Gade kòd pou Bangladèch


{{Gade omonim|Bangladèch (omonimi)}}
{{coord|24.016667|89.866667|scale:3000000|display=title}}
{{Infobox Peyi
  | local_name1 = গণপ্রজাতন্ত্রী বাংলাদেশ
  | lang1 = bn
  | local_name2 = Gônoprojatontri Bangladèch
  | lang2 = bn
  | French_name = Repiblik Pèp la nan Bangladèch
  | flag_image = Drapo Bangladèch.svg
  | flag_link = Drapo Bangladèch
  | image_blason = Anblèm nasyonal Bangladesh.svg
  | link_blason = Anblèm Bangladèch
  | image_map = Bangladèch (pwojeksyon òtograf).svg
  | lajan =
  | lang = [[Bengali]]
  | official_languages = [[Bengali]]
  | kapital = [[Dhaka]]
  | coordinates_capital = {{coord|23|43|N|90|24|E|display=inline|type:city}}
  | link_cities = Lis vil nan Bangladèch
  | title_plus_grande_ville = Pi gwo vil
  | pi gwo_vil = [[Dhaka]]
  | Government_type = [[Repiblik]] [[Unitarism (politik)|inite]] [[Sistèm palmantè|palmantè]]<ref>{{Lyen Web|title=Bangladèch (la) *Non ofisyèl*: Repiblik Pèp la... |url =http://typo.mondediplo.net/messages/166 |site=typo.mondediplo.net |accessed on=2021-02-17}}.</ref>
  | leader_title = [[Prezidan Repiblik Pèp la nan Bangladèch|Prezidan]]
  | title_leader2 = [[Premye Minis Bangladèch|Premye Minis]]
  | manager_name = [[Mohammad Shahabuddin]]
  | manager_name2 = [[Sheikh Hasina]]
  | title_palman = [[Palman]]
  | parliament_name = [[Jatiya Sangsad]]
  | area_rank = 94
  | zòn_total = 147570
  | water_percentage = 9.6%
  | population_rank = 8
  | total_population = 162650853
  | population_year = 2020<ref>{{Lyen entènèt |language=en |title=Azi Sid :: Bangladèch |url=<!-- https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos /bg.html -->https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/bangladesh/ |site=[[The World Factbook|cia.gov]] |accessed on=2020-04-24 }}.</ref>
  | type_independence = Deklare<br /> - Rekonèt
  | peyi_endepandans = {{PAK-d}} [[Pakistan]]
  | dat_endepandans = {{dat-|26 mas 1971}}<br />{{dat-|16 desanm 1971}}
  | gentil = Bangladèch
  | GDP_PPP = {{ogmante}} 1,113.600 milya [[Dola Ameriken|$]]<br/>+ 13.50%<ref name="fmi">[[Pwodwi domestik brit|GDP]] nan [[parite pouvwa acha]] , dapre [[Fon Monetè Entènasyonal]] (FMI).</ref>
  | GDPPPP_ane = 2022
  | GDP_ane = 2022
  | GDP = {{ogmante}} 396.543 milya [[Dola Ameriken|$]]<br/>+ 11.04%<ref name="imf" />
  | GDP_HABNOM = {{increase}} {{unit|2361.984|[[dola ameriken|$]]}}<br/>+ 9.99%<ref name="IMF">[[Fon Monetè Entènasyonal]], World Economic Outlook Database - [https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2022/April/weo-report Done pou ane 2022.]</ref>
  | GDPHABNOM_ane = 2022
  | GDP_HAB = {{ogmante}} {{inite|6633.085|[[dola ameriken|$]]}}<br/>+ 12.43%<ref name="IMF" />
  | PIBHAB_ane = 2022
  | debt_year = 2022
  | dèt = '''Nominal'''<br/>{{negatif ogmantasyon}} {{inite|14490.950 milya dola}} nan [[Taka|BDT]]<br/>+ 15.61%<br/>'' 'Relatif '''<br/>{{negatif ogmantasyon}} 42.601% nan PIB<br/>+ 2.93%
  | lajan = [[Taka]]
  | currency_code = BDT
  | HDI = {{ogmante}} 0,661<ref name="hdr2021-22">{{HDR|2022}}</ref>
  | HDI_ane = 2021
  | HDI_category = mwayèn
  | HDI_rank = {{129yèm}}
  | IDHI = {{ogmante}} {{formatnum:0.503}}<ref name="hdr2021-22" />
  | IDHI_ane = 2021
  | IDHI_rank = {{104th}}
  | Gini = {{negatif ogmantasyon}} 32.4%<ref name="Gini_BM">{{Link Entènèt |language=en |title=Gini endèks |url=https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV. GINI?most_recent_value_desc=false |accessed on=24 avril 2023 |sit=[[Bank Mondyal]]}}.</ref>
  | Gini_ane = 2016
  | Gini_rank =
  | IIG = {{diminisyon pozitif}} {{formatnum:0.530}}<ref name="hdr2021-22" />
  | IIG_ane = 2021
  | IIG_rank = {{131st}}
  | IPE = {{diminution}} {{formatnum:23.1}}<ref name="IPE2022">{{Liv |language=en |otè1=Martin J. Wolf |otè2=John W. Emerson |otè3=Daniel C. Esty |otè4=Alex de Sherbinin |otè5=Zachary A. Wendling |et al.=wi |tit=2022 Environmental Performance Index |kote=New Haven, Connecticut, Etazini |editè=Yale Center for Environmental Law & Policy |ane= 2022 |total paj=192 |isbn= |li en line=https://epi.yale.edu/downloads/epi2022report06062022.pdf |electronic format=pdf }}.</ref>
  | IPE_ane = 2022
  | IPE_rank = {{177th}}
  | timezone = +6
  | national_anthem = আমার সোনার বাংলা
  | anthem_language = [[Bengali]]
  | transcription_anthem = [[Amar Shonar Bangla]]
  | translation_anthem = Bengal lò mwen an
  | audio_anthem = Amar Sonar Bangla - mizik vokal ofisyèl im nasyonal Bangladesh.ogg
  | jou_nasyonal = {{date-|26 mas}}<br>{{dat|16 desanm}}
  | fete_evt = [[Proklamasyon Endepandans Bangladèch|Pwoklamasyon Endepandans]] soti nan [[Pakistan]]<br>Kapitilasyon Pakistan apre [[Gè Liberasyon Bangladèch|Gè Liberasyon ]] ({{dat-|1971}})
  | iso3166-1 = BGD, BD
  | entènèt_domain = [[.bd]], [[.bd|.বাংলা]]
  | telephone_code = 880
  | p1 = {{Pakistan}}
  | international_organizations = {{flag|UN}} [[Nasyonzini|ONU]]{{-}}{{flag|Commonwealth}} [[Commonwealth]]{{-}}[[Asian Investment Bank for infrastructure|AIIB]] {{-}}[[Òganizasyon Koperasyon Espas Azi-Pasifik|APSCO]]{{-}}[[Òganizasyon Entènasyonal Banbou ak Rattan|INBAR]]{{-}}[[Commission Rice International|CIR]]
}}
[[Fichye:Flag of Bangladesh.svg|thumb]]
[[Fichye:Bangladesh in its region.svg|thumb|]]

