Gade kòd pou Tranblemanntè 12 janvye 2010 nan peyi Ayiti

{{Istwa Ayiti}}
'''Tranblemanntè 12 janvye 2010 nan peyi Ayiti''' se yon [[Tranblemanntè|tranblemantè]] ak yon [[mayitid]] 7.0 a 7.3<ref>'' CNRS''; http://www.insu.cnrs.fr/a3348,seisme-haiti-12-january-2010.html</ref> te fèt nan {{date-|12|janvye|2010}} a {{nobr|4 p.m.}} {{nobr|53 minit}} ak {{nobr|10 segonn}}, lè lokal. [[episant]] li te sitiye apeprè {{unit|25.3|km}} soti nan [[Pòtoprens]], kapital [[Ayiti|peyi]]. Fokis (oswa [[iposant]]) tranbleman tè a te lokalize nan yon pwofondè {{inite|10 km}}. Yon douzèn replik yo te anrejistre nan èdtan ki te swiv yo, ak mayitid sòti nan 5.02 a 5.95. Entansite tranblemanntè sa a te apeprè 7.0 nan episant lan<ref name = "USGSi">[https://earthquake.usgs.gov/earthquakes/eventpage/usp000h60h/executive PAGER - M 7.0 - Haiti Région, sur le site USGS]</ref> .

Yon dezyèm tranblemanntè<ref>[http://tempsreel.nouvelobs.com/speciales/international/20100120.OBS4184/un_nouveau_seisme_de_magnitude_6_frappe_haiti.html Yon nouvo tranblemanntè grandè 6 frape Ayiti].</ref>{{,}}<ref>[http://www.france-info.com/monde-haiti-2010-01-20-haiti-nouveau-seisme-de-magnitude-6-1-394595-14-451.html Ayiti: nouvo tranblemanntè mayitid 6.1 ].</ref> ak yon mayitid 6.1 te fèt nan {{date-|20|janvye|2010}} nan {{lè|06|03}}, nan lè lokal. [[Iposant|konsantre]] li sitiye apeprè {{unit|59|km}} nan lwès [[Pòtoprens]], ak mwens pase dis kilomèt anba sifas la.

Premye tranblemanntè a te fè anpil moun mouri, blese ak anpitasyon anplis de milye moun ki soufri maladi sikolojik. Nan {{date-|9|fevriye|2010}}, Marie-Laurence Jocelyn Lassegue, Minis Kominikasyon, konfime plis {{inite|280,000 moun ki mouri}}, {{nobr|300,000|blese}} ak {{nobr|1, 3 milyon}} san kay<ref>[http://www.radio-canada.ca/nouvelles/International/2010/02/10/004-haiti_bilan.shtml Nouvelles de Radio-Canada.]</ref>. [[United States Geological Survey|Enstiti Jeyolojik Ameriken an]] te anonse nan {{dat-|24 janvye}} ke li te anrejistre {{nobr|52 replik}} ak yon grandè ki pi gran pase 4,5 oswa egal a<ref> {{Atik |otè1= |title=Tranblemanntè ann Ayiti: 150 000 moun ki mouri nan men gouvènman an konfime |peryodik=[[20 minit (Swis)|20 minit]] |dat=24-01-2010 |li sou entènèt=http://www.20min.ch/ro/news/monde/story/150-000-morts-confirmees-par-le-politique-31195405 |konsilte le=07-09-2020}}.</ref>. Yo te retire {{nobr|211 sivivan}} nan dekonb yo<ref>[http://www.bruxelles2.eu/ameriques/ameriques-haiti/seismeahaitidernierbilan.html Dènye evalyasyon], ''Bruxelles2'', {{date- |20 fevriye 2010}}.</ref> pa ekip sekouris ki soti toupatou nan lemonn — solidarite entènasyonal k ap vin ranfòse efò ayisyen yo<ref>{{web link |title=Nouvèl ekip nou an Ayiti kominike<! - - Tcheke tit sa a --> |url=https://archive.wikiwix.com/cache/20100922000000/http://www.atd-quartmonde.org/Des-nouvelles-communiquees-par.html |site=[[ Wikiwix]] |konsilte sou=08-10-2023}}.</ref> ki yo menm, souvan ak men yo, sove plizyè santèn moun anba debri yo.

