Pwa chich

Pwa chich, pò, flè, gous, grenn.

Cicer arietinum, pwa chich la, se yon espès dikotiledone plant nan fanmi Fabaceae (legum), sou-fanmi Faboideae, natif natal nan Sidès Latiki.

Espès kiltive yo soti nan domestikasyon yon chich sovaj ak grenn retikul (Cicer reticulatum Ladiz) nan pati santral Kwosan fètil.

Chich la se yon plant èrbeuz anyèl, kiltive pou grenn manjab li yo, yo rele tou chich. De gwoup kiltirèl yo te distenge: Kabuli, ak gwo grenn, ak rad mens ak ti rid grenn, predominan nan peyi Mediterane ak nan Sid-Lwès Azi, ak Desi, ak ti grenn, yon tegument ki graj nan koulè pi fonse.

Chickpea adapte ak yon klima subtropikal oswa Mediterane ki pwospere sou tè pòv, wòch ak sèk. Li ap grandi prèske sèlman apre lapli yo, benefisye de imidite nan tè a. End se pi gwo pwodiktè chich, ak 75% pwodiksyon mondyal an 2021.

Chich yo rich nan idrat kabòn, pwoteyin ak fib dyetetik. Richès nan pwoteyin nan asid amine esansyèl fè konsomasyon li yo konplemantè ak rejim ki baze sou sereyal. Richès li nan fitochimik byoaktif (konpoze fenolik, izoflavon ak saponin) te mennen nan pwodiksyon an nan anpil etid famasi ki endike ke li ta ka gen efè benefik sou sèten maladi imen enpòtan.

Chich, menm jan se oswa redwi a farin, sèvi kòm baz pou yon gwo kantite preparasyon gastronomik, patikilyèman nan basen Mediterane a, Mwayen Oryan an ak sou kontinan Endyen an. Yo te idantifye anviwon senkant preparasyon gastronomik ki baze sou chich.

Nomenklati ak etimoloji

An 1753, Carl Linnaeus te bay espès yo nan Species Plantarum 2: 738 non Latin Cicer arietinum.

Non genus Cicer se yon non Latin cĭcĕr, ĕris, ki vle di "chickpea".

Epitèt espesifik arietinum soti nan Latin ărĭĕtīnus, a, um (aries), 'ki sanble ak belye mouton an': arietinum cicer Pliny 18, 124, « kalite pwa chich » , an referans a fòm grenn nan tèt yon belye (aries nan lang Laten), antoure pa kòn li yo.

An franse, tèm chickpea (ki parèt an 1244) konpoze de pwa (ki soti nan Latin pisum, non yon legum ki ateste pa Varron ) ak chiche ki ta yon chanjman enfliyanse pa premye siyifikasyon chiche soti nan ansyen franse cice « yon moun ki gade depans lan ».

Taksonomi

Machann Endyen k ap klase pwa chich vèt nan Varanasi (Lend)

Yon sinonim omotip, dapre POWO,

• Vicia arietina (L.) E.H.L.Krause nan J.W.Sturm, Deutschl. Fl. Abbild., ed. 2.9:16 (1901)

De subespès

• Cicer arietinum subsp. arietinum,
• Cicer arietinum subsp. reticulatum (Ladiz.) Moreno & Cubero ex Del Guacchio & P.Caputo

Lis varyete

Dapre Tropicos (14 jiyè 2018) (Atansyon lis anvan tout koreksyon li posib ki gen sinonim):

• Cicer arietinum var. arietinum
• Cicer arietinum var. fuscum Alef.
• Cicer arietinum var. macrocarpum Jaub.
• Cicer arietinum var. vilgè Jaub.

Deskripsyon

Cicer arietinum se yon plant èrbeuz plant chak ane, ki gen yon abitid drese, ki ka rive jwenn 1 m wotè, ki gen tij glandule.

sistèm rasin vaste epi li pote nodil ki gen ladan fiksaj nitwojèn bakteri (sitou Mesorhizobium ciceri ak Mesorhizobium mediterraneum).

Fèy yo, konpoze enparipinne (avèk yon feyè tèminal), gen 3 a 8 pè feyè. Sa yo ka rive nan 17 mm longè ak 10 mm lajè, ak kwen dan ak cheve fèb, gaye glandule. Nan baz fèy yo gen stipules.

Fèy ak flè.