''''Bangladèch''' ({{API-fr|/bɑ̃.ɡla.dɛʃ/}}<ref>{{Lien web |titre=Bangladesh - traduction - Dictionnaire Français-Anglais WordReference.com |url=http://www.wordreference.com/fren/Bangladesh |site=[[WordReference.com]]}}.</ref> ; {{lang-bn|বাংলাদেশ}}&nbsp; {{API|/ˈbaŋlad̪eʃ/}} {{pwononsyasyon|Bangladesh.ogg}}, literalman "peyi [[Bengal]]"), nan fòm long '''repiblik pèp Bangladèch''' (nan Bengali {{lang|bn|গণপ্রজাতন্রর্রা্র দে শ}} , {{lang|bn|''Gônoprojatontri Bangladèch''}}), se yon [[Lis peyi nan mond lan|peyi]] [[Azi Sid|Azi Sid]]. Sitiye nan nò [[Bay Bengal]], ki prèske pa gen bò lanmè nan [[End]], li gen yon ti fwontyè komen ak [[Burma]].

Fwontyè rejyon an ki konstitye jodi a Bangladèch rezilta nan [[Patisyon peyi Zend]] an 1947, lè peyi a te vin [[Pakistan lès|pati lès]] [[Dominasyon Pakistan]], ki te vin tounen nan 1956. [[Pakistan|Repiblik Islamik Pakistan]]. Lyen ant de pati [[Pakistan]] yo, ki baze sou [[relijyon yo]] komen, [[Islam]], te pwouve frajil devan {{inite|1600|km}} ki te separe. Sibi diskriminasyon [[politik]] ak [[lengwistik]] — [[Ordu]] yo te pwoklame lang ofisyèl nan Pakistan — ak neglijans ekonomik nan men pouvwa a nan men West Pakistan, Bengalis yo nan Lès. Pakistan te deklare endepandans an 1971, ki te sipòte pa Lend ak [[Inyon Repiblik Sovyetik Sosyalis|Sovyetik]]. Yon [[Gè Liberasyon Bangladèch|konfli gwo vyolans]] te vini, ki te lakòz ant twasan mil ak twa milyon moun mouri, dis milyon refijye ak omwen {{nimewo|200,000|[[Vòl kòm zam jenosid|vyòl]]}} pwouve<ref>{{Lyen web |title=Asistans Nasyonzini nan envestigasyon krim lagè Bangladèch yo akeyi |url=https: //www.amnesty.org/fr/news-and-updates/good-news/un-provides-welcome- sipò-bangladesh-war-crimes-investigations-20090 |sit=amnesty.org |piblikatè=[[Amnesty International ]] |ane=7 avril 2009 |aksede=10 oktòb 2010}}.</ref>. Malgre liberasyon li, Bangladèch te wè devlopman li te make pa ajitasyon politik, ak katòz chèf gouvènman ak omwen kat [[Koudeta|kodeta]] nan ane ki te vin apre yo.

Avèk {{inite|1286|abitan/km{{2}}}} an 2020<ref>{{Lyen entènèt |title=Bangladèch - Dansite popilasyon (moun pou chak kilomèt kare nan zòn tè) {{!}} Estatistik |url =https://donnees.banquemondiale.org/politique/EN.POP.DNST?locations=BD |site=/donnees.banquemondiale.org |konsilte sou=2018-04-27}}.</ref> , Bangladèch se youn nan peyi ki pi peple nan mond lan. Jeyografikman, pi fò nan Bangladèch okipe pa [[Ganges Delta]] ak yon zòn total de {{unit|105000|km|2}}. Li se yon plenn fètil men sijè a [[siklòn twopikal|siklòn twopikal]] ak [[inondasyon]] nan [[mouson]] yo.

