Gade kòd pou Premye vag feminis la


[[Fichye:Wollstonecraft-right-of-woman.jpg|vignette| Frontispice of ''A Vindication of the Rights of Woman: with Strictures on Political and Moral Subjects'' <ref>Traduction en français : ''Une justification des droits de la femme : avec critiques de sujets politiques et moraux''.</ref>, yon liv Mary Wollstonecraft ki mande plis dwa pou fanm yo. Liv pibliye an 1792 nan Boston nan Etazini.]]
'''Premye vag feminis la''' se yon peryòd nan [[istwa feminis]] ki soti nan {{Nowrap|ane1850 rive 1945}} e ki konsène peyi Ewopeyen yo ak Etazini.

Pou chak peyi, aparisyon mouvman feminis la make kòmansman peryòd la ak dwa pou vòt make finisman an. Sepandan, depi sa pa rive nan menm tan an nan chak Eta, dat egzak yo diferan. Nesans yon mouvman [[feminis]] te make kòmansman premye vag sa a, men sa pa t vle di ke anvan XIX syèk lan pa gen moun ki te okipe kondisyon lavi fanm yo. Soti nan [[Mwayènaj|Mwayennaj]] la, Kèk ra fanm, tankou [[Christine nan Pisan|Christine de Pisan]], te evoke [[mizojini]], men fòk li te tann jouk dezyèm mwatye nan XIX syèk pou mouvman feminis la vrèman fèt. [[Etazini|Ozetazini]], [[Konvansyon Seneca Falls]] 1848 yo souvan chwazi kòm pwen depa feminis; nan Wayòm Ini a, pa gen okenn evènman ki pèmèt nou bay yon dat presi nan nesans. Piblikasyon plizyè travay nan fen XVIII syèk la piti piti poze kesyon an nan plas fanm nan sosyete a nan tèt la. An Frans, libète pasyèl lapawòl nan kòmansman [[Dezyèm Anpi|Dezyèm Anpi a]] te pèmèt aparisyon feminis apre [[Andre Leo|André Léo]], ti jwèt non Léodile Champseix. Finalman, nan [[Almay]] ak nan rès [[Ewòp]] la, [[sezon prentan pèp yo|revolisyon 1848 yo]] te pote ak yo aspirasyon fi a nan pi gwo libète, menm jan ak asansyon nan Tsar [[Alexander II (Anperè Larisi)|Alexander II]] te fè nan Larisi.

== Orijin tèm nan ==
feminis XIXe syèk yo ak kòmansman XX la syèk la pa janm prezante tèt yo kòm yon pati nan yon " vag ". Se feminis Ameriken yo nan {{Nowrap|ane 1960-1970}} ki te reklame non an " dezyèm vag feminis ". Konsa, yo enskri lit yo nan yon istwa long ak peryòd diferan. Yon premye vag, sèlman Ameriken, te twouve li klèman limite ant [[Konvansyon Seneca Falls]] nan 1848 ak asansyon nan dwa pou vote an 1920. Li te swiv pa yon bès nan lit la nan fanm apre lagè a ak Lè sa a, yon rekiperasyon nan ane {{Nowrap|années 1960}} . Nanmars 1968mas 1968 , jounalis Martha Weinman Lear, nan yon atik nan ''[[Magazin New York Times|New York Times Magazine]]'', eksplike ke feminis yo nan nouvo jenerasyon sa a prezante tèt yo kòm yo te dezyèm vag la. Konsa, li aji sou yon ekspresyon ki egziste men ki poko gen onè ekri <ref>{{Ouvrage|langue=en|auteur1=Astrid Henry|titre=Not My Mother's Sister : Generational Conflict and Third-Wave Feminism|éditeur=Indiana University Press|année=2004|passage=58|isbn=|lire en ligne={{google Livres|W4U4Ss1OZGoC}}}}.</ref>. Lè sa a, ekspresyon an gaye nan Ewòp nan ane {{Nowrap|années 1970}} . Kidonk, an Frans, fòmasyon nan gwoup enfòmèl an 1968 ak depoze kouwòn lan nan kavo a nan [[Tonm sòlda enkoni (Frans)|sòlda enkoni]] adrese a " madanm sòlda enkoni a " LA26 août 197026 out 1970 sèvi jiska dat dezyèm vag la epi retrospektivman fè tout feminis nan deseni anvan yo premye vag <ref>{{Ouvrage|langue=fr|auteur1=Yannick Ripa|titre=Les femmes, actrices de l’histoire|sous-titre=France, de 1789 à nos jours|lieu=Paris|éditeur=[[Armand Colin]]|collection=U|année=2010|pages totales=240|passage=141|isbn=978-2-200-24654-9|lire en ligne=http://www.cairn.info/les-femmes-actrices-histoire-de-france--9782200246549.htm}}.</ref>..