Rasèm nan pote 1 oswa 2 flè. Flè yo, solitè, zigomòfik, ki pote pa yon pedicel ki gen 5–25 mm, tipikman nan kalite "papilionaceous flower". Yo rive nan 12 mm longè epi yo gen [[petal] blan oswa lila a koulè wouj violèt. kalis la se ki gen fòm klòch, li gen anpil dan, li gen cheve glandulè. kowol la nan 8–10 mm se blan, ble limyè oswa koulè wouj violèt, ak cheve glandulèr. Chich domestik la (Cicer arietinum subsp. arietinum) se esansyèlman yon plant polinize pwòp tèt ou. Tout varyete kiltive yo se diploid yo pa fètil

fwi se yon ti gous ki anfle, ki awondi, ki rive nan 3,5 cm nan longè ak 1,7 cm nan lajè, ak cheve glandule. Chak gous gen youn a kat grenn, ki gen fòm esferik, ki gen aksidan epi ki fini nan yon pwen, ak yon sifas ki lis oswa ki graj, ki rive nan 15 mm sou 10 mm. Koulè yo varye, jeneralman krèm blan ak bèlj pou grenn sèk.

Antanke yon plant ki gen gwo enterè ekonomik, sekans genom li yo ap mache.

• 
  Plach botanik.
• 
  Grenn pouse.
• 
  Plantule.
• 
  Jèn plant
• 
  Plante nan flè.
• 
  Plant fwi.
• 
  Flè ak fwi (detay).
• 
  Louvri gous ki montre grenn nan.
• 
  Fwi mi.
• 
  Grenn.

Zòn distribisyon

'Cicer arietinum' se natif natal nan Iran, Irak ak Türkiye.

Li te prezante nan

Erazi

Itali, Lafrans, Wayòm Ini, Tchekoslovaki, Bilgari, Ikrèn, Byelorisi, Eta Baltik, Lwès Larisi, Lwès Siberia, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tirkmenistan, Liban-Siri, Lès Himalaya, Nò-Central Lachin, Xinjiang, Qinghai, Pakistan , Mongoli, Myanma, peyi Zend, Afganistan,

Lafrik

Libi, Magreb, peyi Lejip, Soudan, peyi Letiopi, Kenya, Tanzani, Uganda, Yemèn, Kongo, Zimbabwe

Ostrali

Sid, Queensland

Amerik

Vermont, Maryland, Kiba, Sidwès Meksik, Kolonbi, Perou.

Chickpea adapte ak yon klima subtropikal oswa Mediterane; li grandi prèske sèlman apre lapli yo, benefisye de imidite nan tè a.

Kiltiva

Chickpea field nan Izrayèl.

Cultivar jòn (Kabuli) ak vèt (Desi).

Cicer arietinum nwa.

Gen anpil kiltiva pwa chich atravè mond lan ki montre yon pakèt varyasyon nan gwosè grenn, koulè ak fòm ansanm ak mòfoloji plant yo.

De gwoup cultivar yo byen distenge

• Gwoup Kabuli (oswa makrosperma): rasanble kiltirèl ki gen gwo grenn (7–8 mm), ak tegument mens ak lis, koulè limyè ak ti rid. Plant lan gen yon abitid dwat ak flè blan krèm. Sa yo se cultivar yo dominant nan peyi Mediterane ak Sidwès Azi. Yo te prezante nan 18yèm syèk la ​​nan peyi Zend. Gen fòm ak zoranj, pay jòn ak krèm blan grenn. Li se kalite ki pi kiltive an Frans. Tèm Kabuli (pès kālulīکالولی) vle di "ki soti nan Kabul"
• Gwoup Desi (oswa mikrospèrma): rasanble varyete ki gen ti grenn (3,5–6 mm), angilè, ak prezans yon bèk enpòtan ak yon sifas ki graj, koulè nwa, rid. , ak yon tegument pi epè, epi yo jeneralman boule apre bonbadman. Plant la gen yon abitid touf bwa ​​​​, ti feyè ak ti flè koulè wouj violèt oswa vyolèt. Cultivar sa yo domine nan sid zòn ekspansyon chich (Etiopi) ak nan lès (Afganistan, Pakistan, peyi Zend). Gen grenn mawon, wouj fonse, nwa, vèt, oswa dyapre. Yo jwenn li nan fòm antye oswa nan fòm dal (chich fann) nan makèt Endyen. Tèm Desi vle di "nan peyi a, endijèn" nan Hindi. Sitou kiltive nan pwovens Lazi, li raman prezan an Frans.