Gouvènman an se yon [[demokrasi palmantè]]. Li se yon manm [[Nasyonzini]], [[Commonwealth]] depi 1972<ref>{{en}} [http://www.thecommonwealth.org/Templates/YearbookHomeInternal.asp?NodeID= 138174 ''Bangladèch''], ''Sekretariat Commonwealth''.</ref>, nan [[Asosyasyon Sid Azyatik pou Koperasyon Rejyonal|SAARC]], nan [[Inisyativ Bay nan Bengal pou Koperasyon Teknik ak Ekonomik Multisektè|BIMSTEC ]], [[Òganizasyon Koperasyon Islamik la|OIC]], ak [[D-8]].
== Jewografi ==
Bangladèch sitiye nan plat ak ba [[delta (idroloji)|delta]] ki te fòme pa rankont [[Ganges]] ak [[Brahmaputra]]. Dènye a rele [[Brahmaputra|Jamuna]] le pli vit ke li antre nan teritwa Bangladèch, ak premye a vin [[Padma]] a le pli vit ke li rankontre Jamuna a yon ti tan anvan [[Dacca]]. [[Meghna]], bò kote pa l, rantre nan Padma an aval kapital peyi a. [[Aluviyon]] rivyè sa yo depoze yo kreye plenn ki pami yo ki pi fètil nan mond lan. Bangladèch gen 58 rivyè atravè fwontyè entènasyonal li yo, sa ki lakòz pwoblèm politik ki gen rapò ak dlo patikilyèman difisil pou rezoud; li pataje tou [[zon rivyè|zòn rivyè]] ak peyi End<ref>{{en}} [http://banglapedia.search.com.bd/HT/T_0210.htm ''Rivyè transfrontalière''] ; Banglapedia.</ref>.

== Istwa ==
[[File:MauryanBalaramaCoin3rd-2ndCenturyCE.jpg|vignette|dret|[[Karshapana]], pyès monnen an ajan ki soti nan [[Anpi Mauryan|dinasti Mauryan]] (British Museum).]]
[[File:Kan-terra-cota-18.jpg|vignette|Detay sou miray [[tanp Kantanagar la]].]]
[[File:Lalbagh Fort2008c.jpg|vignette|[[Lalbagh Fort]], nan Daka.]]
[[File:Bengal gazetteer 1907-9.jpg|vignette|Kat lès Bengal an 1907-1909, anba dominasyon Britanik.]]

Gen rès yon [[sivilizasyon]] ki date kat mil ane de sa nan rejyon Bengal<ref>{{en}} G. Bharadwai; ''Ansyen peryòd la''; nan R.C. Majumdar; ''Istwa Bengal''; B.R. Publishing Corp. ; 2003.</ref>{{,}}<ref>{{en}} [http://news.xinhuanet.com/english/2006-03/12/content_4293312.htm ''Y'a jwenn yon koloni ki gen 4,000 an. Bangladèch''] ; [[Xinhua]] ; 12 mas 2006.</ref>, Lè sa a, te peple pa [[Dravidians]], [[Tibet|Tibeto]]-[[Birmani|Bimani]] ak [[Azi Sidès|Ostralyen-Azi]]. Orijin egzak mo 'Bangla' oswa 'Bengal' yo pa konnen, byenke yo panse yo soti nan 'Bang', non yon [[Tribi (etnoloji) |tribi]] ki pale Dravidian e ki rete nan rejyon an alantou. [[Ane 1000 av. J.-C.|-1000]]<ref>{{en}} James Heitzman ak Robert L. Worden; '' Istwa bonè, [[Ane 1000 av. J.-C.|-1000]]; nan [http://memory.loc.gov/frd/cs/bdtoc.html ''Yon Etid Peyi: Bangladèch'']; Bibliyotèk Kongrè a, Divizyon Rechèch Federal; 1989.</ref>.

[[Peyi Wa ki nan]] nan {{lien|lang=en|trad=Gangaridai|fr=Gangaridaï}} te fòme pi bonè nan {{-s-|XII|e}} la, apre rive nan [[ la. Aryen #Indo-Aryan|Indo-Aryen]] ; wayòm sa a pral ini ak [[Bihar]] anba [[Anpi]]Magadha]] ak [[Anpi Mauryan|Maurya]]. Bengal pita te vin yon pati nan Anpi Gupta soti nan 3yèm a 6yèm syèk yo. Apre disolisyon li, yon Bengali ki rele {{lien|lang=en|trad=Shashanka|fr=Shashanka}} te fonde yon anpi rich men ki dire kout; li konsidere kòm premye [[wa]] endepandan nan istwa Bangladèch la. Apre yon peryòd [[anachi]], [[Dinasti]] [[Boudis|Boudis]] [[Pala Dinasti]] te dirije rejyon an pandan kat syèk, ki te swiv pa yon rèy ki pi kout nan [[ [dinasti Sena]] [[Endouyis|Endou]]. [[Islam]] te prezante nan Bengal nan {{s-|12th|th}} pa [[Soufis|Soufis]] misyonè yo; gwo konkèt Mizilman yo te ede gaye l nan rejyon an<ref>{{en}}{{incomplete reference|R. Eaton; ''Leve nan Islam ak fwontyè Bengal la''; University of California Press; 1996; {{ISBN|978-0-520-20507-9}}|dat=9.8.2009}}.</ref>. Yon jeneral [[Turkey|Tik]], [[Muhammad Khalji|Bakhtiyar Khalji]], defèt [[Lakshmana Sena|Lakshman Sen]] nan dinasti Sen an epi konkeri gwo zòn nan Bengal. Rejyon an te domine pa dinasti sultan ak chèf feyodal pandan plizyè syèk. Nan {{s-|16}}, [[Anpi Mogol]] te kontwole Bengal e [[Dacca]] te vin tounen yon sant pwovens enpòtan nan administrasyon Mughal.

