Gade kòd pou Kolera

[[Fichye:Cholera bacteria SEM.jpg|right|250px|Kolera ''Vibrio cholerae'' obsève avèk mikwoskopi elèktwonik a baleyaj.]]

'''Kolera''' se yon [[maladi enfektye]]  kontajye [[Zantray|enterik]] ki te koze pa bakteri ''Vibrio cholerae.("'' vibryon kolerik ") oswa pafwa yo rele tou " basil vigil " te dekouvri pa anatomis italyen Filippo Pacini an 1854 epi li te dekouvri pa bakteryològ alman Robert Koch an 1884. Fè egzateman limite a espès imen an, li karakterize pa [[Gin diare|dyare]] toudenkou ak anpil abondan ( gastwo-anterit ) ki mennen nan dezidratasyon grav. Li se yon dyare enfektye nan kalite sendwòm kolerifòm (oswa dyare idwo-elektwolitik) pa dwe konfonn ak sendwòm gastwo-anterit la. Fòm nan pi gwo klasik ka lakòz lanmò nan plis pase mwatye nan ka yo, nan absans terapi reyidratasyon oral (nan kèk èdtan a twa (3) jou).

Fè egzateman limite nan espès imen an, kolera karakterize pa [[Gin diare|dyare]] toudenkou ak anpil abondan ( gastwo-anterit ) ki mennen nan dezidratasyon grav. Li se yon dyare enfektye nan kalite sendwòm kolerifòm oswa dyare idwo-elektwolitik (ak dyare dlo) pa dwe konfonn ak sendwòm gastwoanteritik (ak dyare òdinè). Fòm nan pi gwo klasik ka lakòz lanmò nan plis pase mwatye ka yo, nan absans terapi reyidratasyon oral (nan kèk èdtan a twa (3)  jou).

Kontaminasyon an se oral, ki gen orijin fekal, pa konsomasyon bwason oswa manje ki kontamine.

Konfine pou yon tan trè long nan [[Azi|pwovens Lazi]] ( [[End|Lend]], [[Chin|Lachin]] ak [[Endonezi]]), epidemi te vin nan 19yèm syèk la reyèl pandemi ki afekte Mwayen Oryan an, [[Ewòp]] ak [[Amerik|Amerik yo]]. [[Òganizasyon Mondyal Lasante]] estime ke kolera lakòz apeprè 100 000 mò chak ane pou 4 milyon ka anrejistre. Nan Lafrans (eksepte [[Giyàn franse|Giyàn]] ak Mayòt), kote kolera otoktòn te disparèt, te genyen ant 0 ak 2 ka enpòte chak ane depi lane 2000.

== Etimoloji ==
Tèm ''kolera'' a soti nan mo ki byen ateste nan grèk ansyen, χολέρα / choléra ki sòti nan grèk χολή / kholê, ". kòlè ". χολέρα te pase nan laten nan menm fòm nan, se nan orijin adjektif ''kolerik'' la an 1826, ak mo ''kòlè''. 

== Fizyopatoloji ==
Kolera se yon enfeksyon egi nan entesten ki te koze pa yon bakteri, ''Vibrio choleræ'', ki transmèt pa wout dirèk fekal-oral oswa pa enjèstyon dlo ak manje ki kontamine. Pou plis detay sou bakteri yo ak mekanis maladi, gade ''Vibrio choleræ''.

Asidite gastrik (pH 1.2 a 1.8) se yon faktè defans kont vibryon kolerik. Nan gwo dòz (chaj enfektye plis pase 100 milyon bakteri pou chak mL), yo ka travèse baryè sa a epi kolonize trip la ak yon pH alkalin favorab. Nan moun ki an sante, dòz minimòm enfektye ki nesesè pou siy klinik (dyare) aparèt se nan lòd la nan 10 <sup>8</sup> a 10 <sup>11</sup> bakteri.

Vibryon yo pa antre nan kò a epi yo rete tache ak mikèz entesten an (nan nivo jejunum la). Yo sekrete yon toksin ki anplifye, nan yon fason ekzajere, yon pwosesis nòmal soti nan dlo, [[sodyòm]] ak [[klò]] soti nan entewosit yo (selil entesten). Nòmalman, pwodiksyon dlo sa a reabsòbe, men isit la pwodiksyon an se konsa ke kapasite reabsòpsyon yo depase,<ref name=":4">{{Cite journal|last=L. Geffray|year=1996|title=Le choléra|url=|journal=La Revue du praticien|issue=2|page=197-203}}</ref> kidonk dyare karakteristik kolera a, entansite ki ka mennen nan lanmò pa dezidratasyon.

Maladi a bay iminite pasyèl, pou yon peryòd omwen twa (3) ane, kont sewotip ki enplike.<ref name=":9">{{Cite journal|last=Renaud Piarroux|dyear= 2017|title=Le choléra|url=|journal=La Revue du Praticien|volume=67|page=1117-1121.}}</ref>

== Klinik ak dyagnostik ==

=== Fòm grav klasik la ===
[[Fichye:Cholera feces.jpg|thumb|Dyare "Dlo diri", tipik nan kolera.]]

Sa a se fòm tipik, ak yon enkibasyon kout : 3 a 7 jou nan yon sitiyasyon andemik, oswa kèk èdtan nan yon sitiyasyon epidemi.

Aparisyon an brital. Pa gen okenn siy avètisman. Avèk oswa san doulè nan vant, [[Gin diare|dyare]] dlo parèt, li san koulè, nan " dlo diri (ki gen boul), odè fad (dous ak degoutan) ak trè abondan (jiska 1 l pou chak èdtan). Dyare san rete sa a fatige malad la, yo te di an jè oswa wokèt, pou vin pwèske kontini, sal ak ki inonde anviwònman imedya li. Dyare sa a akonpaye pa vomisman nan menm karaktè,<ref name="Lancet2004">{{En}} {{Cite journal|last=Sack D. A., Sack R. B., Nair G. B., Siddique A. K.|year=2004|title=Cholera|journal=Lancet|volume=363|issue=9404|page=223-33|doi=10.1016/S0140-6736(03)15328-7|pmid=14738797}}.</ref> yo se lakòz yon eta de asidoz metabolik apre pèt pa dyare.