Travay amelyorasyon varyete yo te fèt an Frans. Kounye a gen sèt varyete ki nan lis nan katalòg franse a: Benito (2016), Eldorado (2013), Elixir (2014), 'Elvar (2003), Flanko (1991), Lambada (1992) ak Twist ([[1991] ]).

Chich kiltive a diferan de fanmi sovaj li yo pa abitid drese li yo, retansyon gous ak grenn sou plant la, ogmantasyon gradyèl nan gwosè grenn soti nan 3,5 mm a plis pase { {nb|6 mm}}. Fòm gwo grenn yo evidamman plis evolye.

Akeyoloji ak istwa

Pwa chich domestik la (Cicer arietinum L. subsp. arietinum) gen gwo afinite mòfolojik ak kwomozòm omològ ak yon espès sovaj pwa chich ki gen grenn retikul, Cicer reticulatum Ladizinsky, k ap grandi nan nan sidès Turkey, ant Eufrat ak Tiger. Rechèch molekilè sipòte idantifikasyon Cicer reticulatum Ladiz. menm jan ak zansèt sovaj la, li te kòmsadwa chanje non Cicer arietinum subsp. reticulatum, nan 2022.

Pati santral Kwosan fètil parèt tankou teritwa kote chich la te domestik.

sous akeyolojiklojik

Premye rès akeyolojik yo soti nan Çayönü nan peyi Turkey (7500-6800 av. J.-K.) ak soti nan Tell Abu Hureyra nan nò Siri (8yèm milenè av. J.-K.). Sitiye nan pati nò Kwasan fètil la ak nan ranje fòm sovaj la, sit sa yo gen grenn gwosè chich sovaj (subsp. reticulatum) . Yon lòt bò, grenn yo jwenn nan Jeriko (7500 av. J.-K.) ak nan Tell Ramad, toupre Damas (fen 7yèm milenè a), se fòm domestik. Sit sa yo byen lwen teritwa zansèt sovaj la ak espesimèn ki soti nan Jeriko sanble gen yon tegument lis, menm jan ak grenn yo jwenn nan Höyücek nan sidwès Latiki (ca. 6500-6050 av. J.-K.) .

Pwa chich kiltive domestik la te deplase nan direksyon lwès. Yo te jwenn yon chich ki byen konsève nan Grès, nan Otzaki ki soti nan Modèl:VIth milenè av. J.-K., nan Bulgari epi finalman nan VIyè syèk apr. J.-K., nan Sainte-Maxime (Var) nan sid Lafrans. Nan Ewòp oksidantal, kiltivasyon ak konsomasyon chich yo ateste soti nan IX^e syèk, pa ekri ak sous akeyolojik.

Pwa chich domestik la te deplase tou nan direksyon lès: nou jwenn tras li sou sit Happan anviwon ane 2000 av. J.-K. nan nò peyi Zend. Lend ak peyi Letiopi te vin sant divèsite chich.

sous ekri istorik

Nan Labib (Izayi, 30, 24, yo site chich la): se hamitz (Ebre: חומץ), ki klasik tradui kòm "foray sale". Yo jwenn non sa a nan Arab حمص ḥummuṣ ki atravè Tik humus deziyen "hummus" an franse, pure chich ak lwil wowoli. Nan Sanskrit, yo rele pwa chich chanaka (चणक) ki bay nan Hindi chana (चना)

Nan Lantikite grèk la, pou filozòf ak botanis Theophrastus (-371; -288) « chich yo diferansye pa gwosè yo, koulè yo ak fòm yo: gen konsa "belye mouton yo" (krios), "grenn ers" (orobos) ak kalite entèmedyè. Men, nan tout ka, grenn limyè yo pi dous » ("Rechèch sou plant yo", 8, 5, 1). Ansiklopedis Women Pline (+23; +79) sèvi ak tèm Theophrastus epi li ajoute « Genyen konsa arietinum pwa a, ki sanble ak tèt yon belye mouton, aries, kidonk. non li; li se blan oswa nwa ... varyete ki pi bèl nan chich se li ki pi sanble ak ers; fòm nwa ak wouj yo pi wòdpòte pase fòm blan an » ("Istwa natirèl", 18, 124). Se poutèt sa, li sanble ke plizyè cultivar chich sikile pandan Antikite, pandan ke jodi a, kalite a Kabuli domine.