[[File:MauryanBalaramaCoin3rd-2ndCenturyCE.jpg|vignette|dret|[[Karshapana]], pyès monnen an ajan ki soti nan [[Anpi Mauryan|dinasti Mauryan]] (British Museum).]]
[[File:Kan-terra-cota-18.jpg|vignette|Detay sou miray [[tanp Kantanagar la]].]]
[[File:Lalbagh Fort2008c.jpg|vignette|[[Lalbagh Fort]], nan Daka.]]
[[File:Bengal gazetteer 1907-9.jpg|vignette|Kat lès Bengal an 1907-1909, anba dominasyon Britanik.]]

Gen rès yon [[sivilizasyon]] ki date kat mil ane de sa nan rejyon Bengal<ref>{{en}} G. Bharadwai; ''Ansyen peryòd la''; nan R.C. Majumdar; ''Istwa Bengal''; B.R. Publishing Corp. ; 2003.</ref>{{,}}<ref>{{en}} [http://news.xinhuanet.com/english/2006-03/12/content_4293312.htm ''Y'a jwenn yon koloni ki gen 4,000 an. Bangladèch''] ; [[Xinhua]] ; 12 mas 2006.</ref>, Lè sa a, te peple pa [[Dravidians]], [[Tibet|Tibeto]]-[[Birmani|Bimani]] ak [[Azi Sidès|Ostralyen-Azi]]. Orijin egzak mo 'Bangla' oswa 'Bengal' yo pa konnen, byenke yo panse yo soti nan 'Bang', non yon [[Tribi (etnoloji) |tribi]] ki pale Dravidian e ki rete nan rejyon an alantou. [[1000s BC]. B.C.|-1000]]<ref>{{en}} James Heitzman ak Robert L. Worden; '' Istwa bonè, 1000 B.C.-A.D. 1202''; nan [http://memory.loc.gov/frd/cs/bdtoc.html ''Yon Etid Peyi: Bangladèch'']; Bibliyotèk Kongrè a, Divizyon Rechèch Federal; 1989.</ref>.

[[Peyi Wa ki nan]] nan {{lien|lang=en|trad=Gangaridai|fr=Gangaridaï}} te fòme pi bonè nan {{-s-|XII|e}} la, apre rive nan [[ la. Aryen #Indo-Aryan|Indo-Aryen]] ; wayòm sa a pral ini ak [[Bihar]] anba [[Anpi]]Magadha]] ak [[Anpi Mauryan|Maurya]]. Bengal pita te vin yon pati nan Anpi Gupta soti nan 3yèm a 6yèm syèk yo. Apre disolisyon li, yon Bengali ki rele {{lien|lang=en|trad=Shashanka|fr=Shashanka}} te fonde yon anpi rich men ki dire kout; li konsidere kòm premye [[wa]] endepandan nan istwa Bangladèch la. Apre yon peryòd [[anachi]], [[Dinasti]] [[Boudis|Boudis]] [[Pala Dinasti]] te dirije rejyon an pandan kat syèk, ki te swiv pa yon rèy ki pi kout nan [[ [dinasti Sena]] [[Endouyis|Endou]]. [[Islam]] te prezante nan Bengal nan {{s-|12th|th}} pa [[Soufis|Soufis]] misyonè yo; gwo konkèt Mizilman yo te ede gaye l nan rejyon an<ref>{{en}}{{incomplete reference|R. Eaton; ''Leve nan Islam ak fwontyè Bengal la''; University of California Press; 1996; {{ISBN|978-0-520-20507-9}}|dat=9.8.2009}}.</ref>. Yon jeneral [[Turkey|Tik]], [[Muhammad Khalji|Bakhtiyar Khalji]], defèt [[Lakshmana Sena|Lakshman Sen]] nan dinasti Sen an epi konkeri gwo zòn nan Bengal. Rejyon an te domine pa dinasti sultan ak chèf feyodal pandan plizyè syèk. Nan {{s-|16}}, [[Anpi Mogol]] te kontwole Bengal e [[Dacca]] te vin tounen yon sant pwovens enpòtan nan administrasyon Mughal.

== Politik ==
[[File:C 7D 85578.jpg|vignette|[[Shahbag Square manifestasyon an 2013]].]]
=== Gouvènman ===
Bangladèch se yon [[demokrasi palmantè]]<ref>[https://web.archive.org/web/20090130132616/http://www.pmo.gov.bd/constitution/index.htm ''Konstitisyon Bangladèch''].</ref>. Eleksyon yo ouvri pou nenpòt sitwayen ki gen plis pase {{nimero|18|ane}} epi yo òganize chak senkan pou [[Monokamerism|palman monokameral]] ki gen {{nimewo|300|syèj}} ki eli nan sikonskripsyon eleksyon yon sèl manm kòm byen ke {{nimero|50|syèj}} rezève pou fanm distribye pwopòsyonèlman. Premye Minis la, kòm chèf gouvènman an, chwazi [[kabinè ministeryèl|kabinè li]]. [[Prezidan Repiblik Pèp la nan Bangladèch|Prezidan an]] chwazi Premye Minis la fòmèlman, men li dwe tou yon manm Palman an ak konfyans yon majorite nan lòt manm yo. Prezidan an se [[tèt eta a]], yon pozisyon lajman onorè, epi se Palman an eli<ref>{{en}} [http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn /3452 .htm ''Remak: Bangladèch''] ; '' Biwo Afè Sid ak Azi Santral''; ''U.S. Depatman Deta''; Me 2007.</ref>. Bilding Palman an, ki chita nan [[Dhaka]], yo rele ''[[Jatiya Sangsad]]'' e li te kreye pa achitèk [[Louis Kahn (achitèk)|Louis Kahn]].

