Juan Bosch (1909-2001)
.jpg)
| Nesans |
Concepción de La Vega |
|---|---|
| Lanmò | (ak 92 ane) |
| Nasyonalite | dominiken |
| Peyi nesans | Repiblik dominikèn |
Juan Bosch Gaviño, ki fèt 30 jen 1909 nan Concepción de La Vega epi ki mouri 1e novanm 2001 nan Santo Domingo (Repiblik dominikèn), se yon ekriven ak yon politisyen dominikèn.
Li te premye prezidan Repiblik Dominikèn eli demokratikman aprè fen diktati Trujillo nan lane 1961. Travay literè li gen ladan anpil nouvèl ak woman.
Biyografi
[modifye | modifye kòd]Premye ane
[modifye | modifye kòd]Juan Bosch te fèt sou 30 jen 1909 nan Concepción de La Vega nan yon papa, José Bosch Subirats, panyòl orijin katalan ak nan yon manman, Ángela Gaviño Costales, Pòtoriken orijin panyòl. Li te rete premye ane li yo nan yon ti vilaj riral yo, ki rele Rio Verde, kote li te kòmanse etid primè li yo. Li te fini edikasyon segondè li nan Colegio San Sebastián nanConcepción de La Vega, ke li te kite aprè twa (3) ane, anvan yo jwenn Bachillerato la . Okipasyon militè nan Repiblik Dominikèn pa Etazini yo pral make li pwofondman « Dans mon enfance j'ai vu ramener des édifices publics le drapeau dominicain pour hisser à sa place celui des États-Unis et personne ne pourra imaginer ce que cela a signifié pour mon âme d'enfant de sept ans » . Nan lane 1924, li te deplase nan Santo Domingo kote li te travay nan plizyè biznis, anvan yo kite an 1929 pou yon vwayaj ki pral mennen li nan peyi Espay, Venezwela ak plizyè zile nan Karayib la.
Nan lane 1931, li te retounen nan Repiblik Dominikèn, li te vin yon jounalis nan Listín Diario, kreye ribrik an literè nan ki li te vin kritik prensipal la. Nan lane 1933, li te pibliye premye rekèy istwa kout li, Camino Imobilye epi pita, La Mujer. Nan menm ane a, ansanm avèk lòt ekriven ak atis dominiken, li te fonde gwoup La Cueva la .
Nan lane 1935, li te nonmen nan Direksyon Jeneral Estatistik, kote li te òganize resansman nasyonal Repiblik Dominikèn ane sa a. Nan lane 1936, li te pibliye woman li Mañosa la sou lagè sivil nan 19yèm syèk. Se woman sa a byen resevwa pa kritik.
Aktivite politik ak egzil kiben an
[modifye | modifye kòd]Anplis de aktivite literè li yo, Juan Bosch piti piti vin tounen yon kritik nan rejim Rafael Trujillo. Li te nan prizon pandan plizyè mwa an 1937. An 1938, li te chwazi ale nan egzil nan Pòtoriko, lè sa a te deplase nan Kiba an 1939. Li dirije yon edisyon nan travay ranpli Eugenio María de Hostos. Nan mwa jiyè ane sa a, ansanm avèk lòt egzile Dominiken yo, li te kreye Pati Revolisyonè Dominiken an, ki te byen vit distenge tèt li kòm pati ki pi aktif kont diktati. Si Juan Bosch te toujou nan kan pwogresif ak demokratik la, li pa gen okenn atraksyon pou kominis. Nan Kiba, li kolabore avèk Pati Revolisyonè Kiben an (Auténtico) (PRC (A)) epi li jwe yon wòl nan elaborasyon Konstitisyon an pibliye an 1940 pa Fulgencio Batista.
Paralèl ak aktivite politik li, Juan Bosch afime tèt li tankou youn nan ekriven ki pi enpòtan nan Karayib ki pale panyòl la. Li t'ap nonmen non li kòm ekriven ak lidè nan pati ki pi aktif kont Rafael Trujillo, pèmèt li al kontre chèf leta ak gouvènman an te opoze ak Trujillo. Nan mwa janvye 1945, li te vwayaje nan Meksik nan mwa oktòb, li te rankontre Prezidan Rómulo Betancourt nan Venezwela e nan mwa novanm, Prezidan Elie Lescot an Ayiti te bay 25 000 dola pou ede li nan batay kont Trujillo. Sa te pèmèt li òganize ak prepare ekspedisyon Cayo Confites yo kont Trujillo nan lane 1947, ki te enplike tou Fidel Castro. An repons, Juan Bosch se viktim yon atanta pandan yon vwayaj nan vil Meksik an 1947.
Aprè echèk nan tantativ sa a, Juan Bosch retounen nan Kiba e li enplike nan politik kibèn ansanm avèk PRC(A), li se otè diskou prezidan Carlos Prío Socarrás te delivre nan translasyon kò José Marti a nan Santiago de Kiba. Pwoksimite sa a avèk Prezidan Prio a fè li anprizòne an 1952, aprè Batista fè koudeta. Aprè lage li, li kite Kiba pou Kostarika kote li te konsakre tèt li nan aktivite edikatif ak nan direksyon PRD la.