Pandan Mwayennaj la, chich sanble yo te kiltive nan anpil nan Ewòp, enkli Almay. Li se youn nan plant yo Charlemagne rekomande kiltivasyon nan domèn wayal yo nan kapitil De Villis (fen VIII^e oswa kòmansman Modèl:S mini - syèk) la. Mè Hildegard nan Bingen Alman an (1098-1179) fè lwanj kicher la.

Pwa chich la te enpòte nan Amerik pa Ewopeyen, premye rekòt yo te jwenn sou zile a nan Hispaniola nan 1494. Pou rezon klimatik, li te etabli nan mòn yo nan Peru ak Meksik< non ref = chauvet/>.

Ti non, psedonim

Cicero dwe tinon li ((la) {{{2}}}) a yon gwo veri ki gen fòm yon chich ki ta dekore pwent nen yon sèl. nan zansèt li yo; se menm bagay la tou pou farawon an ki gen orijin grèk Ptolemy IX yo te rele Lathyros, ekivalan a nan grèk.

Metòd Kiltivasyon

Chich se yon plant chak ane ki pwospere nan tè pòv, wòch ak sèk.

Li simen anpil apa, paske rasin li yo ka rive nan yon gwo volim. Li pa mande anpil antretyen, sepandan li rekòmande pou monte plant yo ak raje pa raje. Rekòlte fèt lè gous yo sèk epi yo vin mawon.

Lènmi prensipal li yo se weep yo ki pèse grenn yo.

Chich yo byen aklimaterive nan klima semi-arid ak kalite Mediterane, tankou Espay, Turkey, Maghreb ak sid Lafrans. Kilti li benefisye de tè sèk epi li ekselan nan wotasyon, espesyalman nan twazyèm ane apre ble dur.

Pwensipal peyi pwodiktè yo nan 2018 ak 2021

	Peyi	Pwodiksyon 2018 (nan t)	Pwodiksyon 2021 (nan t)
1	End	11,380,000	11,910,000
2	Ostrali	998 231	876 468
3	Tiki	630,000	475,000
4	Risi	620 400	316,840
5	Etazini	577,970	129,770
6	Etyopi	515 642	478,211
7	Bimani	509,856	467 340
8	Meksik	351,796	171,967
9	Pakistan	323 364	233,934
10	Kanada	311 300	76,192
	Mond	16,940,224	15,871,845
Sous: [1]

Pwodiksyon mondyal, ki te double ant 2001 ak 2018, te fè eksperyans yon otòn brital an 2019 (pa −16 %), epi li te refè tou dousman nan 2020-2021.

Peyi Zend ranfòse pozisyon dominan li atravè kriz 2019 la; pwodiksyon li te ogmante soti nan 67 % rive nan 75 % nan pwodiksyon mondyal la.

Itilizasyon

Gras a kapasite li genyen pou l fòme relasyon senbyotik ak bakteri ki fikse nitwojèn, chich rich nan pwoteyin (kontni varye ant 17 a 23%, de fwa pi wo pase majorite sereyal) ak yon konpozisyon nan [. [asid amine]] pi enteresan pase sa yo ki nan poaceae, ki fè konsomasyon nan grenn li yo konplemantè ak rejim ki baze sou sereyal.

Agronomi

Menm jan ak lòt espès plant nan fanmi fabaceae, gras a senbyotik sa a, chich la se yon angrè natirèl epi yo ka itilize kòm angrè vèt .

Manje moun

Analiz nitrisyonèl

Nou distenge

• makronutriman (idrat kabòn, lipid, pwoteyin) eleman bilding,
• mikwonutriman (vitamin, mineral ak fib) eleman ki gen yon wòl fonksyonèl (dapre Auvinet et al., 2018)
• bioaktif, ki pa nitritif phytochemicals

makronutriman yo

Chich se yon bon sous idrat kabòns (44 %) ak pwoteyins (18,6 %), epi bon jan kalite pwoteyin chich konsidere kòm pi bon pase sa lòt legumes paske sou 18 kalite asid amine li genyen, 8 se asid amine esansyèl.

