Gade kòd pou Veyikil elektrik

Yon '''veyikil elektrik''' se yon mwayen pou vwayaje ki pouse sèlman pa youn oswa plizyè [[Machin elektrik|motè elektrik]]. Li kapab tire [[enèji]] li nan resous ki abò yo tankou yon [[batri akimilatè|pil elektrik]], oswa li kapab konekte ak yon sous ekstèn, pa egzanp pa yon [[catenè]]. Motè a kapab tou abò, tankou nan pifò [[Veyikil tè|veyikil tè]], oswa ekstèn nan ka [[transpò kab]].

[[File:Europa-Park - Véhicule électrique (02).JPG|thumb|Yon machin elektrik nan yon pak amizman.]]
[[File:Vehicle plug-in charging station.jpg|vignette|[[Renault ZOE]], yon machin vil, ki konekte ak yon estasyon rechaj.]]
[[File:Train electrique, SNCFT, Sousse 2012.JPG|thumb|Tren elektrik [[Metro du Sahel]] (Tinizi).]]

== Prensip ak teknik ==
[[File:Nissan Leaf 012.JPG|thumb|upright=1.4|Vè koupe yon [[Nissan Leaf]] ki montre yon pati nan sistèm batri a, 2009.]]

=== Ekipman pou pouvwa ===
[[Veyikil (transpò fizik)|machin yo]] ki pa pote enèji resevwa li swa nan yon [[rezo elektrik]], pa mwayen [[katenè]] ak [[Pantograf (transpò)|pantograf]], oswa pa yon kab traction mekanik. Moun ki pote enèji elektrik yo rechaje swa pa kab, oswa pa [[Endiksyon elektwomayetik|endiksyon]] pou rechaje [[pil depo]].

==== Ekipman pou batri ====
Machin ki gen enèji abò a estoke enèji sa a, nan pifò ka yo, nan yon [[Batri depo|batri depo elektrik]].

Pami machin elektrik, nou fè distenksyon ant sa yo ki pa gen posiblite pou yo rekipere [[enèji sinetik la]] (frenaj ak ralanti machin nan lè w ap desann oswa ou pa) ak sa ki kapab sèvi ak revèsib la nan yon [[Machin elektrik| motè elektrik]] pou ralanti machin nan pa pwodwi [[enèji elektrik]] pou rechaje pil, pa egzanp.

==== Railway ekipman pou pouvwa ====
Diferan kalite ekipman pou pouvwa yo, oswa yo te itilize:
* ekipman pou elektrisite pa [[catenè]], menm jan pou pifò [[tren pasaje|tren]] liy long distans, men tou, pifò [[tramway]];
* ekipman pou pouvwa pa [[twazyèm tren]], sitou nan [[metro]]s;
* [[ekipsyon tè]], sitou pou tram;
* rechaje pil pa [[Endiksyon elektwomayetik|endiksyon]], sitou pou sèten tram, pandan arè<ref name=urb/>.

Tramwa ki gen [[Capture aktyèl #Chajman elektrik nan estasyon yo (manje nan boutèy)|ekipsyon endiksyon]] nan estasyon yo pa bezwen câbles oswa katenè<ref name="urb">[https://www.urbanews.fr/2016/02/01/50462-biberonnage-tramway-toujours-plus-ecologique/ Tram, otobis ak machin san fil], sou ''urbanews.fr'', {{date-| 1|jen|2012}} (aksede 13 out , 2016).</ref>, ki senplifye enstalasyon ak amelyore estetik.

==== Hybrid ekipman pou pouvwa elektrik ====

Finalman, nan machin enèji ki abò yo, [[Locomotive Diesel#Diesel-electric|Locomotive Diesel-elektrik]] konvèti [[enèji mekanik]] yon motè dyezèl nan elektrisite pou fè traction [[Machin elektrik|motè ]] yo. <ref>{{Lien web |title=Fyè deskripsyon pou locomotives dyezèl-elektrik |url=http://m.fte2.org/doc/mat/hld.pdf |format=pdf |sit=Les Amis nan liy 124 | konsilte sou=10 out 2016}}.</ref>, ki fè li posib pou opere motè Diesel la nan vitès maksimòm efikasite li prèske toutan epi retire tout eleman transmisyon pouvwa mekanik (anbreyaj, bwat {{etc.}}). Koupl ak vitès yo jere elektwonikman, pami lòt bagay pa eksitasyon dèlko a ak motè traction.

[[Plug-in hybrid vehicles|veyikil ibrid elektrik]] yo ekipe ak yon motè elektrik ak yon motè combustion.

Motè tèmik la pran sou lè batri a fin itilize oswa ki ogmante pouvwa ki disponib lè demann lan twò gwo pou pwopilsyon "batri/motè elektrik" pou kont li. Sa a ogmante otonomi.