Nan kèk èdtan, malad la soufri yon asteni entans oswa gwo tòpè, yon gwo swaf dlo ke pasyan an pa ka satisfè (akòz vomisman), kranp nan misk ki trè douloure, an premye nan ekstremite yo ak manm yo, answit vant la ak toraks la.

Egzamen an montre yon grav dezidratasyon : pasyan an rete konsyan ak lisid, men je li yo vit ak vwa li pa ka tande. Figi a mèg ak boul je yo koule. Se lang nan griye. Avèk yon zong, po a kenbe yon pliye po trè make ak ki dire lontan. Kò a syanoze ak kouvri avèk swe frèt. Batman kè a se rapid ak enprenab, tansyon an degrengole ak tanperati po a ba ( 36 °C ). " Moun ki soufri kolera a sanble nan mwens pase 24 èdtan depòte a kite yon kan grangou ». 

Evolisyon an san tretman se nan direksyon lanmò nan kolapsis nan mwens pase twa (3)  jou, lè dezidratasyon rive oswa depase 12 a 15. % nan pwa kò.

=== Lòt fòm ===
Anviwon 75 % nan sijè ki enfekte pa montre sentòm, men vibryon an rete prezan nan poupou yo ant sèt (7) ak katòz (14) jou. Evakye nan anviwònman an, li ka kontamine lòt moun.

Nan ka ki pa twò grav, kolera manifeste pa gastwo-anterit ki pa febril, oswa yon dyare komen ki difisil pou dyagnostike. Sa yo se fòm fen epidemi, espontaneman geri.

Nan kolera" sèk », lanmò sibit ka rive nan dezidratasyon egi, pandan dyare a poko parèt ( trip la plen ak dlo) oswa li fèk kòmanse. <ref name=":4"/> 

Gen plizyè fòm maladi a, pafwa twonpe ak asosye oswa ou pa ak lòt maladi.

Timoun yo ka gen ipoglisemi. Fanm ansent ka fè foskouch oswa akouchman twò bonè. Granmoun aje yo ka gen konjesyon serebral oswa ensifizans renal. <ref name=":9"/> 

=== Dyagnostik ===

==== Oryantasyon ====
[[Fichye:PHIL 1939 lores.jpg|thumb|Moun ki soufri dezidratasyon apre kolera.]]

Yo site fòmil Lapeyssonnie trè souvan : " Dyare grav ki te swiv pa vomisman ki touye granmoun nan kèk èdtan se prèske toujou kolera ». 

Daprè OMS la, definisyon klinik yo sispèk ka kolera depann sou sitiyasyon zòn jewografik la. Nan yon zòn ki te deja pa gen kolera : yo sispèk nan kolera, nenpòt malad ki gen laj 5 ane oswa plis, ki gen dezidratasyon grav, oswa ki mouri avèk dyare dlo egi. Nan yon zòn ki afekte nan kolera : nenpòt malad ki gen  5 ane oswa plis ki gen dyare dlo egi, avèk oswa san vomisman.<ref name=":9"/> 

Timoun ki poko gen laj 5 an ka gen kolera, men yo pa anjeneral anrejistre nan sistèm siveyans, akòz frekans nan mitan yo nan lòt kòz dyare nan menm kalite, <ref name=":9"/> (tretman la rete li menm).

==== Sètitid ====
Konfimasyon bakteriyolojik souvan initil nan mitan yon epidemi, men li nesesè nan kòmansman an idantifye premye ka yo, ak nan fen a, lè fòm yo mwens grav, ki te vin pi souvan, ka konfonn ak lòt maladi. 

Dyagnostik egzak la fè pa kilti jèm ki soti nan poupou oswa nan prelèvman rektal. Kilti a pèmèt idantifikasyon egzak vibryon yo ak pètèt reyalizasyon an yon antibiyogram. <ref name=":4"/> 

Nouvo mwayen dyagnostik ki pi rapid yo disponib kounye a, tankou tès iminolojik (ELISA) oswa biyoloji molekilè ( PCR ). Genyen tou tès trè rapid ki detekte vibryon dirèkteman nan poupou a (tès gèdj), men yo pa te jije satisfezan akòz yon mank de espesifisite. <ref name=":9"/> 

== Tretman ==
[[Fichye:Cholera rehydration nurses.jpg|thumb|Enfimyè ki ap ede yon moun ki gen kolera bwè solisyon reyidratasyon.]]

Tretman an esansyèlman konsiste de reyidratasyon ak yon solisyon oral, ki kenbe pasyan an vivan jiskaske li geri espontaneman nan kèk jou. Aplike efektivman, li ka diminye letalite a mwens pase 1%, to a konsidere pa OMS la kòm objektif yo dwe reyalize pou swen medikal satisfezan. <ref name=":9"/> 

Tretman se trè fasil lè gen sèlman kèk ka nan anviwònman lopital modèn. Lè sa a, to letalite (mòtalite nan mitan malad yo) se mwens pase 2 %. Nan lòt men an, li vin trè difisil nan pik la nan yon epidemi (santèn ka similtane), akòz pwoblèm òganizasyonèl ak lojistik. Nan absans tretman (zon riral ki lwen, kolera yo rele " ti touf bwa ), letalite ka rive oswa depase 70 %.

Tretman an se yon ijans ki konsiste nan resisite pasyan kolera ki afekte grav la pa rapid reyidratasyon masiv nan granmoun, pi dousman nan timoun yo. Li fèt nan venn lè wout oral la pa posib (prezans vomisman). Se fè pèfizyon avèk likid Ringer la, oswa yon melanj sale izotonik ak bikabonat. Objektif la se konpanse pou pèt, ak kantite la ki pèfize ka enpresyonan, si sa posib 10 % nan pwa kò nan 3 a 5 èdtan. Answit, pèfizyon a pi dousman, li kontinye depann sou dyare a. Amelyorasyon an se espektakilè nan kèk èdtan. An total, ant 8 ak 12 l nesesè an mwayèn (nan ka ki gen dyare ki pèsistan, reyidratasyon ka mande jiska 25 l nan kat (4)jou). 