Revolisyon Kiben an an 1959 te fè li ekri Rafael Trujillo sou 27 fevriye 1961 ke wòl istorik li fini. Sou 30 me 1961 , Juan Bosch retounen nan Repiblik Dominikèn aprè asasina Rafael Trujillo.
Yon prezidan refòmatè
[modifye | modifye kòd]Lè li retounen, Juan Bosch te mennen yon kanpay aktif pou te eli nan Prezidans lan avèk sipò Pati Revolisyonè Dominiken, apèl li a klas popilè, patikilyèman riral yo te fè li yon gwo siksè, men Legliz la ak faksyon yo konsèvatif nan sosyete dominikèn akize li pou li te yon ajan kominis. Opozisyon sa a pa anpeche li eli sou 20 desanm 1962, avèk 62% nan vòt yo, kont Viriato Fiallo sipòte pa Inyon Sivik Nasyonal la ki te pote ansanm fanmi Trujillo.
Lè yo te pran fonksyon, Juan Bosch te lanse gwo refòm nan peyi a. Sou 29 avril 1963, li pwoklame yon nouvo konstitisyon ki garanti libète pèp pa janm genyen, sitou nan lwa travay, tankou rekonesans sendika yo, men egalite ant gason ak fanm oswa pwoteksyon fèmye yo. Anplis de sa, li etabli prensip refòm agrè, legalize divòs, pwoklame egalite timoun natirèl ak lejitim yo, kòmanse kontwole finans yo ak koripsyon an epi anile kontra avèk konpayi Amerik dinò yo pou privilejye enterè yo Repiblik Dominikèn.
Refòm sa yo irite anpil sektè ki pi konsèvatif nan sosyete dominikèn an : latifondis ki wè prewogativ yo sou peyizan defye, Legliz Katolik womèn an ki opoze kont sekilarizasyon nan sosyete a li ankouraje yo ak endistriyèl yo ki opoze nouvo dwa yo pou travayè yo. Anplis de sa, lame a santi eskli nan pouvwa ti pa ti kras aprè dirijan sòti nan diktati a epi sitou peyi Etazini pè plis ak plis ke Juan Bosch deklare tèt li kominis, tankou Fidel Castro. Nan mwa jiyè 1963, Jeneral Elias Wessin nan fòs aeryèn an te mande li pou demisyon li. An retou, pati yo bò gòch rasanble nan yon Fwon pou defans nan Demokrasi.
Sou15 septanm, yon premye tantativ koudeta echwe. Senk (5) jou aprè, pati konsèvatè yo bay yon lòd pou grèv jeneral pou komèsan yo. Sou 24 septanm 1963 ki te dirije pa Jeneral Elías Wessin, yon jent sezi pouvwa ak pwoklame « écrasement du communisme et du castrisme en République dominicaine » . Prezidan an depoze ale nan egzil nan Pòtoriko .
Lagè Sivil Dominikèn lan
[modifye | modifye kòd]Fondasyon Pati Liberasyon Dominikèn an
[modifye | modifye kòd]Aprè echèk li nan eleksyon prezidansyèl 1966, Juan Bosch te demenaje ale rete nan peyi Espay e li te konsakre tèt li nan travay literè li, ekri anpil disètasyon politik ak istorik.
Nan lane 1970, li tounen plis sevè nan politik epi li vle refòme Pati Revolisyonè Dominikèn, patikilyèman pou amelyore fòmasyon an politik ak istorik nan militan ak sijere ke yon liy politik pi prè ideyal yo revolisyonè ki gen orijin, men majorite PRD vle yon politik plis santris. Devan mank konfyans PRD a, li pa ka kanpe nan eleksyon prezidansyèl 1970 kont Balaguer.
Divèjans sa a k ap grandi ant Juan Bosch ak yon pati nan yon PRD de pli zan pli te genyen pa koripsyon mennen li kite pati a pou te fonde Pati Liberasyon Dominikèn (PLD) sou 15 Desanm 1973 .
Dènye ane yo
[modifye | modifye kòd]Tankou yon rival kont Joaquín Balaguer, Bosch rete yon figi enpòtan nan politik Repiblik Dominikèn. Li vle pou li yon kandida pou prezidans la anba etikèt la PLD an 1978, 1982, 1986. Li se touprè genyen eleksyon 1990 la, men mefyans nan fwod peze sou viktwa Balaguer a. An 1994, li te vin twazyèm nan eleksyon an, men obsèvatè yo kwè ke li deja soufri ak maladi alzayme a. Nan lane 1996, li te sipòte Front Patriotique, yon alyans nan Pati Liberasyon Dominikèn an ak Pati Refòmis Sosyal kretyen nan Balaguer pou elimine Pati Revolisyonè Dominikèn nan soti nan pouvwa.
Juan Bosch mouri sou 11 novanm 2001 nan Santo Domingo. Li resevwa antèman nasyonal tankou ansyen prezidan e li te antere nan vil natal li nan Concepción de La Vega.