Gade kòd pou Klimatizasyon

[[File:Northeastern University - air conditioner.JPG|thumb|Modil ekstèn yon èkondisyone.]]
[[File:Splitklimaanlage IMGP9925.jpg|thumb|Modil èkondisyone ekstèn sou yon do kay.]]
[[File:Ceiling air conditioner.JPG|thumb|Ekondisyone entegre nan plafon an.]]

'''Klimatizasyon''' se teknik ki konsiste de modifye, kontwole ak reglemante kondisyon klimatik ([[tanperati]], [[imidite]], [[Pousyè|nivo pousyè]]{{etc.}}) nan yon enteryè pou rezon. nan konfò (otomobil, biwo, kay endividyèl) oswa pou rezon teknik ([[laboratwa byoloji medikal|laboratwa medikal]], lokal pou fabrike konpozan elektwonik, [[teyat operasyon|teyat operasyon ]], chanm òdinatè{{etc.}} ).

Paramèt yo modifye, kontwole oswa reglemante yo se:
* Tanperati lè a, selon sezon an si sa aplikab ([[chofaj]] oswa [[Bobin frèt|refwadisman]]);
* degre [[hygrometry]] lè a (imidifikasyon oswa dezumidifikasyon);
* [[bon jan kalite lè andedan kay la]]: odè, pousyè.

Kèk nan teknik yo itilize yo ansyen ak lòt mwens (envansyon nan [[frijidè a]] nan {{s-|19}} yo pa egzanp); sistèm modèn yo gen tandans konbine yo nan menm aparèy ki rele [[er kondisyone revèsib]] (refrijerasyon an ete ak chofaj nan sezon fredi).

An 2018, dapre [[Ajans Enèji Entènasyonal la]], èkondisyone elektrik ak fanatik deja konsome anviwon yon senkyèm nan elektrisite total nan bilding atravè lemond, oswa 10% nan konsomasyon elektrisite total, epi nou espere yon ogmantasyon byen file pa 2050 kote, nan ritm sa a, refrijerasyon lokal yo ta ka vin sous prensipal konsomasyon elektrisite.

== Istwa ==
{{gade|Natirèl glasyè}}
Women yo te itilize yon tinèl anba tè pou pote lè deyò ki te yon vrè èkondisyone depi lè a antre nan kay la te san patipri envaryabmam alantou 10-{{tmp|12|°C}} nan tou de sezon fredi ak ete (prensip nan [ [Canadyen byen). ]]).

[[CAVES]]oswa kote patikilyèman frèt (gwòt, rivyè mòn, glasye{{etc.}}) yo itilize pou konsève manje oswa menm blòk glas pandan plizyè mwa<ref>{{CNRTL|pi fre|A}}. </ref>.

Soti nan {{s-|XVI}} sistèm refwadisman natirèl yo, ki te jwenn pa koule dlo, kidonk lakòz yon rediksyon nan tanperati lè a atravè evaporasyon. Nan epòk [[Louis -sous-louis-xiv-1186413/ Ki jan yo te konsève sorbè anba Louis XIV?], sou caminteresse.fr depi 3 septanm 2017, konsilte 19 me 2019.</ref>.

=== {{s-|XVIII}} ===
Nan fen {{s-|XVIII}}, rezo èkondisyone yo te kreye ak blòk glas entegre nan rezo yo ak vantilasyon fòse. Anvan envansyon nan frijidè, glas (pa egzanp koupe nan sezon fredi nan etan) te estoke nan yon pi fre. Li konsiste de yon twou fèmen pa yon kouvèti posibilite kote kouch pay, oswa syur, ak glas yo te altène. Kòm lè frèt la desann ak chalè a monte, yo te pò ranpli a sitiye nan tèt la, tanperati ki ba a te konsève ak yon pati nan glas la, konsa ki estoke, yo te kenbe jiskaske ete. Nosyon de konfò pandan ete a toujou trè fin vye granmoun ak desen achitekti favorize kouran lè ak pwoteje zòn nan limyè solèy la dirèk nan chalè.

An 1755, Scotsman [[William Cullen]] te jwenn yon ti glas lè li te entwodwi vapè dlo anba yon "klòch vakyòm"<ref>Gade dyagram faz dlo a nan atik "[ [Pwen trip]]" pou konprann enpak presyon sou pwen konjelasyon an.</ref>{{,}}<ref>[http://docnum.univ-lorraine.fr/public/BUS_M_2014_IORDANESCU_ANDREI.pdf Analiz Thermodinamik Tib Ranque] {{pdf}}, [ [Université Lorraine]], p. 9.</ref>.