Tretman an fèt nan bouch oswa nan sonn nazogastrik nan fòm minè oswa modere, oswa kòm yon relè pou wout la venn lè vomisman an sispann. Pou rezon sa a, sache sewòm ORS (Oral Rehydration Serum) ki soti nan OMS oswa [[UNICEF]] yo itilize, yo dwe dilye nan dlo potab.

[[Antibyotik|Antibiyotik]] yo pa nesesè pou geri men yo ka diminye severite ak dire dyare, epi limite pwopagasyon jèm yo ak risk kontaminasyon. Siklins yo pi souvan itilize. Nan ka a nan a jèm parèt rezistan, yon antibiyogram ka pwouve itil.

Nan itit imoun  sipleman zenk oral ka diminye severite ak dire kolera .<ref name=":9"/> .

== Epidemyoloji ==

=== Regleman ===
Kolera [[Maladi andemik|endemik]] nan plizyè peyi kote sistèm sanitasyon dlo a pa bon. Ka enpòte yo ka rive nan peyi devlope yo, men yo pa bay epidemi depi yo respekte prensip debaz yo nan ijyèn ak enfrastrikti yo entak (aksè a dlo potab, ijyèn nan enstalasyon sanitè, separasyon dlo pou bwè ak dlo ize, tretman dlo ize, elatriye. ). <ref>{{Cite journal|last=A. Tarantola|year=2007|title=Le choléra importé en France métropolitaine de 1973 à 2005|url=|journal=Bulletin épidémiologique hebdomadaire|issue=34|page=297-299}}.</ref> 

Maladi a devlope sitou nan kondisyon lavi defavorab : gwo konsantrasyon imen, ijyèn  ak asenisman dlo ensifizan, sikonstans ensekirite agrave (katastwòf natirèl, konfli ame, deplasman refijye, elatriye.). Nan lane 2015, OMS te estime ke 2,4 milya moun pa t gen ase aksè a dlo potab  ak / oswa asenisman ki satisfezan. <ref name=":0">{{Cite journal|last=OMS|year=2015|title=Choléra 2014|url=|journal=Relevé épidémiologique hebdomadaire|issue=40|page=517-544}}.</ref> 

=== Rezèvwa ak ajan ===
De (2) sewogwoup ''V. cholerae'' – sewogwoup 01 ak 0139 – kapab lakòz epidemi. Rezèvwa prensipal yo se moun ak anviwònman akwatik ki fezab nan pwopagasyon alg ( fitoplankton ), tankou dlo sòmat ak estyè. Etid resan yo endike ke rechofman klimatik la ak [[Etwofizasyon|etwofikasyon antwopik]] ta ka kreye yon anviwònman favorab pou ''V. cholerae'' ak ogmante frekans nan maladi a nan zòn vilnerab yo.<ref>{{Cite journal|last=Moore|first=Sean M.|last2=Azman|first2=Andrew S.|last3=Zaitchik|first3=Benjamin F.|last4=Mintz|first4=Eric D.|date=2017-04-25|title=El Niño and the shifting geography of cholera in Africa|url=http://www.pnas.org/content/114/17/4436|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|language=en|volume=114|issue=17|page=4436-4441|doi=10.1073/pnas.1617218114|issn=0027-8424|pmc=PMC5410791|pmid=28396423|access-date=2017-07-26}}.</ref> {{,}} <ref>{{Cite journal|last=Epstein|first=P. R.|date=1993|title=Algal blooms in the spread and persistence of cholera|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/8155853|journal=Bio Systems|volume=31|issue=2-3|page=209-221|issn=0303-2647|pmid=8155853|access-date=2017-07-26}}.</ref> Pifò nan epidemi yo te koze pa sewogwoup 01. Sewogwoup 0139,  ki te idantifye an 1992 an premye nan [[Bangladèch]], sanble gen menm faktè virilans ak 01 ak karakteristik klinik la. Vibryon 0139 kounye a sèlman te rapòte nan Azi Sidès ak Azi de Lès, men li se enkoni si li pral gaye nan lòt rejyon yo. Li rekòmande pou fè atansyon siveyans epidemyolojik, si se pa ranfòse li. Jèm ki pa vibryon 01 ak 0139 ka lakòz dyare modere, men se pa epidemi. <ref name="OMS">[http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs107/fr/index.html « Choléra »], [[organisation mondiale de la santé]].</ref> 

=== Dènye epidemi ===
[[Fichye:Cholera hospital in Dhaka.jpg|thumb|Sant ijans tipik pou yon epidemi kolera nan [[Bangladesh]], nan [[Dhaka|Dacca]] an 2005.]]

Depi kòmansman 21yèm syèk la, se nan Lafrik, kote kolera se kounye a [[Maladi andemik|endemik]], ke sitiyasyon an pi enkyete jodi a.

