporatis pe pwopis
- Aspè kiltirèl
Ekwasyon ekonomis Klitgaard
[modifye | modifye kòd]Robert Klitgaard te poze ekwasyon chematik sa li sou koripsyon :
koripsyon = monopòl + pouvwa - transparans
Karakteristik
[modifye | modifye kòd]Fòm
[modifye | modifye kòd]Bank Mondyal konsève fòm koripsyon sa yo ː
- "paye anba tab" ː se peman pou responsab ofisyèl yo pou aji pi vit, pi fleksib e pi favorab.
- "fwòd" ː se fo nan done, bòdwo, konplisite, elatriye.
- "ekstòsyon" ː se lajan jwenn pa presyon oswa fòs.
- "favoritis", nepotis, konplisite ː se favorize moun yo renmen.
- "detounman fon"
Jan koripsyon
[modifye | modifye kòd]Bank Mondyal konsève jan koripsyon sa yo ː
- gwo koripsyon ː se koripsyon wo nivo kote desidè politik yo kreye ak ranfòse lwa yo itilize pozisyon ofisyèl yo pou ankouraje byennèt yo, estati yo oswa pouvwa pèsonèl yo;
- pitit koripsyon ː se koripsyon biwokratik nan administrasyon piblik la.
Kou
[modifye | modifye kòd]Selon yon estimasyon Bank Mondyal, nan lane 2001-2002, $ 1 bilyon dola ta te detounen nan "paye anba tab". Kantite lajan sa a reprezante apeprè 3% nan echanj nan mond lan pou menm peryòd la.[3]
Òganizasyon entènasyonal non-gouvènmantal Transparency International te pibliye nan dat 25 mas 2004 yon lis dis (10) chèf leta ki pi koripsyon yo.
Pou egzanp, Mohamed Suharto ta gen detounen ant $ 15 ak $ 35 milya dola, Ferdinand Marcos ant senk (5) ak dis (10), ak Mobutu Sese Seko apeprè $ 5 milya dola pandan li te ap gouvène Zayi.
Gade tou
[modifye | modifye kòd]- Kasikis
- Nepotis
- Koripsyon politik
- Krim òganize
- Delenkans
- Éric Halphen, jij franse anti-koripsyon
- Istwa dwa
- Jeitinho
- Lobbying
- Mafya
- Retwokomisyon
Karakteristik koripsyon an
[modifye | modifye kòd]- Zafè politiko-finansyè
- Charity-business
- Favoritis
- Endèks pèsepsyon koripsyon an
- Kleptokrati
- Transparency International
Konba kont koripsyon
[modifye | modifye kòd]- Anticor, òganizasyon non-gouvènmantal anti-koripsyon an
- Appel de Genève
- Académie internationale de lutte contre la corruption (IACA)
- Convention de l'OCDE contre la corruption
- Convention de l'ONU contre la corruption
- Etik nan zafè
- Les nouveaux chiens de garde
- Transparency International (ONG anti-koripsyon)
- Repiblik bananyè
- Revelasyon$
- Commission nationale de surveillance (Chin)
- Agence française anticorruption (Frans)
- Instance centrale de prévention de la corruption (Mawòk)
- Inite lit kont koripsyon (Ayiti)
Referans
[modifye | modifye kòd]- ↑ « Corruption Perceptions Index 2014: Results ». transparency.org.
- ↑ Où et comment prospère la corruption - Transparency International
- ↑ fr Le coût de la corruption, 8 avril 2004
Lyen deyò
[modifye | modifye kòd]- en Sitwèb Transparency International
- fr Sitwèb ETICO anlè Etik ak koripsyon nan sektè Edikasyon nan IIPE-UNESCO sou unesco.org
- fr Union européenne • Corruption en 2011 : quels indices de perception de la corruption ? Avèk yon grafik komante.
- fr Carte de la corruption dans l'Union européenne pa Pierre Verluise, doktè nan jewopolitik.
- IACA - Sitwèb ofisyèl.
- fr Résilience bioéconomique.
- fr Article de The Conversation, Lutter contre la corruption grâce à la société civile (exemple indien).
- fr Cartographie de la corruption, Le Dessous des cartes sou youtube.com