Estrikti ak òganizasyon Leta ayisyen te sibi dezas la; Apre twa jou, yo te deklare yon [[eta dijans]] atravè peyi a pou yon mwa. Anpil bilding te detwi tou, tankou [[Palè nasyonal (Ayiti)|palè nasyonal]] ak [[Katedral nan Pòtoprens|Katedral Notre-Dame Pòtoprens]].

== Karakteristik ==
[[File:Haiti earthquake damage overhead.jpg|vignette|Vòl rekonesans yon [[Lockheed C-130 Hercules|C-130 Hercules]] sou Léogâne nan {{date-|13 janvye 2010}}. ]]
[[File:Haiti 2010 Verlauf.svg|vignette|[[Replik yo (sismoloji)|replik yo]] selon dat ak grandè.]]

Dapre [[United States Geological Survey|Enstiti Jeyolojik Ameriken an]], tranbleman tè a ta gen yon mayitid 7 (ekivalan a enèji yon [[bonm H]] lage apeprè senk [[Tòn TNT|megatòn).]] ) ak [[Iposant|konsantre]] li ta nan yon pwofondè relativman pa fon nan {{unit|10|km}}<ref name="usgs">{{en}} [https://earthquake.usgs.gov/earthquakes/eqinthenews/2010/us2010rja6/ {{lang|en|''USGS - Earthquake Hazards Program - Magnitude 7.3 - Haiti region''}}].</ref>{{ ,}}<ref name="usgs2" >{{lyen brize|language=en|accessed on=2013-04-13|url=http://neic.usgs.gov/neis/bulletin/neic_rja6_esp.html|title =''Ayiti: Rapò Preliminè sou Tranblemanntè'' |piblikatè=[[United States Geological Survey|USGS]]|dat-|12 janvye 2010}}.</ref> (sa yo rele tranbleman tè kwout). Chòk prensipal la te dire mwens pase {{nobr|30 segonn}}<ref>{{Lien web|language=EN |url=https://www.independent.co.uk/news/world/americas/earthquake-in-haiti -gone-in-30-seconds-1870284.html |title=Tranblemanntè ann Ayiti: ale nan 30 segonn |sit=The Independent |otè=David Randall |dat=17 janvye 2010 |accessed=22 out 2019}}. </ref>.

Dapre CNRS ({{date-|19|janvye|2010}}), si pwofondè a te ant 10 ak {{unit|13|km}}<ref name="usgs" />{{,}}<ref name="usgs2"/>, fay [[Microplate of Gonâve|{{Sitasyon|Enriquillo-Plaintain garden}}]] ki travèse zile a soti nan lwès rive nan lès epi ki pote tranbleman tè a, pase {{unit| 5|km}} nan sid kapital la. Episant lan te lokalize anviwon ven kilomèt nan lwès kapital la, chanjman kosismik 1 a {{unit|2|m}} ta rive sou {{unit|70|km}} long<ref>''CNRS'', http://www.insu.cnrs.fr/a3348,seisme-haiti-12-january-2010.html.</ref>.

Te gen tou yon seri de [[replik]] nan respektivman: 5.9, 5.5 ak 5.1. [[National Oceanic and Atmospheric Administration|NOAA]] rapidman elimine danje yon [[Sounami|tsunami]] nan rejyon an<ref>[https://web.archive.org/web/20100115041337/http://www.prh.noaa.gov/ptwc/?region=4&id=caribe.2010.01.12.224434 {{en}}{{lang|en|''Tsunami information - (Caribbean Sea)''}}], [[National Oceanic and Atmospheric Administration|NOAA]], {{date-|12 janvye 2010}}.</ref>.

Premye chòk la te fèt sèt minit apre premye chòk la, sa ki sijere yon vin pi grav nan sitiyasyon an akòz enposib pou mete an plas premye swen nan minit yo apre ensidan an. Gwosè replik sa yo, {{nobr|apwoche 6}}, konstitye tou yon lòt faktè, ki ra nan kalite evènman sa a, ki kalifye li kòm yon gwo dezas: pa definisyon, efè replik yo {{Sitasyon|ka lakòz domaj gwo domaj. nan bilding ki mal fèt nan zòn restriksyon yo. Kòz ti domaj nan bilding ki byen konstwi}}.

