Gade kòd pou Mayetit

{{Infobox
| nom         = Magnétite
| nomIUPAC    = tétraoxyde de trifer
| CAS         = {{CAS|1|3|0|9|3|8|2}} (magnétite) <br />{{CAS|1|3|1|7|6|1|9}} (tétraoxyde de trifer)
| famille     = 4
| strunz      = {{Strunz|4|B|B|05}}
| Dana        = {{Dana|7|2|2|3}}
| largeurbox  = 
| image       = Magnetite.jpg
| tailleimage = 280
| légende     = Magnétite et pyrite - Italie.
| formule     = Fe<sup>2+</sup> Fe<sub>2</sub><sup>3+</sup>O<sub>4</sub>
<!-- Identification -->
| masseform   = 231.54 
| couleur     = métallique, gras, mat.
| classe      = hexakisoctaédrique ;<br>F d3m
| système     = [[Système cristallin cubique|cubique]]
| réseau      = faces centrées F
| macle       = macle sur {111} par contact
| clivage     = partiel sur {111}
| cassure     = irrégulière, subconchoïdale
| habitus     = cristaux octaédriques
| faciès      = 
| dureté      = 6
| trait       = noir
| éclat       = submétallique
| poli        = 
<!-- Propriétés optiques -->
| réfraction  = 
| pléochroïsme = 
| biréfringence = 
| pouvoir rotatoire = 
| dispersion  = 
| fluorescence = aucune
| absorption  = 
| transparence = opaque
<!-- Propriétés chimiques -->
| masse vol   = {{unité|5.2|g||cm|-3}} à {{tmp|20|°C}}
| densité     = 
| tempfusion  = {{unité|1538}}
| fusibilité  = 
| solubilité  = soluble dans l'[[acide chlorhydrique]]<ref>{{Ouvrage | langue=en | auteur1=Thomas R. Dulski | titre=A manual for the chemical analysis of metals | volume=25 | éditeur=ASTM International | année=1996 | pages totales=251 | passage=71 | isbn=0-8031-2066-4 | lire en ligne=https://books.google.fr/books?id=ViOMjoLKB1gC&pg=PA73}}</ref>
| comportement = 
<!-- Propriétés physiques -->
| coeff_couplage = 
| magnétisme  = fortement magnétique
| radioactivité = aucune
<!-- Précautions -->
| 67548EECref = 
| symboles = 
| numeroIndex = {{indexCE|}}
| classificationCE = 
| r = 
| s = 
| transportRef = 
| transport = {{ADR|Kemler=|ONU=|Classe=|CodeClassification=|Etiquette=|Etiquette2=|Etiquette3=|Emballage=}}
| NFPA704ref = 
| NFPA704 = {{NFPA 704|Health=|Flammability=|Reactivity=|Other=}}
| SIMDUTref = <ref name="Reptox">{{Reptox|CAS=1317-61-9|Date=24 avril 2009}}</ref>| SIMDUT = {{SIMDUT/2| sansControle = Ce produit n'est pas contrôlé selon les critères de classification du SIMDUT.}}
| SGHref = 
| SGH = {{SGH|}}
| CIRC = 
| categorisationAuto = <!-- désactivée -->
}}

'''Magnetit''' se yon espès [[mineral]] ki konpoze de [[fè (II,III) oksid]], [[Fòmil brit|fòmil]] {{fòmil chimik|Fe|3|O|4}} (pafwa ekri {{fòmil chimik|FeO·Fe|2|O|3}}), ak tras [[mayezyòm]] Mg, [[zenk]] Zn, [[manganèz]] Mn, [[nikèl]] Ni , [[Kwòm]] Cr, [[Titàn]] Ti, [[Vanadyòm]] V ak [[aliminyòm]] Al.Magnetit se yon materyèl [[Ferrimagnetism|ferimayetik]].

Varyete ki rich nan Titàn yo rele mayetit titanifè, oswa pi souvan "titanomagnetite".

[[Crystal|kristal]] nan mayetit ka [[Biomineralize|biomineralizes]], sa vle di biosynthesized pa sèten espès vivan<ref>Lowenstam HA (1962) ''Magnetite nan denticle capping nan dènye chitons (Polyplacophora )''. Toro. Geol. Soc. Am. 13, 435-438</ref>, ki sanble yo kapab sèvi ak yo pou oryante tèt yo nan espas.

