Fanm

Depi Wikipedya, ansiklopedi lib
Aller à la navigation Aller à la recherche
Pòtrè fanm ayisyèn

Yon fanm se yon moun ki gen sèks feminen ki nan laj granmoun. Avan yo fòme yo pòte non tifi.

Sèks li jeneralman detèmine jenetikman pa yon pè kwomozòm sèks ki konpoze de de kwomozòm X, men sèten patikilye jenetik ka mennen tou nan yon fenotip fi nan prezans yon kwomozòm Y. Anbriyon an se sepandan fizyolojik endiferansye jiska setyèm semèn gwosès la. Soti nan wityèm semèn nan, diferansyasyon nan gonad yo ak jenital entèn yo kòmanse, Lè sa a, ògàn yo ekstèn pandan twazyèm mwa a nan lavi fetis la. Matirite seksyèl fi (kapasite pou repwodui) limite pa etap menak ak menopoz. Peryòd jestasyon an, ki dire apeprè nèf mwa, yo rele "gwosès".

Plas fanm nan sosyete a, ni an piblik ni an prive, chanje anpil nan tout listwa e selon sivilizasyon yo. Pi fò nan mit yo ak relijyon yo wè nan fanm nan konpayon gason an, ki destine fè pitit li. Wòl jenn fi, senbolikman asosye ak pite, ak manman, ki asosye ak nati pwoteksyon ak ankourajan, yo wè la trè pozitivman. Wòl sediktris, enkanasyon tantasyon an, se yon lòt bò gen rapò ak reprezantasyon kiltirèl ki pi anbivalan oswa menm negatif.

Tradiksyon[modifye | modifye kòd]

Franse:femme, Angle: woman, Alman: Frau, Panyòl:mujer

Etimoloji[modifye | modifye kòd]

Mo fanm nan soti nan lang franse a (femme) ki soti nan lang laten an (femina).

Tèminoloji[modifye | modifye kòd]

Desen yon fanm sou Pioneer Plate.

Yon fanm se yon èt ki, nan espès moun, li fè pati sèks feminin[1],[2],[3] — nan langaj chak jou, li gen rapò ak moun ki gen laj grandèt, kontrèman ak tèm tifi. tèm "fanm" yo itilize tou pa kèk sosyolojis ak kouran feminis pou refere a yon moun gason oswa yon idantifyan entèsèks apati de sèks fi [4],[5]. ,[6]. Definisyon sa a tout moun pa dakò sou li e anpil feminis kritike yo ki konsidere « kategori "fanm" la baze sou yon diferans byolojik ki pa ka redwi[7],[8]. »

Non feminen femme a soti nan latin klasik femina[1],[2],[9]ki te diskite sou etimoloji a. Gramatiken Latin yo te konpare femina ak femen (“kwis”[10]) oswa femur[11]). Men, sa a se yon etimoloji inègza. Lengwis jodi a konsidere femina kòm yon patisip prezan pasif. Li te premye vle di "fi" answit "fanm, madanm" ak konpetisyon ak mulier ("fanm") ak uxor ("madanm")2.

An franse, femme ateste depi nan fen dizyèm syèk la; dapre enfòmatik Trésor de la langue française, premye ensidans li se nan Pasyon Clermont.

Tèm ti fi a deziyen fanm nan nan etap enfantin ak pibès li.

Biyoloji[modifye | modifye kòd]

Yon fanm prezante tout karakteristik biyolojik ke tout moun ki grandèt genyen, lakay li gen yon diferans seksyèl ant fi ak gason. Se distenksyon sa a ki detèmine pa analiz la nan karakteristik sèks, varyab la ki gen rapò ak jenetik ak kwomozòm moun. Nan karakteristik prensipal yo seksyèl konsènan sistèm repwodiktif la, yo ajoute obsèvasyon nan karakteristik segondè seksyèl, fizik oswa konpòtman, ki afime nan pibète. Pwokreyasyon moun enplike tout ògàn seksyèl prensipal yo epi li matrayalize lakay fanm pa etap ki kòmanse ak ovilasyon epi ki fini ak sevraj pitit yo.

Genital entèn yo[modifye | modifye kòd]

Atik prensipal: sistèm repwodiktif fi.