Temwen tranblemanntè a ki te kapab kontakte medya entènasyonal yo pandan nwit la rapòte yo te wè machin sou wout yo ki t ap deplase poukont yo.

== Kòz ==

[[File:Caribbean Plate map-fr.png|thumb|left|Kat [[Plak Karayib la]].]]
[[File:Haiti Erdbeben 120110.jpg|thumb|Pozisyon [[fay dekwochant]] Enriquillo, ki pèmèt yon mouvman orizontal {{unit|7|mm}}/ane.]]
[[File:Gonâve microplate.png|vignette|Vè sou mikroplak Gonâve kote fay Enriquillo a ye.]]

[[Ispayola|zile Ispanyola]] (ki pataje pa Ayiti ak [[Repiblik Dominikèn]]) sitiye nan yon zòn sismik aktif, ant de [[plak tektonik|plak tektonik]]: [[plak Nò Ameriken]] nan nò ak [[Plak Karayib|plak Karayib la]] nan sid. Nan zòn sa a, fay yo se [[fay dekwochant]] ak fay konpresyon ([[fay envès]]) oswa pouse.<br />
Okòmansman, yo te panse ke tranbleman tè sa a te koze pa kraze yon [[fay]], oryante lwès-lès, sou yon longè senkant a san kilomèt. Sa a se fay Enriquillo-Plantain-Garden ki se yon fay senyè e ki travèse vil Pòtoprens ann Ayiti. Sepandan, ipotèz sa a te demanti byen vit e li parèt an reyalite se fòt Léogâne ki pa t konnen jiskaprezan<ref>{{Lien web |langue=fr |premye non=François |ti non=Savatier |title=Ayiti: yon fay anba a. fay |url=https://www.pourlascience.fr/sd/geosciences/haiti-une-faille-sous-la-faille-10830.php |site=Pourlascience.fr |accessed on=2022-11-04}} </ref>.

Fay Enriquillo-Plantain-Garden la pa glise, estrès akimile yo pa t lage, kidonk tranblemanntè 2021 la ([[Tranblemanntè 2021 ann Ayiti|tranbleman tè 2021 Ayiti]]).    

Se poutèt sa, risk sismik la te byen idantifye, epi enpak imen li te kapab mwens si kanpay prevansyon yo te fèt, popilasyon sansibilize ak konstriksyon ki sekirize, sa ki pa t fèt<ref>[http://www.risksmajeurs.fr/haïti-ravagé-par-un-violent-séisme-comment-mieux-prévenir-le-risk-sismique Gwo risk] 14 janvye 2010 « dinamize sousòl la pandan plizyè ane nan zile a te kapab predi yon gwo tranbleman tè. Malerezman, gwo dezas sa a konfime ke li toujou difisil pou kòmanse aksyon prevansyon efikas anvan yon tranblemanntè rive, espesyalman nan yon peyi ki derive tankou Ayiti totalman ravaje pa povrete."</ref> {{,}}<ref>[http://www.francesoir.fr/actualite/international/seisme-en-haiti-“-risk-etait-conné-tout-monde”-47624.html France Soir] 13 janvye 2010 “Malgre previzyon alarmis pa Claude Prépetit nan 2006], gouvènman ayisyen an pa pran okenn mezi previzyon ak prevansyon pou bese risk ak konsekans yon tranblemanntè.”</ref>. Kòz imen, ki te lye ak povrete Ayiti ak feblès gouvènman li a, konsa ranfòse dezas natirèl la.

== Istwa anvan ==
{{Atik detaye|Lis dezas natirèl an Ayiti}}
[[File:Haitian national palace earthquake.jpg|vignette|[[Palè nasyonal (Ayiti)|Palè Nasyonal]], {{date-|13 janvye 2010}}.]]