Yon epidemi te pete tou nan [[Kaboul]] nan [[Afganistan]] pandan prezans Loksidan ; plis pase 2 000 ka yo te anrejistre nan kapital Afganistan an nan mwa jen 2005.<ref name="Gisti">[[Gisti]], [http://www.gisti.org/doc/actions/2005/charters/afghans.html « La démagogie des charters. Un renvoi imminent d’exilés Afghans vers Kaboul ? »], 24 juillet 2005 (liste des signataires).</ref> [[Epidemi kolera an Ayiti|Yon epidemi kolera]] te afekte [[Ayiti]] an 2010, <ref>{{Cite web|url=https://www.solidarites.org/fr/pays/haiti/haiti-octobre-2010-lepidemie-de-cholera-se-propage/|title=Haïti, octobre 2010 : l'épidémie de choléra se propage|date=2020-01-08|website=SOLIDARITÉS INTERNATIONAL|language=fr-FR|access-date=2021-03-30}}</ref> yon batayon [[MINUSTAH|Misyon Nasyonzini pou Estabilizasyon an Ayiti]] (Minustah) te pote soti nan Nepal. <ref>{{Cite journal|date=2016-08-19|title=L’ONU admet sa responsabilité dans l’épidémie de choléra en Haïti|url=https://www.lemonde.fr/planete/article/2016/08/19/l-onu-admet-sa-responsabilite-dans-l-epidemie-de-cholera-en-haiti_4985249_3244.html|journal=Le Monde.fr|language=fr|access-date=2021-04-17}}</ref> Li te lakòz 10 000 mò ak 800 000 malad jiska 2016. <ref>{{Cite journal|date=2016-08-19|title=L’ONU admet sa responsabilité dans l’épidémie de choléra en Haïti|url=https://www.lemonde.fr/planete/article/2016/08/19/l-onu-admet-sa-responsabilite-dans-l-epidemie-de-cholera-en-haiti_4985249_3244.html|journal=Le Monde.fr|language=fr|access-date=2020-05-07}}</ref> 

Nan [[Yemèn]], yon epidemi lakòz plis pase 1 500 mò ak omwen 300 000 moun enfekte pou mwa me ak jen 2017, <ref>{{Cite journal|last=|date=2017-07-10|title=Choléra au Yémen : plus de 300.000 cas suspects, 1.600 morts|url=https://www.lorientlejour.com/article/1061596/cholera-au-yemen-plus-de-300000-cas-suspects-1600-morts.html|journal=L'Orient-Le Jour|page=}}</ref>pandan yo ap sitiyasyon an ka siyifikativman vin pi mal nan mwa kap vini yo, avèti [[Òganizasyon Mondyal Lasante]]. Sitiyasyon an te sitou kritik nan rejyon yo anba kontwòl rebèl yo, akòz bloke wout apwovizyonman pa [[Arabi Sawoudit]] ak bonbadman yo te pote pa fòs aeryen Sawoudit.<ref>{{Cite journal|last=|date=2017-06-06|title=Le Yémen en proie à une épidémie de choléra et menacé de famine|url=https://www.lemonde.fr/planete/article/2017/06/06/le-yemen-en-proie-a-une-epidemie-de-cholera-et-menace-de-famine_5139164_3244.html|journal=Le Monde.fr|language=fr|page=}}</ref> 

Nan Aljeri, plis pase 43 ka yo te rapòte nan rejyon yo ki antoure kapital la Alje, rekonèt pa Ministè Sante a pandan mwa out 2018.<ref>{{Cite web|url=http://www.rfi.fr/afrique/20180824-algerie-cholera-cas-epidemie-ministere-sante-autorite|title=Algérie : les autorités accusées d'avoir caché l'ampleur des cas de choléra|last=RFI|date=24-08-2018|website=rfi.fr|access-date=12-08-2020}}</ref> 

Nan peyi Liban, yo te anrejistre {{Nowrap|490 cas}} ant 5 oktòb ak 10 novanm 2022.<ref>{{Cite web|url=https://www.lorientlejour.com/article/1317574/trente-cinq-nouveaux-cas-de-cholera-et-aucun-deces-en-24h.html|title=Trente-cinq nouveaux cas de choléra et aucun décès en 24h|date=2022-11-10|publisher=L'Orient-Le Jour|access-date=2022-11-10}}</ref> 

Depi 2022, yon epidemi kolera frape [[Malawi]], touye anviwon mil moun (janvye 2023) nan yon kontèks mank vaksen.

=== Done ===

==== Lemonn ====
Globalman, rapò sou ka kolera yo pa obligatwa ankò anba Règleman Sante Entènasyonal depi 2005. Sepandan, chèchè yo estime ke kantite ka chak ane varye ant 1,3 ak 4 milyon dola, ki gen ladan 21 000 a 143 000 mò. <ref name=":6">{{Cite web|url=https://www.who.int/fr/news-room/fact-sheets/detail/cholera|title=Choléra|website=www.who.int|language=fr|access-date=2021-09-22}}</ref> 

Nan lane 2019, 31 peyi te fè OMS konnen yon total de 923 000 ka ki gen ladan 1,911 lanmò. Diferans ki genyen ant ka yo estime yo ak ka yo rapòte soti nan tou de yon ensifizans nan sistèm siveyans yo  ak pè a nan konsekans yo sou touris ak komès.<ref name=":6"/> 

An 2020, epidemi [[Pandemi Covid-19]] la te deranje konesans sou ka kolera yo. Yon bò, mezi prevantif yo te entwodwi (lave men yo, distans fizik, elatriye) te tou redwi transmisyon kolera, e yon lòt bò, konsekans yo sou sistèm sante yo (direksyon resous, twòp moun nan sant sante... ) te gen efè negatif sou deteksyon ak resansman ka yo. <ref name=":10"/> 

An 2020, 80 peyi te rapòte done sou kolera yo bay OMS. 27 peyi yo rapòte ka pou yon total de 323 320 ka ki gen ladan 857 lanmò ([[to letalite]] se 0.27 %). Yemèn pou kont li konte pou 85% nan ka yo rapòte bay OMS la. <ref name=":10"/> 

Nan Lafrik, kantite ka diminye depi kat (4) ane youn apre lòt (total pi ba a depi 30 ane) ak 55 087 ka ki gen ladan 741 lanmò ; eksepsyon kèk peyi [[Afrik lès]] ([[Etyopi]], [[Somali]]).<ref name=":10">{{Cite journal|last=OMS|date=17 septembre 2021|title=Choléra, 2020|url=https://apps.who.int/iris/handle/10665/345271|journal=Relevé Epidémiologique Hebdomadaire|volume=96|issue=37|page=445-453.}}</ref>