=== {{s-|XIX}} ===

[[Jacob Perkins|Jacobs Perkins]] te fè rechèch sou refrijerasyon ak patante yon sistèm refrijerasyon konpresyon vapè an 1834. Likid yo te itilize se etè etilik. Yon nouvo tantativ nan itilizasyon endistriyèl nan refrijerasyon dat tounen nan 1851 lè [[James Harrison (enjenyè)|James Harrison]], yon enprimant Scottish ki te emigre nan Ostrali, te achte yon konpayi laprès. Pandan ke li netwaye karaktè ak etè, li remake ke likid la refwadi metal la anpil jan li evapore. Harrison te gen lide konpresyon etè gaz la ak yon ponp pou l tounen yon likid, Lè sa a, kite etè likid la retounen nan eta gaz la ki lakòz refwadisman. Li ap aplike sistèm sa a nan yon brasri Ostralyen kote gaz etè frèt ponpe nan tiyo ki sikile nan bilding lan. Harrison itilize menm prensip la pou fè glas lè li pase tuya a nan dloux refwadi pa etè gaz. Men, li te fè fayit an 1860 paske glas natirèl yo te enpòte lè sa a pa bato ki soti nan Amerik la te pi bon mache.{{Referans nesesè|dat=20 janvye 2024}}

Yon ti kras pita kòm teknoloji avanse, nou te kòmanse fabrike sistèm refwadisman senp ki fonksyone ak konpresè piston (tankou [[Refrigerators|frijidè]] aktyèl nou yo sitou nan transpò maritim, lèt la te opere ak [[ Etè dyetil|etè]] ki te ranplase imedyatman. pa [[amonyak]] ki bay yon pi bon [[sede chimik|sedeman]]{{Referans vle|dat=20 out 2019}}.

An 1857, [[Ferdinand Carré]] envante frijidè dlo ak amonyak la. Li patante envansyon li nan [[Etazini]] ak nan [[Exhibition Inivèsèl 1862]]<ref>{{Liv |langue=fr |prenon1=Pierre |ti non1=Rapin |premye2=Patrick |tenye. non2= Jacquard |prenon3=Jean |ti non3=Desmons |tit=Teknoloji enstalasyon frijidè |nimewo edisyon=10 |editè=Dunod |dat=2015-02-11 |total paj=640 |isbn=978-2-10- 072355-3 |li sou entènèt=https://books.google.be/books?id=Ag6WBgAAQBAJ&pg=PR13&dq=Ferdinand+Carr%C3%A9 |accessed=2019-08-20}}.</ref>. Sa a pa t gen siksè pou mache domestik la men li te jwenn siksè nan [[Brasri|brasri]], pou kenbe bwason fre. Frijidè a te kapab pwodui ant 12 ak {{inite|100 kg}} glas, selon modèl la<ref>{{Liv |langue=fr |premye1=Philippe |ti non1=Valode |tit=Istwa gwo fransè a. envantè |sous-tit = soti nan {{s- | 0 |li sou entènèt=https://books.google.be/books?id=mal_CgAAQBAJ&pg=PT75&dq=Ferdinand+Carr%C3%A9 |accessed=2019-08-20 }}.</ref>.

=== {{s-|XX}} ===
[[Willis Haviland Carrier|Willis H. Carrier]] te envante èkondisyone modèn an 1902 ak yon sistèm refrijerasyon santrifujeur ekipe ak yon kompresè santral pou diminye gwosè li (li pap revele piblik la jiskaske 1925 lè Mesye Carrier te pran tèt li. Paramount pou enstale li pandan konstriksyon sal pèfòmans {{lang|en|Rivoli Theatre}} nan ''{{lang|en|[[Times Square]]}}'' Lejand fè konnen sukse ete yo soti nan sa a. epòk paske Nouyòkè yo, depi lè sa a, ta chita nan sal sinema ki gen èkondisyone pandan jou cho ete yo)<ref name=":0"> {{Article|language=fr|author1=Benoît Bréville|link author1=Benoît Bréville |title=Ekondisyone pran planèt la|subtitle=Istwa yon pasyon Ameriken|periodik=Le Monde Diplomatique| dat=Out 2017|li sou entènèt=http://www.monde-diplomatique.fr/2017/08/BREVILLE/ 57768}}.</ref>.