== Instwa ==

=== Kòmansman premye vag feminis la ===
[[Fichye:Christine_de_pisan.jpg|gauche|vignette|[[Christine nan Pisan|Christine de Pisan]], travay nan14071407 .]]
An Ewòp, fanm yo tnap chache pou yo pi byen trete byen bonè. Kidonk ekriven franse [[Christine nan Pisan|Christine de Pisan]] (1364-1430) se, daprè [[Simone de Beauvoir]], premye fanm ki te ekri sou relasyon ant sèks yo e ki te denonse [[mizojini]]<ref>{{Ouvrage|langue=fr|auteur1=Simone de Beauvoir|titre=Le deuxième sexe|éditeur=[[Éditions Gallimard]]|année=1949}}.</ref>.. Sepandan, li te nan XVIII la syèk ke kòmansman feminis yo anjeneral date. Revandikasyon sa yo pou emansipasyon fanm yo te parèt an Frans pandan [[Revolisyon franse|Revolisyon fransè]] a, patikilyèman nan sèk prive aristokrasi a. Dezi sa a pou reyalize yon sèten otonomi se relèye pa pèsonalite enfliyan tankou [[Nicolas de Condorcet]] ak [[Olympe de Gouges]] . Lèt la rete pi popilè pou ''[[Deklarasyon Dwa Fanm ak Sitwayen an|Deklarasyon Dwa Fanm ak Sitwayen]]'' li an 1791, ki te opoze ouvètman senkyèm liv ''[[Emile oswa Edikasyon|Émile]]'' [[Jean-Jacques Rousseau]], ki te pibliye an 1762. Lide fanm enfliyans sa a ap koute lavi l depi nan 1793, dezan apre piblikasyon travay li a, yo pral guillotine l. Sa a sipoze dezi fanm franse yo emansipe tèt yo pral sepandan kontrekare pa etablisman an nan [[Kòd Sivil (Frans)|Kòd Sivil la]] nan 1804, ki ensiste lou sou plas segondè fanm nan sosyete a <ref>{{Référence Harvard sans parenthèses|Riot-Sarcey|2008}}.</ref> .

=== Prezantasyon jeneral ===
Finisman XVIIe syèk ak kòmansman XIX lan syèk prepare sa yo rele souvan premye vag feminis la ki soti nan fen XIXe syèk rive nan mitan XXèm syèk . Tou depan de peyi a, dat yo atribiye nan kòmansman ak nan fen peryòd sa a varye. Se yon mouvman liberasyon fanm k ap grandi nan peyi Ewopeyen ak Ameriken. Vreman vre, menm si fanm ann Afrik oswa Azi mande yon amelyorasyon nan kondisyon yo, yo pa kapab konstwi, nan peyi kolonize yo oswa nan peyi yo domine Ewopeyen an, yon mouvman òganize tankou nan Lwès la. Mouvman feminis la te fèt nan yon dezi pou refòm enstitisyon yo nan yon lide pou egalite ant gason ak fanm devan lalwa. Reklamasyon sa yo òganize alantou senk gwo aks, sètadi : egalite sèks, liberasyon ak emansipasyon fanm, aksè nan otonomi (aksè nan travay, pi bon edikasyon), depandans matrimonyal (dwa divòs) ak batay kont eksplwatasyon seksyèl (kò otodetèminasyon).

== Objektif lit yo ==
Premye vag feminis yo chèche sitou jwenn aksè ak edikasyon pou tout tifi, yon amelyorasyon nan sitiyasyon fanm marye, egalite nan mond travay la ak aksè pou lavi politik atravè dwa vòt <ref name=":0">{{Référence Harvard sans parenthèses|Mulvey-Roberts|2000|page=759}}.</ref> .

=== Edikasyon ===
Dwa pou edikasyon se premye reklamasyon pyonye feminis yo nan XVIIIe syèk . Pandan tout XIXe syèk la syèk la, sijè sa a rete enpòtan. Vrèmanvre, grasa konesans, fanm yo pral kapab pi byen entegre mond travay la, yo pral pi byen kapab jwe yon wòl politik tou. Konesans Lè sa a, sanble se mwayen ki pi pito pou fè fanm soti nan estati yo kòm sijè sijè a desizyon mari a. Pou devlope edikasyon fi sa a, fanm nan plizyè peyi òganize e finanse kou san yo pa pase nan leta. Nan dezyèm mwatye nan XIX la syèk, demand yo gen rapò ak sijè ki pi espesifik tankou aksè nan edikasyon siperyè ak fòmasyon pwofesyonèl. Nan kòmansman XXe syèk kesyon ko-edikasyon ak edikasyon seksyèl parèt nan revandikasyon feminis <ref>{{Référence Harvard sans parenthèses|Käppeli|1991|pages=508-509}}.</ref>.