Nan Mwayen Oryan ak Azi, sitiyasyon an ankouraje. Nan lane 2020, [[Yemèn]] rapòte 275 712 ka, pi ba a depi 2017 (kòmansman epidemi an la), ki gen ladan 115 lanmò. Andeyò Yemèn, se sèlman yon sèl lanmò ki gen rapò ak kolera te rapòte atravè rès [[Ewazi]], [[Bangladèch]] rapòte 212 ka ak [[End|peyi Zend]] 70 ka.<ref name=":10"/> 

Nan Amerik yo ak [[Oseyani]], toujou an 2020, pa gen okenn ka rapòte, tankou an [[Ayiti]], kote sa a se premye ane san kolera depi 2010.<ref name=":10"/>

==== Ewòp ak Frans ====
Nan lane 2020, an Ewòp, 2 ka enpòte yo te rapòte nan Peyiba, ki pa gen okenn gaye lokal. <ref name=":10"/>

An Frans, mezi ijyèn kolektif ak endividyèl yo te elimine kolera, eksepte Giyàn ak Mayòt, kote epidemi esporadik ak limite ka toujou rive). Ant 0 ak 2 ka kolera enpòte (pami vwayajè ki retounen soti nan zòn andemik) yo te deklare chak ane nan Lafrans metwopolitèn depi lane 2000. Alèt la pran plas nan yon sèl ka. <ref name=":7">{{Cite web|url=http://invs.santepubliquefrance.fr/Dossiers-thematiques/Maladies-infectieuses/Risques-infectieux-d-origine-alimentaire/Cholera/Points-sur-les-connaissances|title=Points sur les connaissances / Choléra / Risques infectieux d'origine alimentaire / Maladies infectieuses / Dossiers thématiques / Accueil|last=InVS|first=Santé publique France -|website=invs.santepubliquefrance.fr|language=fr-FR|access-date=2017-07-14}}</ref> 

Nan ane 1980 yo, prèske tout (95%) pasyan yo te vin enfekte nan Maghreb la, men depi lane 2000, ka yo te sitou soti nan Azi ak Afrik Lwès. An Frans, risk pou transmisyon segondè sanble trè fèb. Nan anviwònman swen sante, konfòmite ak prekosyon abityèl yo ase pou evite risk sa a. <ref name=":7"/>

== Prevansyon ==
Nan zòn endemik yo, prevansyon kolera a se esansyèlman gen mezi [[ijyèn]], e an patikilye anpeche travèse chèn alimantè a avèk chèn ekskreman an.

Nan yon nivo pèsonèl, li rekòmande pou [[Lave men|lave men ou ak anpil atansyon]] epi evite sèvyèt kolektif la. Tout sa ki te an kontak ak matyè fekal ta dwe netwaye ak dezenfekte (NB : malad oswa pa malad, gen tout pòtè sen ).

Kòm pou manje, yo ta dwe itilize dlo pwòp pou ijyèn, bwè ak lave manje : si peyi a pa gen yon rezo jete dlo ize ak tretman dlo, sèvi ak dlo ki livre nan yon boutèy ankapsile (ki pral fèmen devan ou) oswa si w pa fè sa, dlo bouyi oswa avèk klowòks). Pran prekosyon nou avèk sous yo kache » dlo ki kontamine : fwi ak legim ki ka lave ak dlo sal (yo dwe kale), kib glas, [[krèm glase]] ak sòbè . Yo ta dwe evite fwidmè. Konsènan mezi kolektif, òganize rezèv dlo potab omwen pou bwè ak lave veso e eliminasyon poupou.

Gen divès [[Vaksinasyon|vaksen]] ki gen efikasite pa absoli  epi ki pa obligatwa nan okenn peyi. Malgre ke pi lajman disponib pwoteje jiska 90 % moun ki pran vaksen an, pri li apeprè 20 dola  dòz anpeche li simonte maladi a. Vaksen sa a te vann an [[Frans]], sitou pou vwayajè. Lòt vaksen deja egziste nan kantite pi piti anpil. Sepandan, yon nouvo vaksen pi bon mache ap montre rezilta pozitif. <ref name=":1">{{En}} Sur D, Lopez AL, Kanungo S ''et al''. [http://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(09)61297-6/abstract « Efficacy and safety of a modified killed-whole-cell oral cholera vaccine in India: an interim analysis of a cluster-randomised, double-blind, placebo-controlled trial »], ''Lancet'', 2009 ; 74:1694-1702.</ref> Absòpsyon oral li yo ak pri ka fè li yon gwo jwè nan batay kont maladi nan tan kap vini an.

Silfadoksin te itilize avèk siksè nan tan lontan an aprè rekòmandasyon doktè Lapeyssonnie, nan Sèvis Sante Lame (SSA). <ref name="Lapeysonnie1971">{{Cite journal|last=Lapeyssonnie|first=L|date=février 1971|title=[Chemoprophylaxis of cholera: value, expectations, and limitations]|journal=Médecine tropicale : revue du Corps de santé colonial|volume=31|issue=1|page=127-132|issn=0025-682X|pmid=4325177|access-date=26 août 2012}}.</ref> 

Chèchè yo panse tou ke yo ka deziyen alavans zòn ki an risk ak nan kòmansman yon epidemi nan rejyon trè endemik, pa analiz kontinyèl ( ''siveyans'' ) nan imaj satelit ki fè li posib yo predi pullulations yo nan kopepod ki nesesè pou epidemi epidemi yo. soti nan epidemi fitoplankton <ref name=":2">{{En}} [http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/7720163.stm « Satellites map cholera outbreaks »], ''[[BBC]]'', 10 novembre 2008.</ref> {{,}}  .

[[Òganizasyon Mondyal Lasante|OMS]] rekòmande yon apwòch miltidisiplinè mondyal pou anpeche yon posib epidemi kolera. ; Kontwòl kolera se pa zafè sektè sante a sèlman. Sektè dlo, asenisman, edikasyon ak kominikasyon, pami lòt, yo pa sèlman konsène men esansyèl <ref name="OMS"/> .