Pouvwa prezidan an te, sepandan, elaji pandan gouvènman pwovizwa a: li responsab pou eleksyon ak transfè pouvwa a. Manm gouvènman sa a dwe pa patizan e gen twa mwa pou yo fè travay yo. Sitiyasyon tranzisyon sa a se yon inovasyon nan Bangladèch, ki te prezante pandan eleksyon 1991 yo epi ki te enstitisyonalize an 1996 pa trèzyèm [[amandman (lwa)|amannman]] nan konstitisyon an<ref name="amendments">{{en}} [http ://banglapedia.search.com.bd/HT/C_0336.htm ''Amannman Konstitisyonèl'']; ''Sosyete Azyatik nan Bangladèch''.</ref>.

[[Konstitisyon Bangladèch la]] te ekri an 1972 e li te gen katòz amannman, senkyèm lan te jije ilegal an 2005 kòm kontrè ak eksklizyon ak sispansyon vèdik sa a te fini nan dat 3 janvye 2010<ref name="amendments " />{{,}}<ref>{{Lyen Entènèt |language=en |author=Farooq Sulehria |title=''Sekularis triyonfe?'' |url=http://www.thenews.com.pk/daily_detail .asp?id =226576 |sit=thenews.com.pk |piblikatè=Nouvèl la |aksede nan=13 mas 2010}}.</ref>. Òganizasyon jidisyè ki pi enpòtan an se [[Tribinal Siprèm (Bangladèch)|Tribinal Siprèm]], prezidan an chwazi jij yo. Enstitisyon jidisyè ak lapolis yo fèb<ref>[http://www.crisisgroup.org/home/index.cfm?id=4462&l=2 ''Bangladèch jodi a''] (rezime sèlman; vèsyon angle konplè [http:// www.crisisgroup.org/home/index.cfm?id=4462&l=1 isit la]); Rapò Azi {{issue|121}}; Gwoup Kriz Entènasyonal; 23 oktòb 2006.</ref>. Separasyon pouvwa a, jidisyè ak egzekitif, te finalman aplike nan {{1st}} Novanm 2007. Lwa yo baze an pati sou ''[[common law]]'' [[Angletè|Angle]], men lwa fanmi yo, ki gen ladan maryaj ak eritaj, yo gouvène pa dokiman relijye yo ak Se poutèt sa diferan depann sou kominote relijye yo.

=== Relasyon entènasyonal ak fòs militè ===
Bangladèch swiv yon politik relasyon entènasyonal modere ki mete aksan sou [[diplomasi]] miltinasyonal, patikilyèman nan Nasyonzini. Peyi a te antre nan [[Commonwealth]] ak [[Nasyonzini|ONU]] an 1972, e depi lè sa a li te sèvi de fwa nan [[Konsèy Sekirite Nasyonzini|Konsèy Sekirite]] (an 1978 -1979 ak 2000-2001) . Nan ane 1980 yo, Bangladèch te jwe yon wòl enpòtan nan fondasyon Asosyasyon Sid Azyatik pou Koperasyon Rejyonal (SAARC), pou devlope lyen li ak lòt peyi nan soukontinan Endyen an. Depi fondasyon asosyasyon an an 1985 yon Bangladèch te kenbe pozisyon sekretè jeneral de fwa.

Relasyon entènasyonal ki pi enpòtan ak konplèks li yo se sa yo ak [[End]] ak [[Pakistan]]. Relasyon sa yo enfliyanse pa lyen istorik ak kiltirèl pataje epi fòme yon eleman enpòtan nan diskou politik domestik aktyèl la. Li kòmanse devlope lyen tou ak [[Lachin]], ekonomikman ak militè.

== Administrasyon ==
Bangladèch òganize an ''divizyon'' (bibhags, বিভাগ), ''distri'' (zila oswa jela, জেলা), ''upazila'' oswa ''thana'' (gouvènman siksesif chanje non inite yo pa youn oswa lòt. tèm), ''parishad'' ak ''villages''.

Uit divizyon yo se, soti nan nò rive nan sid, [[Rangpur (divizyon)|Rangpur]], [[Mymensingh (divizyon)|Mymensingh]], [[Rajshahi (divizyon)|Rajshahi]], [[Sylhet (divizyon)| Sylhet]], [[Dhaka (divizyon)|Dhaka]], [[Khulna (divizyon)|Khulna]], [[Barisal (divizyon)|Barisal]] ak [[Chittagong (divizyon)|Chittagong]], yo chak te rele dapre kapital yo<ref name="CIA">{{en}}[https://www.humandatas.com/pays/Bangladesh Humandatas - Popilasyon Bangladèch 2022]</ref>. Gen 64 distri ak 482 upazilas.