==== Estasyon chaje ====
{{Atik detaye|Estasyon chaje}}
Estasyon rechaj yo ka rechaje machin lejè yo nan {{nobr|500 vòlt}} ak machin lou yo nan {{unit|1000 vòlt}} <ref>[https://www.actusnews.com/fr/DBT/cp/2020/07/21/akselerasyon-tranzisyon-soti-a-sector-veyikil-endistriyèl-a-elektrik-group-dbt-a-objektif-20-pousan-sa-a "Akselerasyon tranzisyon sektè veyikil endistriyèl la elektrik - Gwoup DBT la vize 20% nouvo mache sa a an 2021"], sou ''actusnews.com'', {{dat-|21 7 2020}} (aksede sou {{dat-|2/8/2020}}).</ref>.

== Istwa ==
{{atik koAnèks|Machin elektrik#Istwa{{!}}Istwa machin elektrik la}}

=== {{s-|XIX}} ===
<gallery mode="packed">
Imaj:Charles Jeantaud aux commandes de 'Tilbury' (1881).jpg|thumb|dwat|gòch|[[Charles Jeantaud]] "nan kontwòl yo" sou ''Tilbury'' (1881).
File:Jamais contente parade.jpg|vignette|upright|''[[La Jamais contente]]'' te travèse {{unit|100|km/h}}, an 1899.
File:Seconde Voiture Jeantaud.jpg|thumb|Dyagram dezyèm machin Jeantaud la.
</gallery>
Machin wout elektrik yo te parèt nan fen {{S-|19}}. An 1880, [[Gustave Trouvé]] te amelyore efikasite yon ti motè elektrik [[Siemens]] te devlope e li te monte l sou yon trisiklèt angle Coventry, kidonk li te envante premye machin elektrik nan mond lan<ref>{{ ht}} Ernest Henry Wakefield, ''Istwa oto elektrik la'', 540{{nb p.}}, Sosyete Enjenyè Otomobil, Etazini, 1993.</ref>{{,}}<ref>[https://paleo-energetique.org/paleoinventions/le-tricycle-electrique-de-gustave-trouve ''Trikik elektrik Trouvé''], sou ''paleo-energetique.org'' (konsilte nan {{dat -|1ye jen , 2020}}).</ref>{{,}}<ref>[https://www.logicites.fr/2019/02/04/les-oublis-de-la-mobilite-acte-1-gustave-trouve/ ''The forgotten of mobility, act 1 Gustave Trouvé''], sou ''logicites.fr'' (konsilte nan {{dat-|1 jen 2020}}).</ref>. Yo te teste lèt la avèk siksè nan {{date-|Avril 1881}} sou [[rue de Valois]] nan sant Pari, men Trouvé pa t kapab brevete li<ref>{{Atik |language= fr |author1=Jacques Cattelin |tit=Gustave Trouvé (1839-1902), Edison franse a? |periodical=Memoirs of the Academy of Sciences, Arts and Belles-Lettres of Touraine |volume=25 |dat=2012 |li sou entènèt=http://academie-de-touraine.com/Tome_25_files/067-092.pdf |konsilte on=1ye jen 2020 |paj=67-92}}.</ref>{{,}}<ref>{{Atik |author1=Gaston Tissandier |title=The electric boat of M. G. Trouvé |periodical=La Nature | dat=1881 |li sou entènèt=http://cnum.cnam.fr/CGI/fpage.cgi?4KY28.17/23/100/432/8/420 |paj=19}}.</ref>.

[[Charles Jeantaud]] te fèt ''Tilbury'' an 1881, apre sa ''[[La Jamais contente]]'' te vin premye machin ki te rive nan etap enpòtan {{unit|100|km/h}}, an 1899. <ref name="Nature95">{{Atik |otè1=J. Laffargue |tit=Machin elektrik Mesye Jeantaud |periodik=La Nature |nimewo=1130 |dat=26 janvye 1895 |li sou entènèt=http://cnum.cnam.fr/CGI/fpage.cgi?4KY28.44/133 /100/532/0/0 |paj=129}}.</ref>{{,}}<ref>{{Atik |title=Machin elektrik sistèm Jeantaud la |périodique=Le Chauffeur |nimewo=14 | dat =10 out 1897 |li sou entènèt=https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k5527467g/f3 |paj=263}}, sou [[Gallica]].</ref>. Jules Laffargue te konkli yon atik an 1895 nan jounal ''[[La Nature]]'' ak: {{quote|An rezime, machin elektrik la pa pèmèt long kous ak vwayaj long yo dwe antreprann. Men, li distenge pa bon konstriksyon, gwo solidite ak aranjman trè senp ak vrèman pratik ki pèmèt li yo dwe kontre ak machin gaz san pè.<ref name="Nature95" />.}}
{{clr}}

=== {{s-|XX}} ===
Nan mwa avril 1900, an Frans, pandan [[ekspozisyon inivèsèl 1900|ekspozisyon inivèsèl la]], premye tren elektrik la te kouri ant [[Pari]] ak [[Issy-les-Moulineaux]] apeprè {{unit|10 km}} <ref>[http://www.historim.fr/2013/04/premier-train-electrique-de-france-cest.html "Premye tren elektrik an Frans: li nan Issy nan mwa avril 1900"], sou ' 'historim.fr'', 18 avril 2013 (aksede 13 out 2016).</ref>.