=== Dwa pou vote ===
[[Fichye:Susan_B_Anthony_c1855.png|gauche|vignette|Ameriken [[Susan B. Anthony]] (18201820 -19061906 ), engraving nan18551855 .]]
[[Fichye:Maria_Vérone.jpg|vignette|[[Maria Verona]] (18741874 -19381938 ).]]
Dwa pou vote te mande pandan tout XIXe syèk menm si, selon peyi a ak peryòd la, li parèt kòm prensipal oswa segondè. Nan Wayòm Ini a, feminis chèche premyeman konvenk epi chwazi legalite. Soti nan petisyon Stuart Mill te depoze pou mande twazyèm deba sou twazyèm refòm vòt la nan ane 1884 , se diskisyon ki pi pito <ref>{{Référence Harvard sans parenthèses|Käppeli|1991|pages=504}}.</ref> . Men an 1903 kreyasyon ''Women's Social and Political Union'' montre yon chanjman ton. [[sifrajèt|Sifrajèt]] yo te itilize metòd ki te pafwa vyolan, menm ilegal, epi repons otorite yo te sevè paske feminis yo te arete yo te pafwa nan prizon. Moun ki chwazi grèv grangou yo se fòse nouri. Li te wòl fanm pandan Premye Gè Mondyal la ki te mennen, nan ane 1918 , gouvènman an bay fanm ki gen plis pase trant dwa vote <ref>{{Référence Harvard sans parenthèses|Thébaud|1992|pages=64}}.</ref> .

== Bibliyografi ==

* (en) Joyce Berkman, « Feminism : First-Wave North American », dans Cheris Kramarae, Dale Spender, Routledge International Encyclopedia of Women : Global Women's Issues and Knowledge, New York, Routledge, 2000 (ISBN 978-0-415-92089-6, lire en ligne)
* (en) Myra Marx Ferree, Varieties of Feminism : German Gender Politics in Global Perspective, Stanford, Californie, Stanford University Press, 2012, 320 p. (ISBN 978-0-8047-5759-1, lire en ligne)
* (en) Irina Iukina, « First-wave women's movement : Result and factor of civil society formation in Russia », dans Aino Saarinen, Kirsti Ekonen et Valentina Uspenskaia, Women and Transformation in Russia, New York, Routledge, 2014, 256 p. (ISBN 9781135020347, lire en ligne)
* Irène Jamy, « L'expérience soviétique », dans Geneviève Dermenjian, Irène Jami, Annie Rouquier et al., La place des femmes dans l'histoire : une histoire mixte, Paris, Éditions Belin, 2011 (ISBN 978-2-7011-5391-9)
* Anne-Marie Käppeli, « Scènes féministes », dans Geneviève Fraisse, Michelle Perrot et Georges Duby, Histoire des femmes en Occident : Le XIXe siècle, t. 4, Plon, 1991 (ISBN 2-259-02385-1)
* (en) Marie Mulvey-Roberts, « Feminism : First-Wave British », dans Cheris Kramarae, Dale Spender, Routledge International Encyclopedia of Women : Global Women's Issues and Knowledge, New York, Routledge, 2000 (ISBN 978-0-415-92089-6, lire en ligne)
* Michèle Riot-Sarcey, Histoire du féminisme, Paris, La découverte, coll. « Repères », 2008, 128 p. (ISBN 978-2-7071-5472-9)

== Estati Fanm marye ==
Nan Wayòm Ini a anvan 1857, yon fanm pa t 'kapab mande yon divòs menm si mari l' twonpe l 'pandan mari a te gen dwa sa a. Madanm nan pa kapab — san konsantman mari oswa madanm li  ekri yon testaman, siyen yon kontra lwaye, rele yon moun nan tribinal, posede byen, elatriye. Caroline Norton te ekri anpil tèks sou tèm sa a epi, an 1857, Lwa Maryaj ak Divòs te pran plizyè nan lide li.<ref>Mulvey-Roberts 2000, <abbr>p.</abbr> 760.</ref>

== Seksyalite ==
Malgre ke seksyalite fi yo pa te pèmèt nan sosyete Victorian, anpil feminis abòde pwoblèm sa a tèt-sou. Premyèman, vyolans seksyèl, an patikilye vyòl marital, se nan kè ekriti Elizabeth Wolstenholme, yon manm nan Ladies of Langham Place, ki defann refi nan relasyon seksyèl pa fanm marye pou yo ka reprann dwa yo. Yon lòt fason pou apwoche kesyon sa a se lyen li ak sa yo ki nan pwopagasyon nan maladi veneryen, an patikilye gonore ak sifilis. Kidonk Wolstenholme-Elmy se yon manm Asosyasyon Nasyonal Ladies pou Abolisyon Maladi Kontajye a. Aksyon Josephine Butler nan asosyasyon sa a pouse gouvènman an vote an 1860 Lwa sou Maladi Kontajye. Batay kont maladi sa yo se yon priyorite pou feminis sa yo paske, dapre yon estimasyon Christabel Pankhurst te fè nan liv li a Great Scourge and How to End It ki te pibliye an 1913, 80% gason soufri gonore ak 20% sifilis. kontamine jèn fi san okenn konsiderasyon. Sa yo ta pa okouran de tout maladi sa yo paske yo entèdi li liv medikal.<ref>Mulvey-Roberts 2000, <abbr>p.</abbr> 761.</ref> 

== Nòt ak referans ==
# Mulvey-Roberts 2000, <abbr>p.</abbr> 760.

[[Kategori:Istwa feminis]]