Gade kòd pou Tou Eiffel

{{Gade omonim|Tou Eiffel (omonim)}}
[[File:Tour Eiffel Wikimedia Commons.jpg|thumb| [[Channmas (Pari)|Channmas]] nan premye plan, Tou Eiffel (Ki gen ti non "la dame de fer"<ref>{{Web link|language=fr|title=The Eiffel Tower, the Iron Lady|url=https://www.france.fr/fr/paris/article/tour-eiffel-la-dame-de-fer|site=france.fr|accessed on=2023-12-10}}</ref>) nan dezyèm lan, apre sa [[Palais de Chaillot]] nan twazyèm lan]].
'''Tou Eiffel''' [tuʁɛfɛl] {{Pwononsyasyon|Fr-Tour Eiffel.oga}} se yon [[Tou (bilding)|tou]] [[Puddlage|puddled fè]] {{inite| 330|m}}<ref>{{Web link|langue=fr|title=Tour Eiffel kounye a fini nan 330 mèt|url=https://www.lefigaro.fr/culture/la-tour-eiffel-culmine-desormais-a-330-metres-20220315|site=lefigaro.fr|accessed on=2022-03-15}}</ref> wotè (ak antèn) ki sitiye nan [[Pari]], nan fen nò nan lwès la. [[Channmas (Pari)|Channmas]] pak sou kwen [[Seine]] nan [[7yèm awondisman Pari|{{nobr|7yèm awondisman}}]]. Adrès ofisyèl li se 5, [[Avenue Anatole-France (Pari)|avenue Anatole-France]].

Konstwi nan dezan pa [[Gustave Eiffel]] ak kolaboratè li yo pou [[Ekspozisyon inivèsèl 1889|Ekspozisyon Inivèsèl Pari an 1889]], selebre [[Santyèm Revolisyon an|santè Revolisyon Fransè a]], e okòmansman te rele "tower of {{inite|300|mèt}}", li vin tounen senbòl kapital fransè a ak yon sit prensipal [[Touris|touris]]: li se [[Touris an Frans#Statistiques de prezans nan sit touris an Frans|katriyèm sit kiltirèl franse ki pi vizite an 2016]], ak {{inite|5.9|milyon}} vizitè. Depi ouvèti li bay piblik la, li te akeyi plis pase 300 milyon vizitè<ref name=":0">{{Atik|language=fr-FR|author1=|title=Paris: Tower Eiffel selebre 300 milyon vizitè li yo | peryodik=Franceinfo|date=2017-09-28|li sou entènèt=https://www.francetvinfo.fr/sciences/histoire/paris-la-tour-eiffel-fete-ses-300-millions-de-visiteurs_2393660 .html |accessed on=2018-01-30|paj=}}.</ref>.

Avèk yon wotè {{unit|312|mèt}} <ref group=o name=p2>{{p.}}2</ref> orijinèlman, Tower Eiffel rete moniman ki pi wo nan mond lan pandan karant ane. Dezyèm nivo twazyèm etaj la, pafwa yo rele katriyèm etaj la, ki chita nan {{unit|279.11|mèt}}, se pi wo tab obsèvasyon aksesib piblik la nan [[Inyon Ewopeyèn|Inyon Ewopeyen]] an ak dezyèm pi wo nan mond lan. [[Ewòp]], dèyè [[Tou Ostankino]] nan [[Moskou]] ki fini nan {{unit|337|mèt}}. Wotè gwo kay won an te ogmante plizyè fwa pa enstalasyon yon drapo, epi anpil [[Antèn radyo|antèn]], sitou an 1957 ({{unit|320.75|m}})<ref>{{Web link|langue= fr|title= Soti nan 300 a 330 mèt: istwa a nan gwosè a nan Tower a |url= https://www.toureiffel.paris/fr/actualites/histoire-et-culture/de-300-330-metres-lhistoire -de-la-taille-de-la-tour |site=toureiffel.paris|accessed on=2023-11-18}}</ref>, 1991, 1994, 2000 and 2022. Itilize nan tan lontan pou anpil eksperyans syantifik , jodi a li sèvi kòm yon [[Transmetè onn radyo|transmetè]] nan [[difizyon radyo|radyo]] ak [[Televizyon|televizyon]] pwogram yo.

== Prezantasyon jeneral ==
[[File:Emplacement tour Eiffel 7e arrondissement.JPG|thumb|left|Kat 7yèm awondisman Pari ki lokalize Tower Eiffel ak [[Channmas (Pari)|Channmas]].]]