Tranblemanntè ki te fè anvan an [[Ayiti]] genyen ladan yo sa ki te fèt nan {{dat|18|Oktòb|1751}} ak {{dat|3|Jen|1770}}. Istoryen [[Médéric Louis Élie Moreau de Saint-Méry|Moreau de Saint-Méry]] fè konnen nan [[Pòtoprens]], an 1751 {{Sitasyon|sèlman youn nan kay masonry yo pa t ranvèse}} , epi an 1770 {{Sitasyon|tout vil la te ranvèse}}<ref>[[Médéric Louis Élie Moreau de Saint-Méry|Moreau de Saint-Méry]], “Topografik, fizik, sivil, politik ak istwa franse. yon pati nan zile Sendomeng", Claude Prepetit site, [http://www.bme.gouv.ht/risks%20geologique/LeMatin_s%C3%A9ismes.pdf ''Tranblemanntè ann Ayiti, mit oswa reyalite?'' {{pdf}}], ''Le Matin'', {{Nimewo|33082}}, {{date-|9 oktòb 2008}}.</ref>. Kapital epòk la, [[Kap Ayisyen (komin)|Kap Ayisyen]], te detwi ak vil [[Pòdepè]], [[Gonayiv]], [[Fòlibète (komin)|Fò libète]] ak vil [[Repiblik Dominikèn]] te frape pa yon gwo tranblemanntè nan {{dat|7|Me|1842}}<ref>Claude Prepetit, {{op. cit.}}, site J.M. Jan, evèk Okap, ''Dokimantasyon relijye'', Éditions Henri Deschamps, 1972.</ref>. Ekriven ak politisyen ayisyen [[Demesvar Delorme|Jean Demesvar Delorme]] te temwen tranblemanntè 1842 sa a<ref>{{lyen brize|url=http://www.haitiwebs.com/forums/jean_pierre_boyer/44706- l_evenement_de_1842_a.html |title=The tranblemanntè 1842 }}.</ref>.
Tranblemanntè te toujou fèt nan [[1887]] ak [[1904]] nan nò peyi a, ki te lakòz {{Sitasyon|gwo domaj}}<ref>[http://www.bme.gouv.ht/alea% 20sismic /index.html Biwo Min ak Enèji] jwenn aksè nan {{date-|14 janvye 2010}}.</ref>.

== Konsekans sou Ayiti ==
[[File:Haiti earthquake camp.jpg|thumb|Dezyèm swa san twati pou rezidan yo, soti 13 pou rive 14 janvye, nan yon kan lame brezilyen an tabli.]]

Echèl destriksyon nan kapital la li menm rive nan VIII sou [[echèl Mercalli]]<ref>Gade kat jeyografik ki pibliye nan ''[[Courrier entènasyonal]]'' {{n°|1003}}, {{p.|8}} ak [[:Fichye:2010 Ayiti tranblemanntè USAID entansite kat 2.svg|kat sa a]].</ref>. Zòn ki pi sijè a destriksyon rive nan X (sou {{nobr|XII degre}} nan echèl la); zòn sa a sitiye sou kòt bò kote [[Gòlf Gonâve|Gòlf Lagonav]], nan lwès Pòtoprens, ak nòdwès episant tranblemanntè a; {{nobr|1.9 milyon}} moun ap viv nan zòn destriksyon {{nobr|degre 8}}.