Divizyon yo sibdivize an distri ("zila"); gen 64, chak sibdivize an "upazila" (soudistri) oswa "thana" (sisarya lapolis). Rejyon chak ''thana'', eksepte sa yo ki nan vil la, divize an plizyè ''inyon'', chak nan yo ki reprezante plizyè vilaj. Nan vil, ''thana'' yo divize an ''wards'', ki yo menm divize an ''mahallas''. Pa gen okenn ofisyèl eli nan nivo divizyon, distri oswa upazila; administrasyon an fèt pa fonksyonè sivil yo. Eleksyon dirèk yo òganize pou chak "inyon" oswa "pawas" pou eli yon prezidan ak kèk manm. An 1997, yon lwa palmantè te rezève twa chèz sou douz pou fanm<ref>{{en}} ''Local Government Act'', {{number|20}}, 1997.</ref>. [[Dhaka]] se kapital peyi a ak pi gwo vil la, lòt gwo vil yo se [[Chittagong]], [[Khulnâ]], [[Râjshâhî]] ak [[Barisal]]. Metropolis sa yo te eli [[majistra]], alòske lòt vil yo gen prezidan nan tèt yo. Majistra ak prezidan yo eli pou yon peryòd senkan.

{| class="wikitable sortable"
|-
!scope=col| Vil<br />&nbsp;<br />
!scope=col| Divizyon<ref name="world gazetteer">{{en}} [http://world-gazetteer.com/wg.php?x=1177229880&men=gcis&lng=en&des=gamelan&dat=200&geo=-190&srt=pnan&col=aohdqcfbeimg&geo=- 29 ''Bangladèch: pi gwo vil ak vil ak estatistik popilasyon yo'']; world-gazetteer.com.</ref><br />&nbsp;<br />
!scope=col| Popilasyon<br />vil<ref name="world gazetteer" /><br />
!scope=col| Popilasyon<br />metropolis<ref name="world gazetteer" /><br />
|-
| [[Daka]]
| [[Daka (divizyon)|Dhaka]]
| align="right" style="padding-right: 1em" | {{smn|6969458|8}}
| align="right" style="padding-right: 1em" | {{smn|11918442|8}}
|-
| [[Chittagong]]
| [[Chittagong (divizyon)|Chittagong]]
| align="right" style="padding-right: 1em" | {{smn|3920222|8}}
| align="right" style="padding-right: 1em" | {{smn|3920222|8}}
|-
| [[Khulna]]
| [[Khulna (divizyon)|Khulna]]
| align="right" style="padding-right: 1em" | {{smn|1400689|8}}
| align="right" style="padding-right: 1em" | {{smn|1400689|8}}
|-
| [[Râjshâhî]]
| [[Rajshahi (divizyon)|Rajshahi]]
| align="right" style="padding-right: 1em" | {{smn|727083|8}}
| align="right" style="padding-right: 1em" | {{smn|727083|8}}
|-
| [[Sylhet]]
|[[Sylhet (divizyon)|Sylhet]]
| align="right" style="padding-right: 1em" | {{smn|339368|8}}
| align="right" style="padding-right: 1em" | {{smn|339368|8}}
|-
| [[Barisal]]
| [[Barisal (divizyon)|Barisal]]
| align="right" style="padding-right: 1em" | {{smn|291769|8}}
| align="right" style="padding-right: 1em" | {{smn|291769|8}}
|-
| [[Comilla]]
| [[Chittagong (divizyon)|Chittagong]]
| align="right" style="padding-right: 1em" | {{smn|419623|8}}
| align="right" style="padding-right: 1em" | {{smn|419623|8}}
|-
| [[Tongi]]
| [[Dhaka (divizyon)|Dhaka]]
| align="right" style="padding-right: 1em" | {{smn|368914|8}}
| align="right" style="padding-right: 1em" | {{smn|368914|8}}
|-
| [[Mymensingh]]
| [[Mymensingh (divizyon)|Mymensingh]]
| align="right" style="padding-right: 1em" | {{smn|336960|8}}
| align="right" style="padding-right: 1em" | {{smn|336960|8}}
|-
| [[Rangpur (vil nan Bangladèch)|Rangpur]]
| [[Rangpur (divizyon)|Rangpur]]
| align="right" style="padding-right: 1em" | {{smn|295999|8}}
| align="right" style="padding-right: 1em" | {{smn|295999|8}}
|-
| [[Narsingdi (distri)|Narshingdi]]
| [[Dhaka (divizyon)|Dhaka]]
| align="right" style="padding-right: 1em" | {{smn|292838|8}}
| align="right" style="padding-right: 1em" | {{smn|292838|8}}
|-
| [[Bogra]]
| [[Rajshahi (divizyon)|Rajshahi]]
| align="right" style="padding-right: 1em" | {{smn|284003|8}}
| align="right" style="padding-right: 1em" | {{smn|284003|8}}
|-
| [[Jessore (vil)|Jessore]]
| [[Khulna (divizyon)|Khulna]]
| align="right" style="padding-right: 1em" | {{smn|250065|8}}
| align="right" style="padding-right: 1em" | {{smn|250065|8}}
|}

== Ekonomi ==
[[Revni pa tèt|GNI pa abitan]] an 2007 te {{inite|2400|dola}} (an [[parite pouvwa achte]]), konpare ak mwayèn mondyal anviwon {{inite |14000|dola}. <ref name="CIA" />. Men, peyi a gentan fè pwogrè nan domèn [[alfabetizasyon]], diferans sèks nan lekòl yo, ak rediksyon nan agrandisman popilasyon<ref name="world bank">
{{ lyen entènèt
|lang=en
|url=http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/COUNTRIES/SOUTHASIAEXT/BANGLADESHEXTN/0,,menuPK:295769~pagePK:141132~piPK:141107~theSitePK:295760,00.html
|title=''Apèsi sou peyi Bangladèch 2006''
|peryodik=[[Bank Mondyal]]
|dat=
|kase nan=04/25/2021}}.</ref>.
An 2022, Bangladèch klase nan {{102nd|pozisyon}} pou [[Global Innovation Index]]<ref>{{Web link |language=fr |name=WIPO |title=World Innovation Index 'innovation 2022|url= https://www.wipo.int/global_innovation_index/fr/2022/index.html |site=[[World Intellectual Property Organization]] |konsilte sou=2022-11-16}}. </ref>.