== Istwa ==

=== Prensipal epidemi yo ===
Premye deskripsyon istorik yon Ewopeyen an te fè an 1503 pa yon ofisye [[Vasco de Gama|Vasco da Gama]], ki dekri yon [[epidemi]] dyare katasmik ki te rapidman fatal (nan uit èdtan) e ki te lakòz 20 000 morts nan Calicut, [[End|peyi Zend]] . Okòmansman limite nan [[Azi|pwovens Lazi]] (Lend, [[Chin|Lachin]] ak [[Endonezi]] ), epidemi yo devlope nan XIX syèk la . nan vrè pandemi ki rive nan Mwayen Oryan an, [[Ewòp]] ak [[Amerik|Amerik yo]] .

Yo idantifye sèt (7) pandemi :

* premye pandemi (1817-1825) : yon pati nan pwovens Lazi li manyen [[Afrik lès]] ak soti nan 1823 Azi Minè epi [[Risi|Larisi]], ak [[Ewòp]] .
* dezyèm pandemi kolera (1826-1841) : fèt nan peyi Zend alantou [[1826 (almanak gregoryen)|1826]] e ki afekte rès mond lan, nan plizyè vag, jiska mitan XIX syèk la . .
* twazyèm pandemi (1846-1861) : epidemi an te kòmanse nan peyi Lachin ak afekte Maghreb la (patikilyèman [[Aljeri]] ) Lè sa a, Ewòp.
* katriyèm pandemi (1863-1876) : li afekte Nò Ewòp, [[Bèljik]] an 1866, Lè sa a, [[Frans|Lafrans]], [[Afrik dinò|Lafrik dinò]] ak [[Amerik disid]] .
* senkyèm pandemi (1883-1896) : epidemi an ap gaye soti nan peyi Zend nan bò solèy leve ak nan lwès sou plizyè kontinan.
* sizyèm pandemi (1899-1923) : soti nan pwovens Lazi, epidemi an gaye nan Larisi ak soti nan la nan Ewòp Santral ak Lwès .
* setyèm pandemi (depi 1961) : setyèm pandemi an, ki te kòmanse nan [[Endonezi]] an 1961, anvayi Azi (1962), Lè sa a, Mwayen Oryan an ak yon pati nan Ewòp (1965), ak Lè sa a, gaye nan 1970 nan kontinan afriken an, ak nan 1991 nan Amerik Latin nan .

Sis (6) pandemi yo obsève te lakòz dè milyon de lanmò nan Ewòp, Lafrik ak Amerik yo. Setyèm pandemi an, ki te kòmanse an 1961, toujou anraje nan kòmansman 21yèm syèk la. Maladi a se kounye a endemik nan anpil peyi e kounye a li enposib elimine patojèn nan nan anviwònman an.

=== Konesans sou maladi a ===
Nan kòmansman 19yèm syèk la, Lwès la pa te gen okenn eksperyans nan epidemi kolera, swa paske maladi a pa t 'janm prezan la sou fòm sa a, oswa paske li pa te janm takte la. Doktè te konnen sètènman anba non kolera, eritye nan men ansyen yo, yon maladi ki prezante sentòm ki konparab ak sa ki te rive yo. Lè sa a, kesyon an te leve si kolera Azyatik oswa Endyen sa a te idantik ak fòm yo konnen yo rele kolera nostras (oswa Ewopeyen kolera, kolera morbus nan Sydenham, kolera angle nan Graves, kolera sporadik). Nou pafwa toujou distenge kat (4) fòm kolera : kolerin beniy, kolera frank gerisab, kolera ataksik, anjeneral fatal, ak kolera zèklè, toujou fatal. <ref>http://hal.archives-ouvertes.fr/docs/00/37/14/15/PDF/Les_moyens_de_lutte_contre_les_epidemies_dans_les_Alpes.pdf.</ref> Nou pral oblije tann travay Robert Koch pou jwenn repons lan : kolera nostra ki anraje nan sa yo rele peyi endistriyalize yo nan fen sezon ete a pa transmèt de moun a moun epi ekskreman moun pa genyen vibryon ki responsab kolera endyen an. Li se yon gastwo-anterit egi akòz salmonèl.  

==== Deskripsyon klinik ====
An 1849, pandan yon epidemi kolera ki te afekte vil Virton, Doktè Tilman te dekri sentòm yo :

" ''Envazyon kolera a te fèt alantou de oswa twazè nan maten oswa nan kòmansman jounen an anba aparans nan endijesyon.'' ''Vomisman nan likid blan te swiv pa poupou nan menm nati a.'' ''Lè ka a te devaste, yon moun byento wè batman kè a ralanti, je yo koule pi plis ak plis nan sipò yo, chalè a nan kò a diminye, po a vire cyanotic, yon malèz jeneral ak ensipòtab manifeste tèt li.'' ''Kranp nan bra yo ak janm yo tòtire pasyan an.'' ''Yon swaf cho devore l, batman batman an sispann bat, pipi a disparèt epi si yon moun pa rive donte maladi a, kò a te kouvri ak yon swe frèt ak glyan, respirasyon an ralanti, vwa a febli ak lavi yo te souvan etenn san yo pa. agoni.'' ''Sepandan, pasyan an kenbe prezans nan lespri jiska dènye moman an epi pafwa, lè li pa te toumante pa kranp ak vomisman, li te sanble yo wè ak kalm ak san enkyete nan fen egzistans li ap vini. »'' 

=== Premye eksplikasyon ===
An 1831, Alexandre Moreau de Jonnès, apre yo fin egzamine yon seri obsèvasyon sou manifestasyon kolera nan peyi Zend ak Mwayen Oryan, te pibliye ''rapò li bay Konsèy Siperyè Sante sou maladi kolera-morbis'' (li te fè konnen opinyon li depi 1820) . Li avanse nati a kontajye nan maladi a, kòz yo ki pa bay manti, dapre li, nan anviwònman an - tankou teyori klasik yo nan epidemi an Lè sa a, kenbe - men nan aksyon an nan yon jèm ki « posede pouvwa pou devlope ak repwodui kòm èt òganize » (li toujou pale de emanasyon gaz, de efluvium ki ta afekte imen an, sitou lè l respire). Nan kòmansman an, tèz Moreau de Jonnès te sanble domine nan Akademi Medsin kòm byen ke nan Akademi Syans yo . Sepandan, li pral byento rankontre opozisyon an nan sa ki devlope pa yon doktè Moskovit, Jachnichen, ki fini enpoze tèt li la. : ap bezwen pou kenbe relasyon komès entènasyonal yo te peze an favè tèz sa a ki pa kontajye.