== Istwa deskripsyon an ak non ==

=== Etimoloji ===
Magnetite te konnen depi omwen laj fè a; premye mansyone ekri a soti nan [[Plini ansyen an]] nan ane 77; [[Wilhelm Karl Ritter von Haidinger]] dekri li an 1845; non li soti nan Alman ''Magnetit'', yon mo li menm ki sòti nan Laten ''magnes, magnetis'' ki vle di leman epi finalman sòti nan non pwovens [[Magnesia]], ki rich nan mayetit.

=== Topotip ===
Mayezi, [[Thessaly]] (Lagrès).

=== Sinonimi ===

* mayetin
* dyamagnet (Shepard 1852)<ref>Shepard (1852), ''American Journal of Science'': 13: 392.</ref>
* ferroferrite (le)<ref>''Konferans entènasyonal nan sant rechèch nasyonal la'', nimewo 27 pa sant nasyonal rechèch syantifik (Frans) {{p.|80}} 1950</ref>
* mayetik fè soksid
* fè oksidize ([[Armand Dufrénoy|Dufrénoy]] 1845) <ref>Trete Mineraloji, Volim 2 Pa Nou Pierre Armand Petit Dufrénoy {{p.|462}} 1845</ref>
* Heraclion: mayetit te abondan nan Heraclea nan Lydia<ref>''Ansiklopedi, oswa diksyonè rezone syans, atizay'', Volim 17 Pa Denis Diderot, Jean Le Rond d'Alembert {{p.|279}} 1778 </ ref>

* morfolit
* wòch leman
* wòch nò

== Karakteristik fizik-chimik ==

=== Pwopriyete fizik ===

; Abitid
: Li fòme tipikman oktaedrik, pi raman dodekaedral, eksepsyonèlman kristal kib, ki ka rive nan prèske {{unit|25|cm}<nowiki><ref>The Handbook of Mineralogy Volume IV, 2000 Mineralogical Society of America pa Kenneth W. Bladh, Richard A. Bideaux, Elizabeth Anthony-Morton ak Barbara G. Nichols</nowiki></ref>.
; Mayetik
: Nan yon tanperati {{tmp|580|°C}} ([[pwende Curie]]), [[mayetis la]] disparèt epi answit reparèt pandan li refwadi. Ekla a se nan lòd {{unit|480|Gauss}}. Mineral sa a se yon [[kondiktè elektrik]].

=== Crystallochemistry ===
* Li fòme yon seri ak [[majezyoferit]] ak [[jakobsit]].
* Li fè pati [[gwoup spinèl la]]
; Gwoup spinèl la
Rasanble espès ki gen estrikti ki sanble. Gen plis pase {{inite|20|espès}}. Fòmil jenerik la se XY<sub>2</sub>O<sub>4</sub> kote X reprezante yon metal divalan (mayezyòm, fè, nikèl, manganèz ak/oswa zenk) ak Y yon metal trivalan (aliminyòm, fè). , Kwòm ak/oswa Manganèz, Titàn).
* [[Kromit]]
* [[Franklinite]]
* [[Gahnite]]
* [[Magnesiochromite]]
* [[Minimòm]]
* [[Spinèl]]
* '''Magnetit ak [[Maghémite]]'''

[[File:Structure magnetite maghemite.gif|Estrikti mayetit (a) ak maghemite (b)]]

=== Kristalografi ===
[[File: Kristallstruktur Magnetit.png|thumb|upright 1.0|Estrikti kristal mayetit.]]
* [[Crystal parameter|Paramèt]] [[may (kristalografi)|konvansyonèl may]]: <math>a</math> = {{unit|8.391|Å}}, ; Z = 8; V = {{nb|590.80 Å3}}
* Kalkile dansite = {{inite|5.21|g||cm|-3}}

== Loj ak depo ==
=== Gitoloji ak mineral ki asosye ===
;Jitoloji
Li se yon mineral komen omniprésente, yo jwenn nan anpil kalite wòch.
* Wòch pèsistan: nan [[diorit]]s ak [[gabro]]s, osi byen ke nan ekivalan vòlkanik yo ([[andezit]] ak [[bazalt]]).
* [[Wòch metamòfik|Wòch metamòfik]]: mineral klasik nan [[skarn]]s yo, li prezante pa [[metasomatoz]] nan wòch kalkè.
* Fòmasyon idrothermal: li ka prezan la kòm [[mineral akseswar]]. Nan fant Alpine yo, li egziste nan echantiyon trè bèl (an [[Itali]] ak nan Swis).
* [[Wòch sedimantè|Wòch sedimantè]]: yo ka jwenn mayetit kòm yon eleman detritik lou nan sediman; depo sab mayetit yo eksplwate nan nò [[Nouvèl Zeland]].
* Depo nan fumaroles vòlkanik: [[Vesuvius]] ak Etna; fasis li yo ka arboresan oswa dendritik.
* Prezante nan kèk meteyorit.
; Mineral ki asosye yo
* [[Apatit]], [[kromit]], [[ilmenit]], [[rutil]], ak [[silikat]] yo nan wòch pèsistan.
* [[kalkopirit]], [[ematit]] [[pentlandit]], [[pirit]], [[pyrhotite]], [[sphalerite]], ak [[silikat]] nan wòch idrotermal ak metamòfik
* [[ematit]], [[kwats (mineral)|kwats]] nan wòch sedimantè.