An 1920, [[Armand Couillet|Couaillet]] te kreye electricar a, yon ti bekàn twa wou endividyèl<ref name="electricar">{{Atik |title=Kèk nouvo devlopman enteresan |subtitle=Yon machin demokratik ki mache ak elektrisite |periodical=Otomobil. ak pratik aéronautique |number=312 |date={{1e}} fevriye 1920 |li sou entènèt=https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k5322140r/f22.image.r= electricar |paj=26}}. [[Gallica]].</ref>. {{quote | Silans ak ajil, machin elektrik la pral konstitye veyikil la pou transpò iben! }}<ref name="electricar" />.

Anpil ti machin livrezon elektrik yo tou itilize ak apresye pou silans yo, pami lòt bagay nan mitan lannwit, men tou swiv restriksyon yo sou pwovizyon lwil oliv pandan Dezyèm Gè Mondyal la. An Frans, se konpayi SOVEL («Konpayi machin elektrik») ki te mache yo<ref>{{Atik |otè1=Charles Faroux |tit=Elèktrisite se larenn trafik iben |subtitle=SOVEL chèf lekòl |periodical=L' oto |dat=Madi 15 desanm 1941 |li sou entènèt=https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k46430008/f2}}.</ref>. Sepandan, pwogrè nan [[motè combustion entèn la]] pi rapid pase sa ki afekte akimilatè yo, epi machin wout elektrik la ap tonbe nan dezafizyon, si nou eksepte [[Kamyon fatra|kamiyon elektrik]] ki apresye pou silans yo nan mitan lannwit. Nan {{s-|XXI}}, yo te reprann enterè ak ogmantasyon nan pri gaz likid<ref>[https://www.actu-environnement.com/ae/news/benne-ordure-electrique-12567.php4 ''Inogirasyon antre nan sèvis premye depote fatra 100% elektrik''], sou ''actu-environnement.com'', 15 me 2011 (aksede 25 septanm 2020).</ref>.

<gallery caption="Diferan machin elektrik" mode="packed">
Mi-Carême 1903 1.jpg|“Le Triomphe”, machin elektrik flote [[Queens of Paris Carnival|Larenn Queens]] nan [[Paris]], an 1903<ref>[https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b8433352k/f58.item Jules Beau Collection - Fotografi espò], {{vol.|20}}, 1903, [[Bibliyotèk Nasyonal Lafrans]]. Non cha lagè elektrik la nan Rèn Queens nan Paris 1903 pou bank dwat la endike nan [https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k728669f.image.r.f2.langFR ''La Mi -Carême''], pibliye nan ''[[L'Aurore (Jounal franse, 1897-1914)|L'Aurore]]'' nan {{dat-|16 mas 1903}}, p. 2, 2yèm kolòn. [[Commons:File:La Mi-Carême - Composition et itinéraire de la cavalcade - L'Aurore - 16 mars 1903.jpg|Gade atik la]] repwodui sou [[Wikimedia Commons]]. Tank sa a se pa sèl tank otomobil ki defile an 1903. Nan {{date-|31 me 1903-}} menm ane a, nou wè [[Commons:File:Char automobile - Roubaix 1903.jpg|yon lòt parad nan Roubaix]].</ref>.
5015682968 3d83dc9ec7 bChariot électriqueWW1detail.jpg|Chariot transpò elektrik ''{{lang|en|Elwell Parker kamyon elektrik}}'', yo itilize pandan Premye Gè Mondyal la<ref>Foto: Achiv Medikal Militè Etazini.</ref> .
Electricar.jpg|thumb|Machin elektrik yon dam kondwi (1920)<ref name="electricar" />.
Tracteur électrique tiant des chariots dans une gare (1920).jpg|thumb|Traktè elektrik rale charyo nan yon estasyon (1920)<ref>[[Gallica]] BNF.</ref>.
1938 camion électrique Sovel + affice 1848 pub, Musée Maurice Dufresne photo 1.jpg|Sovel elektrik kamyon an 1938 (Frans).
</gallery>

==== Otobis elektrik ====

[[Image:Gyrobus G3-1.jpg|thumb|left|dight|Gyrobus yo ekspoze nan Mize Antwerp la.]]
Jiska kòmansman ane 2000 yo, segman transpò piblik la te okipe sitou pa moun ki konekte ak yon rezo elektrisite (tramwa, [[trolebus]]{{etc.}}). Kèk liy otobis, e menm liy bèn, ak akimilatè, te egziste men yo jeneralman te limite nan ti vitès, sikwi kout distans nan sant vil la. An menm tan an, solisyon [[gyrobus]] orijinal la, paske li estoke enèji nan fòm yon [[volan]], men teknoloji a pral sèlman itilize pandan sèt ane (1953-1960) nan Swis ak nan Bèljik.
== Nòt ak referans ==
=== Nòt ===
{{Références|groupe=alpha|taille=40}}

=== Referans ===
{{Referans Anpil|taille=40}}