Okòmansman konteste pa kèk, Tower Eiffel la te premye, nan okazyon an nan [[Ekspozisyon inivèsèl 1889|ekspozisyon inivèsèl nan 1889]], vitrin nan konesans teknik franse. Popilè nan piblik la depi prezantasyon li nan egzibisyon an, li gen [[Popilarite, notoryete ak pwofil vizitè yo nan Tower Eiffel la|akeyi plis pase {{unit|200|milyon}} vizitè]] depi inogirasyon li<ref group =o name=p23>{{p.}}23</ref>. Gwosè eksepsyonèl li yo ak silwèt imedyatman rekonèt te fè li yon anblèm nan Pari.

Ki fèt pa [[Maurice Koechlin]] ak [[Émile Nouguier]], respektivman chèf biwo konsepsyon ak chèf biwo metòd nan [[Eiffel (konpayi)|Eiffel & Cie]]<ref>Note: {{Link kase |url=http://fr.structurae.de/firms/data/index.cfm?ID=f000034 |title=Fèy idantite konpayi Eiffel & Cie}} Sou sit entènèt fr.structurae.de.</ref> , Tower Eiffel la te fèt pou yo dwe {{Sitasyon|rekò nan Egzibisyon 1889 ki te fèt nan Pari.}}. Li salye tou santyè [[Revolisyon franse|Revolisyon fransè a]]. Premye plan an te pwodwi nan [[Jen 1884]] epi amelyore pa [[Stephen Sauvestre]], achitèk an chèf nan pwojè konpayi an, ki te ba li plis estetik.

An {{dat|1|Me|1886}}, Minis Komès ak Endistri a [[Édouard Lockroy]], yon gwo defansè pwojè a, te siyen yon [[Arete an Frans|arestasyon]] ki te deklare louvri {{ Quote |yon konpetisyon pou Egzibisyon Inivèsèl 1889 la}}<ref>{{img}} [[:Image:Arrest 1, 1886.GIF]], [[:Image:Arrest 1, 1886 (2). GIF] ], [[:Image:Arete 1 me 1886 (3).GIF]].</ref>. [[Gustave Eiffel]] te genyen konpetisyon sa a epi yon [[s:Konvansyon 8 janvye 1887|konvansyon 8 janvye 1887]] fikse kondisyon itilizasyon bilding lan. Konstwi nan dezan, de mwa ak senk jou, soti nan 1887 a 1889, pa {{unit|250|travayè}}, li te inogire, nan okazyon yon fèt nan fen konstriksyon ki te òganize pa Gustave Eiffel, nan dat 31 mas. 1889<ref group=o name=p7>{{p.}}7</ref>. Prezans li yo ap diminye rapidman; Tower Eiffel la pa t vrèman fè eksperyans masiv ak konstan siksè jiskaske ane 1960 yo, ak ogmantasyon [[touris] entènasyonal la. Kounye a li akeyi plis pase sis milyon vizitè chak ane.

Wotè li te pèmèt li kenbe tit {{Sitasyon|pi wo estrikti nan mond lan}} jiskaske konstriksyon an 1930 [[Bilding Chrysler]] nan [[New York]]. Sitiye sou [[Champ-de-Mars (Paris)|Champ-de-Mars]], toupre [[Seine]], nan [[7yèm awondisman Pari|{{7yèm|awondisman}} nan Pari] ] , se kounye a [[Société d'exploitation de la tour Eiffel]] (SETE) ki dirije li. Sit la, kote plis pase {{nimewo|500 moun}} travay (ki gen ladann plis pase 250 SETE ki anplwaye dirèkteman), ouvri chak jou nan ane a<ref group=o name=p2/>.

Eiffel Tower a te nan lis kòm yon [[moniman istorik (Lafrans)|moniman istorik]] depi 24 jen 1964<ref>{{Base Mérimée|PA00088801}}.</ref> epi li nan lis kòm yon [[eritaj mondyal la. ]] nan [[Òganizasyon Nasyonzini pou Edikasyon, Syantifik ak Kiltirèl|UNESCO]] depi 1991, ansanm ak lòt moniman Parisyen yo.

== Istorik==

<timeline>
DateFormat = yyyy
ImageSize  = width:700 height:auto barincrement:37
PlotArea   = left:10 right:10 bottom:30 top:15

Colors     =
  id:canvas      value:rgb(0.97,0.97,0.97)
  id:grid1       value:rgb(0.80,0.80,0.80)
  id:grid2       value:rgb(0.86,0.86,0.86)
  id:gris1       value:gray(0.7)
  id:gris2       value:gray(0.60)
  id:noir        value:black

Period     = from:1815 till:2007
TimeAxis   = orientation:horizontal format:yyyy
ScaleMajor = unit:year  increment:10 start:1820 gridcolor:grid1
ScaleMinor = unit:year  increment:5  start:1825 gridcolor:grid2
AlignBars  = justify