=== {{s-|XXI}} ===
An 2017, dapre Ajans Enèji Entènasyonal (IEA), apeprè {{nobr|1.6 milya}} èkondisyone te opere atravè lemond, ak apeprè 50% nan Etazini ak Lachin. ref name=Paradox2018/>.

Akòz [[rechofajman global]] ak devlopman ekonomik, kantite èkondisyone ap ogmante: anviwon {{nobr|135 milyon}} inite yo te vann an 2017 (twa fwa plis pase an 1990), ki gen ladan {{nobr |53 milyon dola. }} inite nan Lachin pandan ke yo nan peyi Zend sèlman 4% nan kay yo ekipe. Prèske {{inite|3900 TWh}} enèji yo te itilize pou refwadi kay ak biwo, pou refrijere manje ak medikaman{{etc.}}. Sa a reprezante 3 a 4% nan konsomasyon enèji final la, dapre Toby Peters nan University of Birmingham<ref name=ClimAFP2018>{{Web link |langue=fr |titre=Bezwen refwadisman fè fas a defi rechofman planèt la|url=https ://www.connaissancedesenergies.org/les-besoins-de-refroidissement-face-au-defi-du-rechauffement-climatique-180420 |série=The essential news |site= Konesans enèji |dat=20 avril 2018} }.</ref>, 10% konsomasyon elektrisite mondyal an 2018 dapre IEA<ref name="GestesReduce">{{Web link |author=Soazig Le Nevé|title =Chalè: aksyon pou diminye tanperati lakay ou san yo pa èkondisyone |url= https://www.lemonde.fr/des-solutions-pour-la-planete/article/2019/06/24/les-gestes-a- adopte-to-reduce-the-temperature-at -home-without-clim_5480480_5444637.html|date=24 jen 2019 |sit=[[Le Monde]] |konsilte le=24 jen 2019}}.</ref>. Èkondisyone ak fanatik elektrik konsome anviwon yon senkyèm nan elektrisite total nan bilding atravè lemond, epi nou espere yon gwo ogmantasyon pa 2050 kote, nan ritm sa a, refrijerasyon lokal yo ta ka vin sous prensipal konsomasyon elektrisite<ref>{{en }} [https://www.iea.org/newsroom/news/2018/may/air-conditioning-use-emerges-as-one-of-the-key-drivers-of-global-electricity-dema.html ''Itilizasyon èkondisyone parèt kòm youn nan kle nan kwasans demann elektrisite mondyal la''], [[Ajans Enèji Entènasyonal]], 15 me 2018.</ref> .

An Frans, pik nan konsomasyon elektrisite se nan sezon fredi, ak sitou akòz [[chofaj elektrik]]. Bezwen pou chofaj vin prèske zewo an ete, sa ki fè li posib pou kenbe plant elektrik yo an ete (lè dlo refwadisman mwens disponib). Men, nan yon nimewo k ap grandi nan peyi pik konsomasyon yo se ete, pwovoke pa èkondisyone, vin tounen yon enkyetid pou rezo elektrisite nan lavni, espesyalman kòm demann pou èkondisyone espere "eksplode nan deseni kap vini yo" dapre [[Ajans Entènasyonal la [[ University of Birmingham]] pandan premye kongrè mondyal ki dedye a "''{{lang|en|clean cold}}''" (avril 2018).

== Operasyon ak itilizasyon ==
{{Atik detaye|Pop chalè|Refrijerasyon endistriyèl|Ekondisyone solè}}

Èkondisyone bay konfò tèmik lè tanperati deyò a ba oswa wo. Nan sezon an, bezwen èkondisyone varye, lye ak kontribisyon ekstèn (sitou solè) ak entèn (gwo kantite okipan, aparèy elektrik tankou ekleraj, mikwo òdinatè{{etc.}}).

Menm sistèm nan ([[ponp chalè revèsib]], ki gen yon gwosè ki adapte ak itilizasyon an) pèmèt lokal la chofe oswa refrijere selon bezwen.<br>
Konfò igrometrik yo de pli zan pli pran an konsiderasyon pou bay imidite anbyen kontwole pa imidite ak aksyon dezimidifikasyon, deklanche pa yon [[hygrostat]].