Brikè
Yon Brikè se yon ti moso asye ki te itilize pou kreye yon etensèl pa pèkisyon ak yon silex, ak ekstansyon modèn yon aparèy otonòm piwotèknik, ki gen entansyon pwodui yon flanm dife oswa yon etensèl ase pwisan pou deklanche ignisyon yon gaz. Gatib la yo itilize a estoke nan yon tank, epi oksidan se dyoksijèn ki prezan nan lè a. Se pi lejè a souvan gen entansyon yo dwe fasil transpòte ak nan ka sa a gwosè li jeneralman pèmèt li yo dwe kenbe nan yon sèl men.
Silex an asye pi lejè[modifye | modifye kòd]
Yon metòd trè ansyen pou fè dife, toujou itilize jodi a, se sèvi ak yon brikè metal, frape kont yon flak nan flint ak kwen byen file. Flint pi lejè a fòje soti nan asye kabòn segondè. Pa pèkisyon sou yon silex, moso asye a pwodui etensèl ki kreye tizan ki kominike chalè yo nan yon inisyatè (amadou, mèch koton tranpe l nan yon solisyon plon jòn oswa saltpèr oswa koton karbonize) ki kapab deklanche konbisyon. Menm prensip sa a te itilize nan tan lontan, pa premye fizi ak pistolè.
Brikè sa yo pran plizyè fòm: brikè wotasyon, brikè revèy, brikè zam[1].
Brikè modèn[modifye | modifye kòd]
Brikè elektrik ak rezistans chofaj[modifye | modifye kòd]
Brikè ki fèt an 1874 pa Gaston Planté: "Saturn lighter" li se yon batri ki bay yon kouran elektrik ki fè yon fil platinum vire wouj[1]. Prensip sa a se, toujou jodi a, baz brèk sigarèt yo.
Brikè elektrik arc[modifye | modifye kòd]
Brikè ak arc elektrik yo konpoze de yon batri ki bay yon kouran elektrik ki alimante yon transfòmatè ki bay kouran elektrik wo vòltaj nan de elektwòds an an kwiv ki pwodui yon [[ [ak elektrik]] kontinyèlman.
Brikè chimik[modifye | modifye kòd]
Anviwon 1820 "Fumade pi lejè" te parèt, yo te rele apre envantè li yo[2], ki te genyen asid silfirik kote yon match chimik te tranpe:
« Gavroche te plonje tounen nan fènwa a. Timoun yo tande mourrir match la kole nan boutèy fosfò a. Match chimik la poko egziste; "Fumade pi lejè" te reprezante pwogrè nan moman sa a. Yon klète toudenkou te fè yo bat je yo; Gavroche te jis limen youn nan moso fisèl sa yo tranpe l nan résine yo rele rat kav. Rat kav la, ki te fimen plis pase li limen, te fè anndan elefan an vagman vizib. »
— Victor Hugo, Les Misérables (1862)
Tinder brikè[modifye | modifye kòd]
Istorikman, « lighter » se yon moso metal ak yon silex yo frape pou pwodui etensèl epi fè yon moso sèk nan tinder, yon materyèl eponj ki te pran nan djondjon ki rele Amadouvier.
Apati ane 1840 yo, tinder te ranplase pa yon koton mèch satire ak plon jòn. Sepandan, li toujou rele "tinder pi lejè" pa tradisyon. Anviwon 1900, envansyon nan ferrocerium pa Carl Auer von Welsbach otrichyen an te fè li posib pou limen mèch sa a pi fasil, pa etensèl ki soti nan yon wou asye an kontak ak flint sa a. . San gaz ki asosye, mèch la tou senpleman vin enkandesan epi li pa pwodui yon flanm dife. Wou an asye se jukstapoze ak mèch la pa yon aparèy ki pèmèt, lè w rale sou li, toufe tizan yo apre yo fin itilize yo[3] .
Pou pwodwi dirèkteman yon flanm dife, san yo pa ale nan etap la konbisyon dousman, ou dwe peye atansyondre jeneralizasyon brikè gazolin lan pandan premye mwatye XXe syèk[4].