BackgroundColors = canvas:canvas bars:canvas

BarData=
  bar:Timeperiod
  barset:gris1

PlotData=
  width:25 fontsize:M textcolor:noir align:center

  # Bilding yo
  width:25 fontsize:S textcolor:black anchor:from align:left color:gris1
  barset:gris1
  align:right
  from:1884 till:1887 text:"1884-1887 Konsepsyon tou Eiffel ~(Koechlin, Nouguier, Sauvestre)"
  from:1887 till:1889 text:"1887-1889 ~Konstriksyon tou Eiffel (250 ouvriers)"
  from:1889 till:1909 text:"1889-1910 ~1ye peryòd operasyon nan Tou Eiffel la"
  from:1910 till:1980 text:"1910-1980 ~2e peryòd operasyon nan Tou Eiffel la"
  from:1980 till:2006 text:"1980-2006 ~3e peryòd operasyon nan Tou Eiffel la (SNTE)"
  from:2006 till:2007 text:"à partir du 1e janvye 2006 ~4e peryòd operasyon nan Tou Eiffel la (SETE)"
</timeline>
==== Sit konstriksyon ====
Okòmansman, Gustave Eiffel (enjenyè ak mèt nan achitekti fè) te planifye douz mwa nan travay; an reyalite, ou pral oblije konte de fwa plis. Faz konstriksyon an, ki te kòmanse 28 janvye 1887, te finalman fini nan mwa mas 1889, jis anvan ouvèti ofisyèl la nan Egzibisyon Inivèsèl la.
[[Fichye:Revista de la Exposición Universal de París, 1889 Talleres de Levallois-Perret. (3784008029).jpg|vignette|Atelye Levallois-Perret (1889)]]
Sou sit la, kantite [[travayè]] yo p'ap janm depase 250. Sa se paske, an reyalite, yon gwo pati nan travay la fèt an amont, nan izin konpayi Eiffel yo nan [[Levallois-Perret]]. Kidonk, nan {{nobr|2500000|[[rivet]]}} ki fòme gwo kay won an, sèlman {{formatnum:1050846}} te enstale sou sit la, oswa 42% nan total la. Pifò nan eleman yo reyini nan atelye Levallois-Perret yo, sou tè a, nan seksyon senk mèt, ak [[boulon]] tanporè, epi se sèlman apre sa, sou chantye konstriksyon an, yo definitivman ranplase yo pa cho-. mete rive.

[[File:Les fondations de la Tour Eiffel, maçonneries.jpg|thumb|left|Masonry of the Eiffel Tower an 1887. Foto pa [[Pierre Petit (fotograf)|Pierre Petit]], [[Musée d'Orsay]] .]]

Konstriksyon an nan pati yo ak asanble yo pa rezilta nan chans. Senkant enjenyè te egzekite {{nobr|5,300|desen}} an jeneral oswa detay sou dezan, e chak nan {{nobr|18,038|pati yo}} an fè te gen pwòp dyagram deskriptif pa yo.

Sou sit la, okòmansman, travayè yo atake [[masonnri]] lè yo kreye gwo baz konkrè ki sipòte kat poto bilding lan. Sa fè li posib pou minimize presyon sou tè a nan asanble a ki sèlman egzèse yon pouse trè fèb nan {{inite|4.5|kg/cm|2}} nan nivo fondasyon li yo.

===== Montaj =====
[[Fichye:Revista de la Exposición Universal de París, 1889 Construcción de la Torre Eiffel. (3784817812).jpg|vignette|Pandan konstriksyon (1889)]]Asanble pati metal la li menm te kòmanse nan {{1e}} Jiyè 1887. Mesye ki te responsab asanble sa a yo te rele voltigeurs yo e yo te dirije pa [[Jean Compagnon. (1837-1900)|Jean Compagnon]]. Jiska {{inite|30|mèt}} nan wotè, pati yo monte lè l sèvi avèk [[Krane (sit konstriksyon)|trepye]] ki fikse sou chemen asansè yo. Ant {{unit|30|ak=45|mèt}} nan wotè, {{nobr|12|[[echafodaj]]s}} an [[bwa]] yo konstwi. Yon fwa ke {{unit|45|mèt}} wotè yo te fin pase, nouvo echafodaj yo te dwe bati, adapte ak {{unit|70|tòn}} travès yo ki te itilize pou premye etaj la.

Lè sa a, te rive lè yo rantre nan gwo travès sa yo ak kat kwen yo, nan nivo a nan premye etaj la. Junction sa a te konplete san ensidan nan dat 7 desanm 1887 e li te fè echafodaj tanporè a pa nesesè, ranplase okòmansman pa premye platfòm la ({{unit|57|mèt}}), answit, apati mwa Out 1888 , pa dezyèm platfòm la ({{unit |115|mèt}}).