=== Depo pwodwi espesimèn remakab ===
Li prezan nan pifò [[panning]] konsantre ki soti nan [[wikt:orpailleur|panner lò]] epi li ka fasilman separe lè l sèvi avèk yon [[eman]]. Yo jwenn li tou nan [[Otrich]] nan [[Green schist|vèt schists]] kote kristal yo ka fasilman depase {{unit|5|mm}} bor.

Yo jwenn kristal ki pa gen fòm {{inite|250|kg}} nan [[Faraday, Ontario|Faraday]] nan [[Ontario]] nan [[Kanada]] ak nan [[pegmatit]] nan [[ Teete]] nan [[Mozanbik]].

== Eksplwatasyon depo ==
;Itilizasyon
*Se youn nan prensipal minrè [[fè]].
* Koloran: [[pigman]] prensipal pou [[nombre]] ak [[syenna]].
* Eleman prensipal nan poud ferit yo itilize pou fabrike leman.
* Date koule lav akòz pwopriyete [[Ferrimagnetism|ferimayetik]] li yo, mayetit itil nan [[paleomagnetis]] paske li anrejistre [[Envèrsyon chan mayetik latè|varyasyon nan oryantasyon chan mayetik tè a ]]. Gras a mayetit, nou te kapab detèmine sou depoze byen espace ke nan chak envèrsyon nan dipol latè a gen yon faz tranzisyon nan {{inite|1000|ane}} kote chan mayetik la ka ranvèse nan {{inite |3| jou}}.
* [[Biyoloji]]: Dapre rechèch ki fèt pa de byolojis Ameriken, Gould ak Kirschvink, selil imen yo gen kristal mayetit, ki ta ka mennen nan konpreyansyon pwopriyete yo bio-elektwomayetik nan kò imen an<ref> Kirschvink, J.L. ak Gould, J.L., "Biogenic magnetite kòm yon baz pou sansiblite chan mayetik nan bèt," Bio Systems 13 (1981) 181-201.</ref>. Li te mal kwè ke pijon an te gen mayetit, prezan nan twa kote trè diferan ak nan diferan kantite, andedan bèk li, ki ta ede l 'navige nan vòl<ref>Marianne Hanzlik, Christoph Heunemann , Elke Holtkamp-Rötzler, Michael Winklhofer. , Nikolai Petersen ak Gerta Fleissner. Magnetite superparamagnetic nan tisi bèk anwo nan pijon homing. BioMetals 13 (2000) 325-331</ref>. Men, deklarasyon sa yo te demanti<ref>{{Web link |langue=fr |premye non=Quentin Mauguit |ti non=Futura |title=Bèk pijon yo pa yon bousòl |url=https://www. futura- sciences.com/planete/actualites/zoologie-bec-pigeons-nest-pas-boussole-38124/ |site=Futura |accessed on=2021-09-10}}</ref>{{,}}<ref>{{Lyen entènèt |language=fr-ca |premye non=Zòn Syans- |ti non=ICI.Radio-Canada .ca |title=6yèm sans pijon yo rete yon mistè |url=https://ici.radio-canada.ca/nouvelle/557135/pigeons-champ-magnetique |site=Radio-Canada.ca |konsilte sou=2021 -09 -10}}</ref>.
* Retire asenik nan dlo<ref>Cafer T. Yavuz, J. T. Mayo, Carmen Suchecki, Jennifer Wang, Adam Z. Ellsworth, Helen D'Couto, Elizabeth Quevedo, Arjun Prakash, Laura Gonzalez ak Christina Nguyen, ak al., " Eman polisyon: nano-magnetite pou retire asenik nan dlo pou bwè", Geochemistry anviwònman ak sante, Volim 32, Nimewo 4, 327-334</ref>