Pandan ke anpil kay modès tonbe, lòt bilding gouvènman an nan konstriksyon ki pi solid, tankou<ref>Gade yon [http://haiti-reference.com/opinions/2010/01/tremblement-de-terre-du -12-january- edifis-effondreman/list ki pa exhaustif] devlope pa ''haiti-reference.com''</ref>: [[Palè nasyonal (Ayiti)|Palè Nasyonal]], Ministè Finans, Ministè Travo Piblik, Ministè Kominikasyon ak Kilti a, Ministè Lapòs, Palman an<ref>[http://www.haiti-liberte.com/archives/electronic_edition.asp Haiti Liberté, lis enstitisyon ki detwi, paj 3.]</ref> , Tribinal, École normale supérieure, National School of Administration, National School of Nursing, University of the Agence universitaire de la Francophonie (AUF), prizon santral la ak Sant taks la te soufri tou gwo domaj. Yo di yon lopital nan [[Petyonvil (komin)|Petyonvil]], yon katye Pòtoprens, tou te tonbe<ref>{{Atik|url=https://www.nytimes.com/aponline/2010/01/12/world/AP-CB-Haiti-Earthquake.html |title=Tranblemanntè Ayiti Lakoz Lopital Efondre |peryodik=New York Times |dat=12 janvye 2010 |language=en}}.</ref>, osi byen ke matènite lopital jeneral ak lopital Matisan<ref>{{Atik|url=https://www.lemonde.fr/ameriques/portfolio/2010/01/15/des-batiments-publics-detruits-ou- endommages_1292349_3222.html |title = Bilding piblik yo detwi oswa andomaje | peryodik = Le Monde |dat= 15 janvye 2010}}.</ref>. Katye jeneral [[MINUSTAH|Misyon Estabilizasyon Nasyonzini ann Ayiti]] tou detwi an pati<ref name="AFP-ONU_17-01">{{Atik|author=Agence France-Presse |titre=Kòv chèf MINUSTAH yo jwenn |peryodik=[[La Presse (Montreal)|La Presse]] |place=Montreal |konsilte nan = 17 janvye 2010 |dat=16 janvye 2010 |url text= http://www.cyberpresse.ca /international/ latin-america/earthquake-in-haiti/news/201001/16/01-939928-le-corps-du-chef-de-la-minustah-retrouve.php}}.</ref> ; katye jeneral sa a se te Otèl Christopher, ki te fondasyon yo te monte nan estanda Nasyonzini (toujou nan pwogrè). Tranblemanntè a te detwi pi gwo otèl vil la, otèl Montana tou<ref>{{Atik |url=http://www.liberation.fr/monde/0101613504-haiti-200 -people-would- antere-anba-dekonb-yon-otèl |title=Ayiti: {{nobr|200 moun}} ta antere anba debri yon otèl |périodique=[[Libération (jounal)| Liberasyon]] |place=Pari |dat=13 janvye 2010|accessed on=16 janvye 2010}}.</ref>.

Nan denmen maten, medya televizyon te montre imaj travayè sekou yo te mennen nan bilding inivèsite a ki te tonbe, kote mil etidyan t ap pran yon egzamen. Depi nan premye jou yo te gen anviwon ven pwofesè ak plis pase {{nobr|400 etidyan}} ki te mouri anba debri. Plizyè inivèsite piblik ak prive te detwi oswa seryezman domaje: [[Inivèsite Leta Ayiti]] te sibi gwo destriksyon; bilding yo ki genyen Fakilte Lengwistik Aplike (FLA) ak École Normale Supérieure (ENS), Fakilte Medsin ak Famasi (FMP), Fakilte Syans (FDS), Fakilte Syans Imen (FASCH), Fakilte a. nan Agronomi ak Medsin Veterinè (FAMV) ak Enstiti Nasyonal Jesyon ak Etid Entènasyonal Avanse (INAGHEI) te konplètman fann lokal; Sant pou Etid Diplomatik ak Entènasyonal (CEDI), detwi; Inivèsite Quisqueya (UNIQ), domaje; Akademi Nasyonal Diplomatik ak Konsila (ANDC), andomaje; [[Université Notre Dame d'Haïti]] (UNDH), andomaje; Enstiti pou Etid Komèsyal ak Ekonomik Avanse (IHECE), detwi; [[Université Lumière (Ayiti)|Université Lumière]], detwi; Inivèsite wayal Ayiti a, detwi; Inivèsite Pòtoprens (UP), detwi; Inivèsite Ameriken Syans Modèn Ayiti (UNASMOH), andomaje; G.O.C University, detwi; Inivèsite Episkopal Ayiti (UNEPH), detwi; [[Inivèsite Karayib la]], domaje; Louis Pasteur Paramedical Institute, detwi<ref>{{Cite web |url=http://www.lenouvelliste.com/article.php?PubID=1&ArticleID=78226&PubDate=2010-02-27 |title=Pèt nan inivèsite ayisyen yo |access-date=2023-11-24 |archive-date=2010-03-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100301183710/http://www.lenouvelliste.com/article.php?PubID=1&ArticleID=78226&PubDate=2010-02-27 |dead-url=yes }}</ref>.

Gwo nyaj pousyè te parèt nan moman apre tranbleman tè a nan Pòtoprens<ref>{{en}} [https://web.archive.org/web/20231203051329/http://edition.cnn.com/2010/WORLD/americas/01/12/haiti.earthquake/index.html {{lang|en|''"7.0 quake hits Haiti; 'Serious loss of life' expected"''}}], ''[[Cable News Network|CNN]]'', {{date-|12 janvye 2010}}.</ref>. Pwobableman pousyè sa a soti nan konstriksyon [[beton ranfòse]]; laperèz yo se poutèt sa akimile konsènan posibilite ke anpil bilding nan kalite sa a te tonbe. Yon peyi pòv, Ayiti pa gen fòmèl [[estanda sismik|estanda konstriksyon]] pou bilding yo.