Brikè gazolin, brikè tranche[modifye | modifye kòd]
Brikè ak gaz yo gaye toupatou ak apwopriye pou tout kalite itilizasyon. Yo te demokratize, pami lòt bagay, grasa sòlda Premye Gè Mondyal la[5],[6],[7].
Sa a pral "tranche pi lejè" oswa "brikè ki pwal sou tout kò", trè itil pandan lagè pozisyon yo, piske friksyon match (envante an 1827) ta difisil pou kenbe nan tranche mouye ak ta revele prezans sòlda yo. Brikè sa a se yon pati nan navèt tranche a paske li fasil pou fè lè w konbine eleman anvan yo nan brikè tinder la ak yon ti tank metal, ki gen entansyon genyen yon distile limyè nan petwòl ki tranpe a. mèch koton. Li komèrsyalize tou epi li ka pran fòm trè varye[4].
Brikè gazolin gen yon otonomi long epi yo rechargeable. Gaz la tranpe yon mèch pa kapilarite. Yon prentan peze yon pi lejè silex kont wou an. Lè w aktive volan an ak gwo pous ou, yo pwodui yon douch etensèl ki limen vapè gaz yo. Gwo flanm dife a soti nan konbisyon enkonplè: li se jòn-zoranj epi li pwodui vapè nwa.
An 1936, nan Etazini, yo te depoze yon patant pou yon brikè gazolin ki sòti nan brikè tanpèt la: Zippo, ki te gen siksè dirab. Li se rektangilè, ekipe ak yon griyaj pou pwoteje flanm dife a ak yon bouchon ki konekte nan tank la pa yon charnyèr. Nan absans likid pi lejè, li te posib detanzantan sèvi ak lòt pwodwi ki ka pran dife (Petrol F, Burling alkòl, kerosene...) ak risk pou domaje aparèy ignisyon an oswa lakòz. konbisyon move oswa move odè.
Brikè gaz[modifye | modifye kòd]
Brikè gaz la se yon envansyon fransè (pa Henry Pingeot, granpapa Anne Pingeot[8]). Se Marcel Quercia, direktè konpayi Flaminaire (BIC, Flamagas) ki te lanse premye modèl yo, yon tablèt ak yon lòt pòch ki te rele Gentry ak Crillon an 1948.
Brikè gaz yo se pi komen yo: pwodui nan kantite endistriyèl soti nan ane 1960 yo, sitou pa manifakti Cricket, Panyòl Clipper ak, pita, franse Bic, yo sitou konpoze de lakòz ignisyon nan yon gaz ki ka pran dife, souvan butan, nan menm fason an ak pou brikè gazolin yo dekri pi wo a. Sa yo klasik, brikè chè konpetisyon ak de lòt kalite brikè gaz yo.
Brikè otomatik[modifye | modifye kòd]
Otomatik lakòz pwodiksyon yon etensèl atravè yon aparèy elektwonik, anjeneral piezoelectric. Yon senp peze yon bouton pouse ase pou libere gaz ki ka pran dife epi lakòz yon etensèl.
Brikè tanpèt[modifye | modifye kòd]
Brikè tanpèt yo pran non yo nan envansyon maren yo, pou moun van yo ak eleman yo, lè yo nan lanmè, anpeche ignisyon nan gaz konbistib akòz dispèsyon li yo. Kontrèman ak opinyon popilè, butan an nan brikè tanpèt se pa nan yon presyon trè wo. Brikè ki enpèmeyab fè pi byen melanje gaz la ak lè, epi pafwa pase melanj lè-butan nan yon katalis, ki lakòz gaz la boule nèt, ak yon flanm ble. Chalè konsa lage a ka anviwon 1 200 °C pou 1 500 °C. Flanm dife a okòmansman ble ka kolore wouj oswa vèt lè w flite yon filaman metal nan chemen li yo (pa egzanp, kwiv pou jwenn yon flanm dife vèt).
Brikè pnematik[modifye | modifye kòd]
Yo konpoze de yon silend ak yon piston ki gen pwent pi ba a se yon lòj ki kapab akomode yon inisyatè. Piston an ekipe ak yon sele grese (kawoutchou, kwi, tow) pou asire sele lè w ap deplase piston an nan silenn lan. Lè yo peze piston an difisil epi byen vit, lè ki bloke nan silenn lan konprese ak tanperati li ogmante (konpresyon adiabatik). Chofaj sa a ase pou rive nan tanperati autoignition nan lè a nan sibstans ki sou tankou tisi boule oswa tinder. Yon brikè chanm konpwesyon lè pèmèt ou jwenn yon tizan nan yon sèl mouvman rapid. Lè sa a, piston an dwe retire byen vit pou pèmèt inisyatè boule a boule nan lè a epi limen yon lòt gaz.