== Magnetite ak vivan ==
Magnetite nòmalman prezan kòm kristal [[Biomineralizasyon|biomineralize]] nan sèten ògàn nan divès espès bèt, kote li ka jwe yon wòl nan [[sans oryantasyon]]<ref name=Kirschvink1992>Kirschvink J et al. (1992) "Biomineralizasyon mayetit nan sèvo imen an". Pwosedi Akademi Nasyonal Syans Etazini. 89(16):7683–7687. Bibcode:1992PNAS...89.7683K. doi:10.1073/pnas.89.16.7683. Lay rezime. "Sèvi ak yon magnetomètre superconducting ultrasansib nan yon anviwònman pwòp-laboratwa, nou te detekte prezans nan materyèl feromayetik nan yon varyete de tisi nan sèvo imen an."</ref>.
<br />Nan moun yo jwenn yo nan plizyè zòn nan [[sèvo]], tankou [[lob devan|lob devan]], [[lob paryetal|lob parietal]], [[lob oksipital la | lòb oksipital yo]] ak [[lob tanporèl|lob tanporèl]], men tou nan [[tim sèvo]], [[serebelo a]] ak [[ganglio Bazal]]<ref name=Kirschvink1992/>{{,}} <ref name=neocortex/>.
Yo jwenn fè sou twa fòm: [[emoglobin]] (ki sikile nan san an), [[feritin]] ([[pwoteyin]]) ak nan ti kantite sou fòm mayetit. Zòn nan sèvo ki enplike nan fonksyon motè jeneralman gen plis fè<ref name=neocortex/>{{,}}<ref>Zecca, Luigi; Youdim, Moussa B.H.; Riederer, Pyè; Connor, James R.; Crichton, Robert R. (2004). "Iron, aje nan sèvo ak maladi neurodegenerative". Lanati revize nerosyans. 5: 863–873</ref>. Ipokanp la (zòn nan [[pwosesis enfòmasyon]], [[aprantisaj]] ak [[memwa (sikoloji)|memwa]]) genyen li tou<ref name=neocortex/>.

Youn nan ipotèz ([[biomagnetism]]), se ke, tankou anpil bèt, èt imen gen oswa ta kenbe yon sans mayetik reliks<ref>Eric Hand (23 jen 2016). "[http://www.sciencemag.org/news/2016/06/maverick-scientist-thinks-he-has-discovered-magnetic-sixth-sense-humans'' Maverick syantis panse li te dekouvri yon sizyèm sans mayetik nan moun'']". Syans. doi:10.1126/science.aaf5803.</ref>, ke kèk moun ki gen yon trè bon sans de direksyon ta itilize san konesans, e sa ta mande prezans kristal mayetit (ki reyaji nan chan mayetik Latè) <ref>Baker , R R (1988). "Magnetoresepsyon imen pou navigasyon". Pwogrè nan rechèch klinik ak byolojik. 257:63–80. {{PMID|3344279}}</ref>. Fonksyon mayetit nan sèvo a toujou mal konprann <ref>Kirschvink, Joseph L; Winklhofer, Michael; Walker, Michael M (2010). "Biofizik oryantasyon mayetik: ranfòse koòdone ki genyen ant teyori ak konsepsyon eksperimantal". Journal of the Royal Society, Entèfas / Sosyete Royal la. 7 Suppl 2:S179–91. doi:10.1098/rsif.2009.0491.focus. PMC 2843999 lib aksesib. {{PMID|20071390}}.</ref>.
 
Fè se yon [[tras eleman]] absoliman vital, men nan dòz anòmalman wo nan sèvo a, mayetit ka gen efè [[neurotoksik]], omwen akòz nati chaje oswa mayetik li ak patisipasyon li nan [[estrès oksidatif]] oswa pwodiksyon [[radikal lib]]<ref name=BarbaraMaher2016/>; an reyalite, li te demontre ke plak [[beta-amyloid]] ak [[pwoteyin Tau]] ki asosye ak [[maladi newodejeneratif|maladi newodejeneratif]] souvan rive apre [[estrès oksidatif]] ak byomineralizasyon fè nan la. brain<ref name=neocortex>''Magnetit Nano-patikil nan tretman enfòmasyon: Soti nan bakteri yo rive nan Neocortex nan sèvo imen'' - {{ISBN|9781-61761-839-0}}</ref>.
 