Vil [[Kafou (komin)|Kafou]] ({{unit|300,000|rezidan}}, 40% detwi), [[Leyogàn (komin)|Leyogàn]] ({{unit|200,000|rezidan}}, plis pase 40% detwi 90%) ak [[Gresye (komin)|Gresye]], tou pre episant tranblemanntè a, te afekte tou seryezman.

Yon oratè nan Ministè Afè Etranjè fransè a ki responsab òganize sekou nan men Lafrans te anonse ke sèl pwen pozitif nan mitan nouvèl ki te rive jwenn li se ke tras ayewopò a te pratik, kite la. Pwospektiv transpò pa lè wotasyon pèsonèl sekou, [[lojistik]] ak [[èd imanitè|ekipman ijans]].

[[Ban Ki-moon]], [[Sekretè Jeneral Nasyonzini]] te estime ke anviwon twa milyon moun te kapab afekte sou kat milyon moun ki fòme popilasyon [[Pòtoprens]] <ref>{{Atik|title=Bilan incalculable a |peryodik=Libération |dat=14 janvye 2010 |url text=http://www.liberation.fr/monde/0101613739-l-incalculable-bilan |konsilte sou =17 janvye 2010}}.</ref>.

Destriksyon plizyè milye kay ak krentif pou nouvo replik yo te pouse pi fò nan rezidan vil la pase nwit deyò. Sivivan yo pa gen anpil dlo pou bwè, manje ak medikaman.<ref>{{Atik|title=Plisez moun anba dekonb Yo kriye, anven |peryodik=Libération |date=14 janvye 2010 |url text=http://www.liberation.fr/monde/0101613741-des-dizaines-de-gens-sont-sous-des-decombres- ils -crient-en-vain |konsilte nan=17 janvye 2010}}.</ref>. Jiska {{date-|13 janvye}}, {{Link|trad=Ajantin Air Force Mobile Field Hospital|fr=Argentina Air Force Mobile Field Hospital|text=air force field hospital Ajantin}}, enstale nan kad la Nasyonzini depi 2004, se te sèl la operasyonèl sou sit.

Nan {{date-|20 janvye}}, yon lòt tranblemanntè mayitid 6.1 te santi ankò<ref>[[Agence France-Presse|AFP]] ak [[Reuters]], [https://www.lemonde.fr/ameriques/article/2010/01/20/replique-de-magnitude-6-a-haiti_1294228_3222.html Ayiti: sèn panik apre yon gwo sekou tranblemanntè a], ''[[Le Monde]]'', {{dat-|20 janvye 2010}}.</ref> ; kòm yon konsekans imedya, yo te obsève yon gwo fenomèn egzòd<ref>[http://www.france-info.com/chroniques-le-plus-france-info-2010-01-21-au-depart-de-port -au-prince-debut-d-exode-394915-81-184.html Depati Pòtoprens, kòmansman egzòd], France-Info, {{date-|21 janvye 2010}}. </ref>, atravè pò ak estasyon bis Pòtoprens, nan mitan yon popilasyon fatige ki te fè eksperyans plizyè douzèn replik anvan yo nan kraze kapital la.

== Travay atistik ==

Atis [[Frankétienne]] pentire travay li Désastre ({{date-|12 janvye 2010}}) kèk jou apre ensidan an. Li reprezante lapenn li pou dezas la, travay la kaptire viktim yo bloke nan debri yo.