Nan mwa fevriye 1832, yon epidemi kolera terib te pete nan Pari, ki te touye plis pase 20,000 moun. Nan mwa jen, meday yo te fè pa òfèv Vachette yo te kòmanse distribye pa Filles de la Charité. Menm lè a, moun Pari yo wè ladan li yon meday mirak epi li se yon vag.pou achte li.

An 1832, Joseph Marc Limouzin-Lamothe, yon famasyen nan Albi, te wè « kòz esansyèl ak primitif nan kolera morbus nan « animalkil oswa atòm kolera ».

Nan ane 1835, doktè Jacques-Martin Berthelot te ofri yon analiz detaye sou obsèvasyon li yo nan jaden an pandan pandemi kolera Azyatik ki te afekte [[Pari]] an 1832 ak 1833. Analiz li te pibliye nan yon liv ki imedyatman te eksite enterè Enstiti a <ref>Jacques-Martin Berthelot, ''Observations de médecine pratique sur le choléra morbus de Paris entre 1832 et 1833'', J. Rouvier et Le Bouvier, Paris, 1835.</ref> .

Nan mwa septanm 1849, yon seri de atik nan ''Times'' revize teyori yo divès kalite eksplike pwopagasyon maladi a nan mitan ki teyori telirik defann pa Max von Pettenkofer, teyori elektrik la, teyori ozonik ak tou teyori zimotik ki baze sou travay la. nan Justus von Liebig <ref name="Sutherland">{{Cite journal|last=Halliday|first=Stephen|year=2002|title=Commentary : Dr John Sutherland, Vibrio choleræ and ‘predisposing causes’|url=http://ije.oxfordjournals.org/content/31/5/912.full|journal=International Journal of Epidemiology|language=en|volume=31|issue=5|page=912-914|access-date=7 octobre 2011}}.</ref> . Se nan menm ane sa a, 1849, ke yon doktè nan Lond, John Snow, te fè konnen opinyon li nan premye edisyon nan travay li ki rele ''On the mode of communication of cholera'', kote li te deziyen dlo kòm sèl fason pou transmisyon kolera. maladi. Li se san konte orijinalite a sèlman nan premye travay sa a, ki ateste san konte toujou nan yon gwo enfliyans nan lide yo nan Liebig  . Sepandan, premye ekriti sa yo te rankontre dout kontanporen li yo. Nan dezyèm edisyon an 1854, ki te revize anpil, Snow, ki baze sou egzanp variol ak sifilis, ipotèz yon kalite animalkil ki, enjere, ta devlope nan trip yo anvan yo pase nan poupou a.

Apre epidemi an nan 1849, Palman an Britanik mande pa ''Metropolis Water Act (nan)'' 1852, ke tout dlo [[Lonn|London]] te pase anvan distribisyon nan filtè sab dousman. Yo pral demontre itilite metòd sa a an 1892 lè vil Altona ki te itilize li a te epaye pa kolera a ki te frape byen fò vil Hamburg vwazen an.  

An 1883, te avèti pa nouvèl yon epidemi kolera nan [[Ejip|peyi Lejip]] e yo te pè ke li ta rive nan Ewòp pita, gouvènman franse ak Alman yo chak te voye yon misyon etid la <ref>Le gouvernement britannique refuse d'offrir cette possibilité à MacNamara.</ref> Komisyon an franse ki konpoze de Roux, Nocard, Strauss ak Thuillier (ki te sikonbe nan epidemi an) - la « pastè misyon – fè efò pou repwodui « nan bèt la – sa ki enposib, bèt yo jeneralman refractory a maladi a. Sepandan, an 1884, D Vincent Richards, yon chirijyen ki te estasyone nan {{Lien|langue=en}} nan Bangladèch jodi a, jere yo vaksine yon kochon ak maladi a.

==== Idantifikasyon bazil la ====
Se ekip ki te dirije pa Robert Koch ak ke se ou menm ki pral idantifye bazil la. Anvan Koch, anplis Pacini, gendwa lòt syantis te deja obsève ajan kolera a, tankou Arthur Hassal (1854), Pouchet, Leyden (1866), Bruberger (1867) oswa Julius M. Klob (1867). Rezilta yo te jwenn pa ekip alman an nan Alexandria, sepandan pwomèt yo te, pa t 'mennen nan yon konklizyon definitif. ; epidemi an nan peyi Lejip la ap fini, Koch te ale nan Calcutta, kote li te voye yon dispatch sou4 février 18844 fevriye 1884 anonse siksè misyon li. Li demontre ke jèm sa a, ke li rele ''Komma Bacillus'' an referans a fòm li – li gen fòm yon vigil <ref>''Komma'' signifie ''virgule'' en allemand.</ref> – se tout bon kòz maladi a epi li pa yon konsekans, jan Hass te diskite<ref>{{Cite book| url=http://dannyreviews.com/h/Broad_Street_Pump.html}}</ref> Sepandan, dekouvèt Koch la pa t genyen imedyatman sou kominote syantifik la. Premyèman, li pa t toujou posib pou demontre prezans bacillus vigil nan sèten pasyan ki te mouri nan kolera. Anplis de sa chèchè, tankou J. Prior ak Dittmar Finkler te montre ke vibryo ki konparab ak V. cholerae - Koch konsidere kòm sèl ajan ki responsab pou kolera - ta ka gen yon wòl etyolojik enpòtan nan maladi gastwoentestinal. Ofisyèl Britanik yo nan peyi Zend, Klein ak Gibbes, toujou itilize dènye agiman sa a <ref>{{En}} [http://jcs.biologists.org/cgi/reprint/s2-26/102/303.pdf « Official refutation of {{Dr}} Koch's theory of cholera and commas »].</ref> Rechèch laboratwa yo te fè efò pou distenge vrè vibryo kolera ak vibryo pseudocholera  .