Brikè pneumatik la te envante ak commercialisés an Ewòp nan 19yèm syèk la[9]. Se sa ki te enspire Rudolf Diesel pou motè li.
Brikè solè[modifye | modifye kòd]
Brikè solè a travay lè li konsantre limyè ki soti nan solèy la sou yon pwen espesifik, li mande pou yo sèvi ak yon glas konkav oswa yon Lantiy. Brikè solè yo te egziste pou yon tan trè lontan, te gen yon patant pou yon aparèy ki rele brikè solè an 1878[10] ak yon lòt patant pou yon alumye solè an 1885[11].
Plizyè brikè solè plastik yo te mete sou mache a soti nan 1970[12],[13]. Kounye a pi lejè solè a disponib sou baz yon glas aliminyòm parabolik andedan yon koki, sa a prezante yon enterè nye, absans total de mekanis, gaz, mèch, wòch, elatriye, ak yon gwo dezavantaj, pi lejè solè a pa ka travay nan nwaj. move tan[13] ak nan mitan lannwit.
Lejislasyon[modifye | modifye kòd]
Nan Pòtigal, itilizasyon ak posesyon senp brikè yo te mande yon lisans depi 1937 rive 1970[14]. Lisans sa a te etabli, anba diktati Antonio Salazar, pa dekrè-lwa no 28:219 nan [15], pou sipòte alimèt lokal yo. Vyolatè yo te responsab yon amann 250 eskudo (sòm lan te double pou sèvitè sivil yo ak militè yo). Lisans lan te sèlman aboli pa dekrè-lwa no 237/70 nan dat nan Pòtigal[16].
Nòt ak referans[modifye | modifye kòd]
- ↑ 1,0 et 1,1 G. Angerville, Les Briquets, La Science Illustrée, no 816, Jiyè 1903
- ↑ « Famasyen. ak dekouvèt alimèt ak brikè », Revue d'Histoire de la Pharmacie, , p. 223-233 (lire en ligne)
- ↑ Futura, « Tinder pou pwodui dife. », sur Futura
- ↑ 4,0 et 4,1 « The production of fire - Bertrand Roussel - Hominids », sur www.hominides.com
- ↑ Anviwon tabak Pierre Faveton, pibliye pa Ch. Massin paj 88.
- ↑ la folie des briquets pa Juan Manuel Clarck pibliye pa Flammarion.
- ↑ Lejand the lighter pa Ad ak Alice Van Weert pibliye pa pèseptè a.
- ↑ « Oke anvan revelasyon sekrè François Mitterrand, yon fanmi trè koni nan Clermontois », sur La Montagne
- ↑ « Dekouvèt ak redekouvwi nan brikè pneumatik la », Pwodwi dife,
- ↑ Bilten Lwa Repiblik Fransè a, Volim 19 (pibliye an 1880) - patent no 124590
- ↑ (franse) fr « Bilten lwa Repiblik Fransè, Volim 34 (pibliye an 1887) », sur gallica.bnf.fr
- ↑ (franse) fr « Mize Paleontoloji Imèn nan Terra Amata »
- ↑ 13,0 et 13,1 (franse) fr « Se sezon pi lejè solè nan Libération du 1e Jiyè 2004 »
- ↑ (pt) « Já naqueles tempos os cigarros “queimavam” »
- ↑ (pt) Decreto-lei no 28:219, de 24 de novembro 1937 [html], sur dre.pt (pt) Tèks konplè [fac-simile], pibliye nan (pt) Diário do Governo, 1e seri, no 274 nan , p. 1315-1316 (konsilte sou ).
- ↑ (pt) Decreto-lei no 237/70, de 25 de Mayo 1970 [html] Tèks konplè [fac-simile], pibliye nan (pt) {{{2}}}' ', 1e seri, no 122 nan , p. 694-697 (aksede ).
