Gè endepandans meksikèn
La Gè endepandans meksikèn (an panyòl : Guerra de Independencia de México oswa Independencia de México) se te yon konfli ame nan Meksik kote pèp Meksiken an te revòlte kont otorite Panyòl yo nan Visreyalite nan Nouvèl Espay ant 1810 ak 1821, Li te rive akòz envazyon Napoleon an nan Espay nan 1808 ki te lakòz yon kriz eritye nan twòn Panyòl la epi Napoleon te kite frè l Joseph Bonaparte sou twòn Espay, Pandan koupe nan Cadiz nan vil Cadiz, delege koloni Panyòl lòt bò dlo yo ta kreye Konstitisyon 1812 la, kote yo te bay koloni Panyòl yo pi gwo otonomi akòz absans yon wa sou twòn Panyòl la.[1]
Revòlt la ta kòmanse sou 16 septanm, ki te koze pa Grito de Dolores (Dolores rèl) pa prèt Miguel Hidalgo y Costilla nan vil Dolores Hidalgo, Guanajuato, Miguel Hidalgo ansanm ak Josefa Ortiz de Domínguez, Ignacio Allende ak Juan Aldama yo ta kòmandan yo pandan Lagè Endepandans lan nan etap li yo 1810-1811 jiskaske pran Hidalgo, Allende ak Aldama ak ekzekisyon ki vin apre yo nan vil Chihuahua ak arestasyon Josefa pa otorite vicereyal yo.[2]
Nan dezyèm etap la (1811-1815) li te kòmande pa prèt José María Morelos y Pavón ki te kòmande plizyè batay kont wayalis Panyòl yo, Ignacio López Rayón kòmande twoup ki rete yo nan Hidalgo apre yo te kaptire l 'epi li ta rankontre ak Morelos nan Chipalcingo, Michoacán kote Kongrè Chipalcingo ta pran plas, an fen Morelos ta dwe kaptire ak tire nan Ecatepec, apre sa dezyèm etap la ta fini ak lòt ensije yo ta separe nan yon plan lagè geriya nan tout Visreyalite a.[3]
Twazyèm etap (1815-1821) la ta dwe kòmande pa Vicente Guerrero nan mòn yo nan sid Meksik, Guadalupe Victoria ta kòmande twoup yo nan Veracruz pandan ke Francisco Javier Mina (ki te goumen tou nan Lagè Peninsular an Espay kont lame Napoleon an) ta kòmande nan Bajío la, Nan menm epòk sa a, Napoleon ta pral bat nan batay Waterloo epi fòtèy la t ap retounen bay Bourbon yo nan peyi Espay e ak nouvo wa Ferdinand VII la li t ap gouvènen ak pouvwa absoli, Javier Mina ta te kaptire ak tire nan 1817 nan Pénjamo, Guanajuato, viserwa Juan Ruíz de Apodaca ta kòmande Visreyalite a.[4][5]
Katriyèm etap la te lè Plan Iguala te siyen ant Agustín de Iturbide ak Vicente Guerrero kote yo ta kòmande Lame Twa Garanti yo ak ki yo ta goumen kont dènye rezistans Panyòl la epi pran vil Meksiko, ak nan 1821 finalman Lame Trigarante a ta antre nan Meksiko viktorye ak ansanm ak Juan O'Donoju ak Agustín de Iturbide yo ta siyen fen Lagè Endepandans lan ak fòmèlman Endepandans Meksik la.[6]
Konsekans[modifye | modifye kòd]
Apre Lagè Endepandans lan, Agustín de Iturbide ta deklare tèt li Anperè Meksik epi yo pral deklare Premyè Anpi Meksiken an.[7]
Omaj[modifye | modifye kòd]
An 1910, pandan prezidans Prezidan Porfirio Díaz, li t ap selebre Centennial Endepandans lan jou anvan li ranvèse pa Revolisyon Meksiken an ki te dirije pa Francisco I. Madero.[8]
Nan ane 2010, pandan prezidans Felipe Calderón Hinojosa, yo t ap selebre 200yèm anivèsè Endepandans lan. Chak 15 septanm yo te selebre Grito de Dolores, onore rèl endepandans Miguel Hidalgo y Costilla te bay.[9]
Referans[modifye | modifye kòd]
- ↑ (angle) enArcher, Christon (2007). The Birth of Modern Mexico, 1780-1824. Rowman & Littlefield. ISBN 978-0742556027.
- ↑ (angle) enFernández Tejedo, Isabel; Nava Nava, Carmen (2001). « Images of Independence in the Nineteenth Century: The Grito de Dolores, History and Myth ». In Beezley, William H.; Lorey, David E. Viva Mexico! Viva la Independencia!: Celebrations of September 16. Rowman & Littlefield. pp. 1–41. ISBN 978-0-8420-2915-5.
- ↑ (angle) enTimothy J. Henderson (2009). The Mexican Wars for Independence. Macmillan. pp. 115–16. ISBN 9780809095094.
- ↑ Archer, "Wars of Independence" p. 1598.
- ↑ Vincent, The Legacy of Vicente Guerrero, pp. 130–31.
- ↑ Guedea, "The Old Colonialism Ends", pp. 298–99.
- ↑ (angle) enChriston I. Archer (2007). The Birth of Modern Mexico, 1780–1824. Rowman & Littlefield. p. 220. ISBN 9780742556027. Archived from the original on 9 me 2016. Retrieved 25 novanm 2015.
- ↑ (espanyòl) esZurián de la Fuente, Carla (15 septanm 2010). « Así celebró Porfirio Díaz hace 100 años el Centenario de la Independencia ». CNN en Español. Retrieved 22 jen 2011.
- ↑ (espanyòl) es« Calderón presenta video de historia de México ». El Universal. 5 me 2010. Archived from the original on 2015-05-07. Retrieved 12 oktòb 2010.