Pandan premye konferans li nan [[Bèlen]] an 1884, Koch pa te pran an konsiderasyon sentòm prensipal kolera a, dyare, li eksplike ke bazil la dwe pwodui yon pwazon ki te gen yon efè paralize sou sistèm kadyovaskilè a. Nan dezyèm konferans li an Bèlen an 1885, li te sigjere ke pwazon an ta dwe fè pati kategori [[wiktionary:ptomaine|ptomèn]] ki te abandone kounye a pa Brieger. <ref name="Berlin">{{Cite journal|year=1990|title=The Berlin Cholera Conference of 1884 and 1885|url=http://www.ias.ac.in/jarch/currsci/59/00000693.pdf|journal=Current Science|language=en|volume=59|issue=13 & 14|access-date=7 oktòb 2011}}</ref>

Li te tonbe nan men Gaffky pou te ekri istwa detaye sou vwayaj sa yo ak rezilta syantifik yo nan ''Arbeiten aus dem Kaiserlichen Gesundheitsamte'' ki te pibliye an 1887.

An 1885 Nicati ak Rietsch te pibliye yon nòt sou atenyasyon basil kolera a. ; sepandan, se katalan Jaume Ferran i Clua ki te kòmanse premye vaksen kont kolera an 1885.<ref name="immunologie">[https://web.archive.org/web/20101214113754/http://whqlibdoc.who.int/monograph/WHO_MONO_43_(chp4)_(pt2)_fre.pdf « Problème d'immunologie : choléra »].</ref> {{,}} <ref>{{Cite journal|last=Mazana Casanova|first=J.|last2=Ariño Espada|first2=M.R.|year=1992|title=Jaime Ferrán and the cholera vaccine|url=http://revista.inmunologia.org/Upload/Articles/2/9/298.pdf|journal=Inmunología|language=en|volume=11|issue=1|page=32-36|issn=0213-9626|access-date=9 octobre 2011}}.</ref> .Eksepte vaksen kont varyol, Jaume Ferran i Clua te konsa nan orijin premye kanpay vaksinasyon moun nan gwo echèl. An 1889, youn nan senk (5) gwo pandemi kolera nan 19 syèk la te ravaje [[Azi]] ak [[Ewòp]]. Anpil doktè ak biyolojis ki gen ladan Jaume Ferran i Clua doute ke li se sèl responsab pou maladi a. Nan Enstiti Pasteur, Haffkine konsantre rechèch li sou devlopman yon [[Vaksinasyon|vaksen]] kont kolera. Li te pwodui yon fòm atenue nan bakteri ki mwens virulan epi li te bay tèt li vaksen ak li nan risk pou lavi l, 18 jiyè [[1892 (almanak gregoryen)|1892]] . Rezilta pozitif eksperyans sa a te pibliye [[30 jiyè]] nan Sosyete Linnean nan [[Lonn]], men dekouvèt li a, ki te lakòz yon ajitasyon antouzyastik nan laprès la, te poko fè wout li nan mitan kòlèg li yo, ki gen ladan Mechnikov ak Pasteur, ak nan medikal ofisyèl yo. kò an [[Frans]], [[Almay]] ak [[Risi|Larisi.]]  

Nan lane 1894, Richard Friedrich Johannes Pfeiffer, apre travay Cantani an 1886, <ref name="immunologie"/> dekouvri yon sibstans toksik ki soti nan destriksyon manbràn ''V. Choleræ.'' : li te fòje konsèp nan andotoksin. Li ta dwe remake ke toksin sa yo pa te, sepandan, pwodui sentòm dyare yo obsève nan pasyan kolera <ref name="Berlin"/> Jiska apre [[Dezyèm Gè mondyal|Dezyèm Gè Mondyal la]], dogmatik sou pwen sa a te ke basil la pat sekrete èzotoksin.<ref name="immunologie" />

Nan lane 1894, Metchnikoff te montre ke prezans nan bakteri antagonis nan trip la te kapab anpeche devlopman nan maladi a {{,}}<ref>{{Cite journal|last=Reid ''et alii''|first=G.|year=1990|title=Is there a role for lactobacilli in prevention of urogenital and intestinal infections?|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC358167/pdf/cmr00049-0049.pdf|journal=Clinical Microbiology Reviews|language=en|volume=3|issue=4|page=335-344|access-date=9 oktòb 2011}}</ref> Yon obsèvasyon menm jan an te deja fè pa Emmerich nan lane 1877.

== Evokasyon literè ==

== Bibliyografi ==

* Patrice Bourdelais ak André Dodin, Vizaj ''kolera'', Paris, Belin, 1987.
* Patrice Bourdelais ak Jean-Yves Raulot, ''Yon pè ble : istwa kolera an Frans, 1832-1854'', Pari, edisyon Payot, 1987.
* Françoise Hildesheimer, ''Plages ak sosyete a : soti nan gran flewo a rive nan kolera : XIV - XIX.'', Pari, Upper Hachette, 1993.

== Gade tou ==
* [[Lave men]]
* [[Epidemi kolera an Ayiti]]

== Referans ==
{{referans}}
== Lyen deyò ==
* {{ht}} [https://web.archive.org/web/20200222174651/https://caregroupinfo.org/wp-content/uploads/2010/11/hygiene-flipchart-final.pdf Ijyèn] sou caregroupinfo.org
* {{ht}} [https://hesperian.org/wp-content/uploads/pdf/ht_misc/ht_cholera_factsheet_2016.pdf Kijan pou prevni kolera] sou hesperian.org

[[Kategori:Maladi]]
[[Kategori:Kolera]]
[[Kategori:Kout pwojektè sou/Atik pwopoze]]