Sistèm repwodiktif entèn fi a konsiste de klitoris (ki gen gwo rasin entèn)[12], vajen, matris, tib tronpyen ak òvèj[13]. Fonksyon li yo trè diferan de sa yo nan jenital gason yo: li pèmèt migrasyon an nan espèmatozoyid soti nan anba a nan vajen an nan tib matris la, Lè sa a, migrasyon an nan anbriyon an nan kavite nan matris la epi finalman enplantasyon an nan anbriyon an ak devlopman li nan matris la jiskaske akouchman an. Sepandan, gen resanblans ak sistèm gason an, patikilyèman konsènan pwodiksyon ak transpò gamèt soti nan gonad yo, pwodiksyon òmòn sèks ak wòl nan eksitasyon seksyèl ak orgasm[14].

Pwolonje soti nan matris la rive nan vulv la epi ki sitiye ant blad pipi a ak urèt la devan ak rektòm nan dèyè, vajen an se yon konduit miskilo-manbràn25 ki mezire apeprè uit santimèt[15]. Li resevwa pati gason an ak ejakulasyon an pandan relasyon seksyèl[16]. Vajen an trè elastik ak detire, kòm li elaji konsiderableman pandan akouchman[17]. Sansiblite li sijè a gwo varyab endividyèl25; li pi enpòtan nan pati pi ba li yo epi li depann de misk yo nan perine[18].

Nòt ak Referans[modifye | modifye kòd]

  1. ↑ 1,0 et 1,1 (en) « Fanm », dans Diksyonè Akademi Fransè (lire en ligne) (Konsilte nan .
  2. ↑ 2,0 et 2,1 « Fanm », dans Trezò enfòmatik lang franse (lire en ligne).
  3. ↑ (en) « Fanm », dans Dictionnaire Larousse (lire en ligne).
  4. ↑ Sa yo se fanm transjan.
    Gade: « Ce que les norms gender do to bodies/ Kisa trans bodies fè to ux gender norms », Sosyology, vol. 1, no 4,‎ , p. 497 (ISSN 2108-8845 ak 2108-6915, DOI 10.3917/socio.004.0497).
  5. ↑ BFMTV, « Pyonye yo: Christine Jorgensen, premye fanm transjan ki pi popilè », sur BFMTV.
  6. ↑ (en) « Twazyèm Pati: Idantite sèks – Seksyalite ak Sèks », The New Atlantis,‎ otòn 2016 (lire en ligne).
  7. ↑ Pauline Arrighi, « Trans: èske sa sifi pou pwoklame fanm pou kapab mande pou yo konsidere kòm sa yo? ».
  8. ↑ « Trans kont feminis radikal: nouvo ka zo kase a ».
  9. ↑ (la + fr) , dans Félix Gaffiot, , Paris, Hachette, 1934, 1re éd. (lire en ligne [archive]), p. 658.
  10. ↑ (la + fr) , dans Félix Gaffiot, , Paris, Hachette, 1934, 1re éd. (lire en ligne [archive]), p. 658.
  11. ↑ (la + fr) , dans Félix Gaffiot, , Paris, Hachette, 1934, 1re éd. (lire en ligne [archive]), p. 659.
  12. ↑ équipe rédactionnelle du cosmopolitan, «  », Cosmopolitan.fr,‎ 13 octobre 2016 (lire en ligne [archive], consulté le 27 mai 2017)
  13. ↑ Jeanine Ohl, «  » [archive], sur www.cgoa.fr [archive], Collège des Gynécologues et Obsétriciens d'Alsace (consulté le 4 mars 2015).
  14. ↑ Jeanine Ohl, «  » [archive], sur www.cgoa.fr [archive], Collège des Gynécologues et Obsétriciens d'Alsace (consulté le 4 mars 2015).
  15. ↑ «  » [archive], sur dictionnaire.academie-medecine.fr [archive], Académie nationale de médecine, 2015 (consulté le 8 mars 2015).
  16. ↑ Keith Lean Moore et Arthur F. Dalley, op. cit., p. 371-377
  17. ↑ Keith Lean Moore et Arthur F. Dalley, op. cit., p. 371-377
  18. ↑ Jeanine Ohl, «  » [archive], sur www.cgoa.fr [archive], Collège des Gynécologues et Obsétriciens d'Alsace (consulté le 4 mars 2015).

Lyen deyò[modifye | modifye kòd]

Rekipere depi « https://ht.wikipedia.org/w/index.php?title=Fanm&oldid=821245 »