Chich gen yon varyete de monosakarid (fruktoz, galaktoz, glikoz, riboz), disakarid (sakwoz, maltoz), oligosakarid ak polisakarid (stachyose, siceritol). , rafinoz ak verbenose). Oligosakarid ki gen anpil kontni sa yo jeneralman yo pa absòbe oswa idrolize nan sistèm dijestif imen an, men yo fèrmante pa bakteri nan kolon an lage gaz, sa ki lakòz flatulans gastwoentestinal.

Kontni lipid li nan 6 % pi wo pase sa ki nan lòt legum (lenty, pwa wouj) ak sereyal (ble ak diri).

Kontni idrat kabòn nan diminye lè ou ale soti nan chich sèk, nan chich kwit (ki te absòbe dlo) ak hummus (ki gen lòt engredyan).

mikronutriman yo

Chich gen yon gwo kontni asid folik (vitamin B9). Li rich tou nan vitamin ki ka idrosolubl nan grès tankou α-tokoferol (vitamin E), γ-tokoferol, epi li gen yon kantite lajan modès nan vitamin idrosolubl (vitamin B1, B2, B3, B5, B6)<ref. non =wang/>.

Li sepi rich nan potasyòm, kalsyòm, sodyòm ak mayezyòm kòm byen ke kwiv, fè, zenk.

fitochimik

Phytochemicals yo se konpoze bioaktif ki pa nitritif (flavonoids, phytosterols, polifenols) ki gen rapò ak yon risk redwi pou maladi kwonik.

Nan chich, yo idantifye konpoze bioaktif sa yo: karotenoid yo (ak pwopriyete antioksidan), konpoze fenolik (fenol total yo se 127,8 μg/g (baz sèk) pou Desi ak 52,8 μg/g (baz sèk) pou Kabuli), izoflavons, saponins.

Chich gen plizyè izoflavone, tankou biochanin A (oswa BCA), kalikozin, formononetin, genistein elatriye. Isoflavon yo se eleman prensipal byoaktif grenn chich ki pouse (avèk yon kontni 5 fwa pi wo pase soja.

Lòt gwoup konpoze bioaktif nan chich yo se saponin yo: nan imen, pwopriyete surfactant yo ak efè yo Modèl:Abreviyasyon yo enpòtan nan diminye risk pou anpil maladi kwonik.

Pwopriyete famasi

antioksidan pouvwa

Nan yon etid konparatif sou aktivite antioksidan diferan varyete pulsasyon souvan konsome nan peyi Zend, Marathe et al. (2011) te montre ke aktivite antioksidan legum sa yo te gen rapò pozitivman ak kontni fenolik yo e ke chich te gen aktivite antioksidan relativman ba.

Anpil etid yo te montre konplètman ke kapasite antioksidan nan eleman byoaktif nan chich ka atribiye a kapasite li nan retire radikal gratis ak diminye estrès oksidatif Li ta kenbe ak izoflavon ak pwoteyin. peptides.

anpèchman pwopagasyon selil timè yo

Konpoze ki gen gwo aktivite antitumoral yo se BCA (oswa biochanin A (en)), butyrate, β-sitosterol, saponin ak likopèn. Izoflavonoid natirèl la, BCA, klase kòm yon fitoestwojèn epi li te montre yo gen aktivite antitumoral. Isoflavones extraits de ti boujon chich pwovoke mitokondri-depandan apoptoz nan selil kansè nan tete moun. BCA te montre tou yon bon efè inhibition sou kansè pwostat, kansè nan fwa ak kansè nan bouch selil squamous.

aktivite anti-enflamatwa

Chèchè yo te rapòte anpil aktivite anti-enflamatwa engredyan aktif chich. BCA, yon izoflavon biyolojik ki aktif ki sòti nan chich, yo te montre yo gen gwo efè anti-enflamatwa famasi. Nan Ostrali, majorite nan pwodiksyon chich konsiste de varyete Desi, ki souvan kale ak fann anvan yo ekspòte kòm "Dhal". Men, yo te montre rad grenn chich yo genyen yon pi gwo kontni fenolik ak yon pi gwo varyete konpoze fenolik konpare ak grenn chich ki kale yo epi kidonk pi gwo aktivite antioksidan nan tès antioksidan FRAP ak DPPH.