== Demografi ==
An 2020, yo estime popilasyon an nan {{number|167885680|abitan}}<ref name="CIA" />. Dapre dènye resansman ki te fèt an 2011, popilasyon an nan Bangladèch yo estime nan {{nimewo|149772364|abitan}}, nan yo ki {{formatnum:74980386}} se gason ak {{formatnum:74791978}}, fanm<ref name="pop">{{lyen entènèt
|lang=en
|url=http://www.bbs.gov.bd/WebTestApplication/userfiles/Image/Census2011/Bangladesh_glance.pdf
|title=Bangladèch Biwo Estatistik - Resansman Popilasyon ak Lojman 2011
|dat=
|kase nan=04/25/2021}}.</ref>. Nan 2013, popilasyon an se apeprè 156,595,000<ref>{{Lyen entènèt |language=fr |premye non=Éditions |ti non=Larousse |tit=Larousse Ansiklopedi sou entènèt - Bangladèch Repiblik Pèp la nan Bangladèch |url=http:/ /www. larousse.fr/encyclopedie/pays/Bangladesh/107410 |sit=sit [[Éditions Larousse]] |konsilte nan=2017-03-07}}.</ref>. Li se wityèm peyi ki gen plis moun nan mond lan<ref>[[Lis peyi pa popilasyon]]</ref>e youn nan pi dans. Apa de ti vil-eta tankou [[Singapour]], [[Bahrain]] oswa [[Monaco]], Bangladèch se peyi ki gen plis peple nan mond lan<ref>{{web link|language=en
|url=http://www.worldatlas.com/aatlas/populations/ctydensityh.htm|title=''Peyi mond lan (pa pi gwo dansite popilasyon)''
|sit=worldatlas.com|dat=fevriye 2006}}.</ref>. Peyi a, ki gen plis pase {{nimewo|1237|abitan}} pou chak kilomèt{{2}}, ka konpare ak zile [[Endonezyen]] [[Java (zile)|Java]] oswa ak [. [Endyen|Endyen]] eta [[Bihar]], ki gen yon dansite popilasyon menm jan an. Ak 67% nan teritwa a okipe pa agrikilti, dansite a ka rive jwenn {{nimewo|3340|moun pou chak km|2}}.
 
[[File:Dhaka street crowds.jpg|vignette|straighten|[[Dhaka]] se yon vil ki gen yon popilasyon apeprè {{nobr|15 milyon}} moun.]]
Pousantaj kwasans demografik popilasyon Bangladèch la se te youn nan pi wo nan mond lan nan ane 1960 ak ane 1970 yo e konsa sa te lakòz yon triple nan popilasyon an ant 1960 ak 2000<ref>Gade paj 81 nan ''The Demographic Struggle for Power: The. Ekonomi Politik Jeni Demografik nan Monn modèn lan'', Milica Zarkovic Bookman, Routledge, 1997.</ref>. An 1961, Bangladèch te gen yon ti kras plis pase {{nimewo|50|milyon}} moun, ak an 1981, yon ti kras mwens pase {{nimewo|90|milyon}}<ref>{{en}} [http ://banglapedia .search.com.bd/HT/P_0226.htm Popilasyon], Banglapedia. Aksede 25 janvye 2008.</ref>. Nan ane 1980-1985, pwomosyon kontwòl nesans te ede ralanti to kwasans lan<ref>Gade paj 224-26 nan ''Reproductive Rights and Wrongs: The Global Politics of Population Control'', Betsy Hartmann, South End Press, 1995.</ref>. Pousantaj fètilite a se {{number|2.55|timoun}} pou chak fanm an 2012<ref name="CIA" />, alòske li te 6.6 nan ane 1970 yo<ref>{{lien web|language=en
|otè1=Halida Hanum Akter
|url=http://www.icddrb.org/pub/publication.jsp?classificationID=1&pubID=7946
|title=''MDG 5: Reyalizasyon ak defi nan Bangladèch''
|peryodik=ICDDR'B
|kase sou=04/25/2021
|dat=
}}.</ref>. 34.6% nan Bangladèch yo gen mwens pase {{nobr|15 ane}}, 61.4% ant 15 ak {{nobr|64 ane}} ak 4% {{nobr|65 ane}} oswa plis<ref name= "CIA" /> . Esperans lavi se {{nobr|62 ane}} pou gason ak {{nobr|63 ane}} pou fanm<ref>{{web link|language=en
|url=http://www.who.int/whr/2007/en/
|tit=Rapò sou sante mondyal
| peryodik= Òganizasyon Mondyal Lasante
|dat=2007|kase sou = 2023-10-27}}.</ref>.