== Travay literè ==
* Otè ayisyen [[Louis-Philippe Dalembert]] te nan vil li a pandan tranblemanntè a. li te enspire pa tranblemanntè sa a ak tranblemanntè L'Aquila (Itali, {{date-|6 avril 2009}}) pou l ekri woman li ''Balad lanmou unfinished''<ref>{{Atik| language=en| title=Balad lanmou ki pa fini pa Louis-Philippe Dalembert|periodical=World Literature Today|date=2013-10-18|li sou entènèt=https://www.worldliteraturetoday.org/2013/november/ ballade-dun-amour-inacheve -louis-philippe-dalembert|accessed on=2018-10-08}}</ref> (Pari, Mercure de France, 2013, {{ISBN|978-2715234536}}.
*Ekriven orijin ayisyen [[Dany Laferrière]], ki rete [[Kanada]], te la pandan tranblemanntè a. Yon ane apre, li temwaye sa li te fè eksperyans nan ''Tout bagay deplase bò kote m '''<ref name="bouge">[http://www.lexpress.fr/culture/livre/un-extra- de-tout- bouge-autour-de-moi-par-dany-laferriere_948637.html Atik, ak ekstrè nan liv la, sou ''L'Express.fr''], ki gen dat 3 janvye 2011.</ref> (Montréal, Mémoire d 'encrier, 2010 - Paris, Grasset, 2011 {{ISBN|978-2-2531-6203-2}}).
* Kòmandan lapolis Fabrice Martinez, chèf kontenjan Polis Nasyonal fransè a, ki te dekonpoze ann Ayiti nan non Nasyonzini (Minustah), te an misyon nan Pòtoprens pandan tranblemanntè a. Li rann temwayaj trajedi sa a nan ''A polis helping the gorillas'', Les Presses du midi, 2010 {{ISBN|978-2-8127-0848-0}}
* Otè ayisyen [[Yanick Lahens]] te bay istwa ''Failles''<ref>[https://www.lemonde.fr/livres/article/2011/01/13/failles-de-yanick- lahens_1465005_3260. html Atik ''Le Monde des livres'' soti 13 janvye 2011.], konsilte 23 novanm 2013.</ref> (Paris, Sabine Wespieser Éditeur, [[2010 nan literati|2010]], 160 p. { {ISBN|978-2-84805-090-4}}).
* Ekriven ayisyen [[Marvin Victor]] te enspire pa tranblemanntè sa a pou woman li a ''Corps mêlés''<ref>[http://www.telerama.fr/livres/corps-meles,66194.php Review of the liv, sou sit entènèt ''Télérama''] apati 03/05/2011.</ref> (Gallimard, 2011 {{ISBN|978-2070132157}})
* Pou rann omaj pèp Ayiti a ak gwo tranblemanntè a, ekriven franse [[Laurent Gaudé]] ekri ''Danser les ombres'' (Actes Sud / Léméac 2015 - {{ISBN|978- 2- 330-03971-4}}
* Roman [[Makenzy Orcel]] (ekriven ak powèt ayisyen) ''Les Immortelles'' dewoule nan Pòtoprens kèk tan apre tranblemanntè a e li raple sò yon fanm ki disparèt ansanm ak trajedi a. sivivan (Les Immortelles - Zulma, 2012 {{ISBN|9782897124687}}).

== Nòt ak referans ==
Nou ka mande kesyon sou rasin apwòch imanitè a pandan tranblemanntè 2010 la ann Ayiti epi n ap mande tèt nou ki jan rasin sa yo sanble ak sa ki te genyen [[tranbleman tè ak tsunami nan Oseyan Endyen an 2004|Tranbleman tè ak tsunami 2004 nan Oseyan Endyen an]]<ref>{{Liv|otè1=Olivier Ferrari ak Maxime Boutry|title=Soti nan dezas natirèl rive nan dezas imen|subtitle=Konsekans ak defi èd imanitè apre tsunami ak siklòn Nargis nan Thailand ak Birmani|pasaj=2yèm pati. Pwoblèm ke dezas revele. Chapit 1. Rasin yo nan apwòch la paj 87 a 91.|publisher=IASEC|date=2009|total pages=120|oclc=1048665470|li sou entènèt=https://books.openedition.org/irasec/715}} </ref>.{{Références|taille=25}}

== Lyen deyò ==
* [http://extras.mercurynews.com/slideshows/news/2010/01/haiti0112/ Diaporama de ''Mercury News'']
* [http://www.flickr.com/photos/37913760@N03/sets/72157623209524550/ PNUD galri foto sou Flickr]
* [http://earthquake.usgs.gov/earthquakes/eqinthenews/2010/us2010rja6/ USGS page for this event]

{{Palèt Ayiti}}

[[Kategori:2010]]
[[Kategori:Ayiti]]
[[Kategori:Tranblemanntè]]
[[Kategori:Katastwòf]]