Mahbub et al te montre ke tretman nan murin macrophages ak ekstrè fenolik nan rad grenn chich (EPTP) anvan pwovoke enflamasyon, siyifikativman redwi pwodiksyon an nan makrofaj enflamatwa (tankou nitrique oksid NON ak interleukin-6 IL-6). Se konsa, ekstrè rad grenn te kapab soulaje estrès oksidatif ak enflamasyon.

Preparasyon gastronomik

Chana masala, plat Endyen ki fèt ak pwa chich

Yo manje li cho oswa frèt (nan salad), men pi souvan yo manje kòm youn nan "legim yo" nan couscous oswa nan bouyon, bouyon, kormas, soup ak estouffades. , oswa, apre yo fin kraze, sou fòm hummus (oswa hummus) oswa falafel. Sa yo de resèt tradisyonèl ki soti nan peyi Mediterane yo enteresan pou sante ou.

Sou fòm farin, yo itilize li nan preparasyon asyèt tankou socca, ki tipikman soti nan Nice, oswa panisses (yon resèt ki soti nan Nice, men tou ki soti nan Marseille, ki fòme ak prepare. farin, moule nan yon veso sikilè, Lè sa a, koupe disk la jwenn nan tranch epè - pafwa koupe - ki yo Lè sa a, benyen nan fri), cade toulonèz la (krèp farin chich kwit nan fou a) oswa menm panelle Sicily oswa calentica Aljeri.

Likid pou kwit manje chich la, oswa aquafaba (yo jwenn nan bwat), tankou blan ze, li konpoze de apeprè 90% dlo ak 10% pwoteyin legim ki gen ladan [ [albumin]]. Se poutèt sa, ji sa a ka itilize kòm yon ranplasan pou blan ze, patikilyèman nan vegan kwit manje, pou fè asyèt ki kalite mousse ki mande ze bat.

Chich nan tradisyon franse a

Cèze, rivyè nan sid la Frans, dwe non li a Cicer arietinum nan yon rejyon kote kiltivasyon nan legim sa a te yon fwa trè gaye.

Toupre, nan Montaren, nan Gard, fèt chich la fèt nan mwa me. Evènman sa a, ki dire twa jou, òganize pa plizyè asosyasyon lokal e li gen ladan l anpil aktivite.

Nan Rougiers, nan Var, yon fèt chich fèt tou chak ane nan mwa septanm nan. Evènman an òganize pa Fratènite Chich nan Rougiers (chapit, endiksyon, ekspozan, parad, manje deyò, mizik, konpetisyon divès kalite) epi li fini ak yon konpetisyon soufle chich kote chak konpetitè, sou vant yo, dwe jete chich la kòm lwen ke posib ak bouch li.

Tranpe ak kwit chich la

Pou kwit chich, li enpòtan tranpe yo, depreferans lannwit lan, nan dlo. Lè sa a, chich yo pral anfle lè yo absòbe dlo sa a. Ou dwe asire w ke yo gen ase (omwen 3 a 4 fwa volim yo). Li posib pou ajoute Bikabonat nan dlo a tranpe men sa a pa nesesè. Si chich yo tranpe twò lontan, yo pral kòmanse boujonnen.

Kwit chich sèk trè komen nan peyi kote legim sèk sa a gaye toupatou. Li fèt nan kèk etap epi pwosesis la pa konplike<ref>« Kijan pou kwit chich? 100% metòd fasil 🙂 », sur Ma Cuisine Libanaise (consulté le 19 novanm 2020). .

Kri, chich yo itilize ak pwa nan konpozisyon falafels. Yon fwa yo kwit, yo ka itilize nan diferan preparasyon gastronomik, tankou hummus. Li posib pou friz chich nan dlo pou kwit manje yo pou itilize pita.

Gade tou

Atik ki gen rapò

• farin pwa chich
• Legim

Lyen ekstèn

Sou lòt pwojè yo :

Pwa chich, sou Wikimedia Commons

Pwa chich, sou Wikispecies

• (franse) fr « Chickpea sheet », Pulse Canada sit pulsasyon pwodiktè nan Kanada.
• (franse) fr « Chick Pea File », Chamber of Agriculture of Gard

Bibliyografi

• Ti Treatise sou Chickpea (ill. Mireille Gayet), (ISBN 978-2-911328 - 66-4 ak 2-911328-66-3)

radyografi

• François-Régis Gaudry, « Pwa chich la! ».

• Caroline Broué, « Revanj chich la ».