[[Mikwoskòp elèktron]] fè li trè fasil pou distenge kristal mayetit, natirèlman pwodwi ak estoke pa selil kò a (kristal ak fòm konplèks), soti nan mayetit ki soti nan polisyon atmosferik (nanopartikil lis ak awondi ki soti nan krich nan (echapman ak combustion/). pwosesis ensinerasyon ki ka vwayaje jiska sèvo a ansanm nè olfactif, ogmante konsantrasyon mayetit nan sèvo a epi entwodwi yon fòm anòmal mayetit)<ref name=neocortex/>{{ ,}}<ref name=BarbaraMaher2016> Barbara A Maher; Imad A. M. Ahmed; Vassil Karlukovsky; Donald A. MacLaren; Penelope G. Foulds; David Allsop;David M.A. Mann; Ricardo Torres-Jardón; Lilian Calderon-Garciduenas (2016). "'Magnetit polisyon nanopartikul nan sèvo imen an'" (PDF). PNAS Early Edition. 113 (39): 10797–10801. Bibcode:2016PNAS..11310797M. doi:10.1073/pnas.1605941113. PMC 5047173Lib aksesib. {{PMID|27601646}}.</ref>.
Nanopartikul mayetit ki respire te kapab tou antre nan san an atravè poumon yo epi pase nan baryè san-sèvo a. [[Otopsi]] yo (nan timoun ak granmoun) te montre ke, nan rejyon kote lè a trè polye ([[Meksik]] pa egzanp), sèvo imen an kapab genyen yon nivo nan patikil mayetit jiska 'apeprè 100. fwa pi wo pase nòmal, ak ki asosye ak koripsyon newòn ak maladi neurodegenerative plis oswa mwens grav selon ka a <ref>BBC [https://www.bbc.com/news/science-environment-37276219 Anviwònman: Patikil polisyon yo antre nan sèvo a </ref>. Travay sa a ki te dirije pa Pwofesè Barbara Maher (University of Lancaster) konkli ke gen yon lyen kozatif (plauzib, men yo dwe konfime ak [[maladi alzayme a]]) paske nan syans laboratwa yo sijere ke oksid fè nan "magnetit la. " tip yo se yon eleman nan plak pwoteyin nòmal ki fòme maladi alzayme a nan sèvo a<ref>Wilson, Clare (5 septanm 2016). "''Polisyon lè a ap voye ti patikil mayetik nan sèvo ou''". Nouvo Syantis. 231 (3090). jwenn aksè 6 septanm 2016</ref>.
 
Nivo nòmal nan fè (mayetik fè an patikilye) yo te mezire nan sèten zòn nan sèvo a nan pasyan ki soufri maladi alzayme a<ref name=Qin2011/>. Siveyans nivo sa yo ta ka yon endikatè pèt newòn ak devlopman nan sèten maladi neurodegenerative, menm anvan sentòm yo parèt<ref>Zecca, Luigi; Youdim, Moussa B.H.; Riederer, Pyè; Connor, James R.; Crichton, Robert R. (2004). "Iron, aje nan sèvo ak maladi neurodegenerative". Lanati revize nerosyans. 5: 863–873.</ref>{{,}}<ref name=Qin2011>Qin Y, Zhu W, Zhan C et al. (2011) J. Huazhong Univ. Sci. Teknoloji. [Med. Sci.] 31:578.</ref> (akòz relasyon ant mayetit ak feritin)<ref name=neocortex/>.
Nan tisi yo, mayetit ak ferritin ka kreye ti jaden mayetik ki kominike avèk imaj sonorite mayetik (MRI) pou kreye kontras nan imaj la<ref name=Qin2011/>.
 
[[Maladi Huntington a]] pa janm asosye ak nivo ogmante nan mayetit, men yo te jwenn nivo ki wo nan [[modèl bèt]] ([[sourit laboratwa]])<ref name=neocortex />.

== Nòt ak referans ==
{{Références}}

== Gade tou ==
{{Lòt pwojè| commons= Category:Magnetite|}}

=== Atik ki gen rapò ===
* [[Spinels]]

=== Lyen ekstèn ===
* {{Lyen Entènèt| lang=en| url=https://www.mindat.org/min-2538.html| sit=[[Mindat.org]]| tit=Magnetit| jwenn aksè nan=25 Novanm 2017}}
* {{Lyen Entènèt| lang=en| url=https://www.mindat.org/min-3978.html| sit=[[Mindat.org]]| tit=Magnetit Titanifè| jwenn aksè nan=25 Novanm 2017}}

[[Kategori:Spinels]]
[[Kategori:Iron (mineral)]]
[[Kategori:Ore]]
[[Kategori:Mineral yo rele apre youn nan pwopriyete li yo]]