Prèske tout moun ki rete nan Bangladèch yo se Bengali (98% nan popilasyon an)<ref>Gade {{web link
|url=http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact2006/geos/bg.html#People
|tit=World Factbook Bangladèch
|dat=
|kase sou = 2023-10-27}}.</ref>. Minorite yo se majorite moun ki pa Bengali [[Mizilman]] ki soti nan peyi Zend (sitou ki soti nan [[Bihar]]). Gen trèz tribi ki abite [[Chittagong Hill Tracts]], ki pi anpil nan yo se [[Chakma]] yo. Rejyon an te yon sous tansyon entè-etnik depi fondasyon peyi a<ref>{{en}} Mesye Rashiduzzaman; ''Akò Lapè Chittagong Hill Tracts Bangladèch: Karakteristik Enstitisyonèl ak Enkyetid Estratejik''; '' Sondaj Azyatik '' 38 (7); 1998; paj 653-670.</ref>. Deyò Hill Tracts yo, pi gwo gwoup etnik yo se [[Santalians]] ak [[Garos (moun)|Garos]]. Genyen tou [[Kaibartta]], [[Mundas]], [[Oraon]]s ak [[Khyang|Zomis]]. [[Trafik moun]] se yon pwoblèm ki repete nan Bangladèch<ref>{{en}} {{pdf}} R. Gazi, Z.H. Chowdhury, E. Chowdhury, F. Ahmed ak S. Begum; [https://web.archive.org/web/20040805102923/http://www.usaid.gov/bd/files/trafficking_overview.pdf ''Trafik Fanm ak Timoun nan Bangladèch''], {{lang|en|texte=Special Publication}} Nimewo 11, ICDDR, B .</ref> ak [[imigrasyon ilegal]] rete

== Kilti ==
Yon nouvo eta pou yon ansyen nasyon, Bangladèch gen yon kilti ki gen eleman nouvo ak ansyen. [[Bengali|Bengali lang]] gen yon eritaj literè rich ke Bangladèch pataje ak eta Endyen an nan [[West Bengal]]. Pi ansyen tèks literè li te ye nan Bengali se ''{{Lien|fr=Charyapada|lang=en|trad=Charyapada|texte=Charyapada}}'', ki soti nan {{s-|VII}}. Literati Bengali nan [[Mwayennaj la]] te fèt swa nan tèks relijye (''{{Lien|fr=Chandidas|lang=en|trad=Chandidas|texte=Chandidas}}''), oswa nan adaptasyon nan 'lòt. lang (''[[Alaol]]''); li pral sèlman kòmanse devlope nan {{s-|19}} la. Pami mèt li yo genyen powèt yo [[Rabindranath Tagore]] ak [[Kazi Nazrul Islam]]. Bangladèch tou gen yon tradisyon long nan literati popilè, ki gen ladan travay tankou '[[Maimansingha Gitika]]'', '[[Thakurmar Jhuli]]'' oswa istwa ki gen rapò ak ''[[Gopal Bhar]]''. .

== Lang ==
Kantite lang yo koresponn apeprè ak gwoup etnik ki nan lis teritwa a ([[:Kategori:Gwoup etnik nan Bangladèch|Gwoup etnik nan Bangladèch]] oswa pito {{Lien|langue=en|trad=Indigenous peoples in Bangladesh|fr=Peuples indigènes du Bangadesh}}) ak lang enpòte.

== Relijyon ==
Dapre estimasyon ofisyèl yo, {{number|137|milyon}} moun se [[Islam|Mizilman]], oswa 89.7% popilasyon nasyonal la<ref name="bbeis">{{en}} nn[http :// www.banbeis.gov.bd/bd_pro.htm ''Bangladèch Biwo Enfòmasyon sou Edikasyon ak Estatistik''].</ref>. Apeprè 96% se [[Sunis|Sunis]], yon ti kras plis pase 3% [[Shiism|Chiit]] (Biharis yo se majorite chiit) ak rès la [[Ahmadis|Ahmadis]]. Kontrèman ak Pakistan, ki pa konsidere Ahmadi kòm Mizilman, Ahmadi yo pa pèsekite nan Bangladèch, e nan statistik yo parèt kòm yon gwoup ki gen rapò ak Mizilman, ansanm ak Baha'is. Bangladèch gen twazyèm pi gwo majorite Mizilman nan mond lan apre Endonezi ak Pakistan. Nan {{dat-|Jen 1988}}, Jeneral [[Hossain Mohammad Ershad|Ershad]] te enpoze Islamis kòm [[relijyon eta a]]. Yon jijman Tribinal Siperyè an 2010 te reentwodwi entèdiksyon pati politik relijye yo ki te nan konstitisyon orijinal 1971. Endouyis se dezyèm relijyon pi gwo kontablite pou 9.2% nan popilasyon an<ref name="bbeis" />. Sepandan, Endou yo nan Bangladèch souvan deklare tèt yo yo dwe souzèvalye nan figi ofisyèl yo kominike pa eta a Bangladèch, e souvan, yo reklame ant 11% ak 15% nan Endou nan popilasyon an.
[[File:Binot_Bibi_mosque_in_Old_Dhaka.JPG|thumbnail|[[Moske Binat Bibi]], pi ansyen moske nan Daka, ki te konstwi an 1454.]]
Fòlklò ak tradisyon, osi byen ke anpil moniman achitekti, se yon eritaj relijyon Endou a, ki te majorite anvan 1600.

== Referans ==
{{références}}

== Lyen deyò ==

[[Kategori:Bangladèch|*]]