===== Grèv =====
[[Fichye:Revista de la Exposición Universal de París, 1889 Subida de los trabajadores a la Torre Eiffel. (3784007749).jpg|vignette|Travayè k ap monte Eiffel Tower (1889)]] an septanm 1888, lè chantye a te deja byen avanse epi dezyèm etaj la te bati, travayè yo te fè [[grèv]]. Yo konteste lè travay yo ({{nobr|9|èdtan}} nan sezon fredi ak {{nobr|12|èdtan}} an ete), ansanm ak salè yo, ki konsidere kòm ensifizan akòz risk yo pran yo. Gustave Eiffel di ke risk la pa diferan si yo travay nan {{inite|200|mèt}} altitid oswa nan 50, epi byenke travayè yo deja pi byen peye pase mwayèn nan sa ki pratike nan sektè sa a nan epòk la, li te akòde yo yon ogmantasyon salè, pandan y ap refize endèks li nan "risk varyab depann sou wotè" faktè mande pa travayè yo.

Twa mwa apre, yon nouvo grèv te pete, men fwa sa a, Eiffel te kanpe fèm epi li te refize nenpòt negosyasyon.[[File:Eiffel Tower and the Trocadero, Exposition Universal, 1900, Paris, France.jpg|vignette|Mete nan pèspektiv nan Tower Eiffel ak Trocadero a pandan [[Egzibisyon Inivèsèl 1900|Egzibisyon Inivèsèl Paris an 1900 ]] .|center]]

== Galeri ==
<gallery mode="packed">
File:Fan zone Tour Eiffel UEFA EURO 2016.jpg|Pandan [[Chapyona Ewopeyen foutbòl 2016 la|Euro 2016 foutbòl]].
File:Tour Eiffel, octobre 2017 (2).jpg|Tour Eiffel la wè depi [[Place du Trocadéro-et-du-11-Novembre|Trocadéro]] nan {{dat|31 oktòb 2017}}.
File:Tour Eiffel, octobre 2017 (3).jpg|Tour Eiffel nan [[otòn]] [[2017]].
File:Trocadero cannons and Eiffel Tower.jpg|[[Kanon dlo|kanon dlo]] [[Place du Trocadéro-et-du-11-Novembre|Trocadero]] devan Tower Eiffel.
File:Eiffel tower from trocadero.jpg|Tour Eiffel, [[2011]].
File:South-west view of Paris from the Tuileries Garden - 2019-08-19.jpg|Tour Eiffel la wè nan [[Jaden Tuileries]] an 2019.
File:エッフェル塔とセーヌ川.jpg|Tour Eiffel ak [[Seine]].[[Fichye:Tour Eiffel vue du jardin du Musée Branly.jpg|vignette|329x329px|Eiffel Tower we from the garden of the Museum Branly. an 2023|kite ]]
</gallery>
<gallery mode="packed">
Tour Eiffel 360 Panorama.jpg|<center>panorama 360° nan [[Pari]] soti nan Tou Eiffel la.</center>
</gallery>

== Nòt referans==
=== Nòt ===
{{Références|groupe=note}}

=== Referans ===
{{Crédit d'auteurs|interne|Ressources documentaires sur la tour Eiffel|72279867}}
{{Références|taille=30}}
* {{pdf}} {{Lien web|url=http://www.tour-eiffel.fr/images/PDF/tout_savoir.pdf#zoom=60|titre=Tout savoir sur la tour Eiffel|éditeur=site officiel de la tour Eiffel|consulté le=23 septembre 2011}}
{{Références|taille=18|groupe=o}}
* Gustave Eiffel, « Une tour de trois cents mètres », 1900
{{Références|taille=30|groupe=a}}
== Apendis ==
{{Lòt pwojè
|commons=Category:Tour Eiffel
|commons title=Tour Eiffel la
|wikiquote=Tour Eiffel
|wikisource=Kategori:Tour Eiffel
|wikisource title=Tour Eiffel la
|wikivoyage=Tour Eiffel
|wikinews=Kategori:Tour Eiffel
}}

{{kategori prensipal}}

=== Lyen ekstèn ===
* [https://web.archive.org/web/20121001150936/http://insecula.com/musee/M0054.html Deskripsyon, foto ak istwa Tower Eiffel la] sou Insecula.com
* [http://www.france-pittoresque.com/spip.php?article574 Konfli ki antoure kreyasyon Tower Eiffel la]
* 30 atik sou diferan aspè nan Tower Eiffel pa Bertrand Lemoine, 2019-2020 https://www.toureiffel.paris/fr/actualites/130-ans/

==== Baz done ak diksyonè ====
{{Koneksyon}}
[[Kategori:Tou Eiffel|*]]
[[Kategori:Ekspozisyon Inivèsèl 1889]]
[[Kategori:Gustave Eiffel]]
[[Kategori:Moniman nan Pari|!Tou Eiffel]]