Gade kòd pou Ansyen Ejip

[[Fichye:Ancient_Egypt_map-fr.svg|vignette|Pwensipal sit ansyen peyi Lejip la.]]
'''Ejip ansyen''' se yon ansyen [[sivilizasyon]] nan nòdès [[Afrik]], ki konsantre sou pati ki pi ba yo nan [[Nil ]] la, ki vin jodi a [[Ejip]].

Sivilizasyon ansyen peyi Lejip la te pran fòm alantou 3150 {{BC}}<ref>{{Lyen web|language=en|url=http://www.digitalegypt.ucl.ac.uk/chronology/index. html|title=Kwonoloji|accessed on=25 mas 2008|editè=Digital Egypt for Universities, University College London}}</ref> ak inifikasyon politik [[Upper Egypt]] nan sid ak [[ Lower Egypt]] nan nò. anba rèy premye [[Farawon an|wa]] e li devlope sou plis pase twa milenè<ref>{{Liv|language=en|otè1=[[Aidan Mark Dodson]] ak Dyan Hilton|tit=The Complete Royal Families nan ansyen peyi Lejip|piblikatè=|ane=|pasaj=46|isbn=|referans=Referans:Fanmi wayal konplè yo nan ansyen peyi Lejip (Aidan Dodson & Dyan Hilton)}}</ref>. Istwa li chaje ak yon seri de peryòd politikman ki estab, antremele ak plizyè peryòd entèmedyè plis boulvèse. Ansyen peyi Lejip te rive nan pik li anba [[Nouvo Wayòm nan]] Lè sa a, te antre nan yon peryòd de bès dousman. Peyi a te sibi atak repete nan men pisans etranje yo nan peryòd sa a an reta ak rèy farawon yo ofisyèlman te fini nan -30, lè [[Anpi Women an]] te konkeri peyi Lejip pou fè li yon [[Women ak Bizanten peyi Lejip|pwovens]] <ref>{{harvsp|Clayton|1994|p=217}}</ref>.

Siksè ansyen sivilizasyon moun peyi Lejip yo te soti an pati nan kapasite l pou l adapte ak kondisyon fon Nil la. Inondasyon previzib nan rivyè a ak kontwòl [[irigasyon]] nan fon an pwodui sipli rekòt ki bay devlopman sosyal ak kiltirèl peyi a. Sipli agrikòl sa a bay administrasyon an mwayen pou finanse min nan vale a ak rejyon dezè vwazen yo. Devlopman rapid yon [[Ekri yeroglyphic moun peyi Lejip|sistèm ekriti]], òganizasyon konstriksyon kolektif ak pwojè agrikòl, relasyon komèsyal ak peyi vwazen yo ak yon lame solid te pèmèt peyi Lejip revandike dominasyon l sou rejyon an. Tout aktivite sa yo òganize pa yon biwokrasi [[Skribe nan ansyen peyi Lejip|skriptè]], lidè relijye ak administratè ki anba kontwòl farawon an ki asire inite pèp Ejipsyen an nan kad yon sistèm konplèks nan [[Ansyen Ejip la. relijyon|kwayans relijye]]<ref>{{harvsp|James|2005|p=8}}</ref>{{,}}<ref>{{harvsp|Der Manuelian|1998|p=6-7}}</ref>.

Anpil reyalizasyon ansyen moun peyi Lejip yo genyen ladan yo [[Quarring (jeoloji)|min]], [[survey]], ak teknik konstriksyon ki te fasilite konstriksyon [[Pyramids of Egypt|piramid]] moniman moniman, tanp ak [[Obelisk.|obelisk. s]]. Yo bay yo kredite tou devlopman [[Matematik nan ansyen peyi Lejip|matematik]], [[Medsin nan ansyen peyi Lejip|medsin]], [[irigasyon]] ak pwodiksyon agrikòl , konstriksyon premye bato yo konnen, moun peyi Lejip [[ fayans]], nouvo fòm [[Literati ansyen peyi Lejip|literati]]<ref>{{harvsp|Clayton|1994|p=153}}</ ref>. Soti nan rasanbleman branch fanmi primitif ki te kreye premye wayòm faraonik la jouk absòpsyon li nan {{-s-|I}}, ansyen peyi Lejip la se sèn gwo evènman ki san dout enfliyanse kilti ak imajinasyon pèp la te reyisi. [[Ansyen Atizay Ejipsyen|atizay li]] ak [[Achitekti Ansyen Ejipsyen|Achitekti]] yo anpil kopye ak antikite li yo gaye nan tout mond lan. Yon enterè renouvle nan peryòd ansyen nan kòmansman peryòd modèn la te mennen nan anpil [[Ejiptoloji|ankèt syantifik]] sou sivilizasyon moun peyi Lejip yo, sitou atravè [[Fouyaj akeyolojik nan peyi Lejip|fouyman]], ak yon pi bon apresyasyon eritaj kiltirèl li yo, pou peyi Lejip ak mond lan<nowiki><ref></nowiki>{{harvsp|James|2005|p=84}}</ref>.

== Istwa ==
{{Atik detaye|Istwa ansyen peyi Lejip|Kwonoloji peyi Lejip}}Twamil (3.000) ane istwa ansyen moun peyi Lejip yo sanble genyen otan chanjman ke genyen konstan. Peryòd pwospè regilyèman altène ak peryòd enstabilite plis oswa mwens pwononse. Apre yon tan, sepandan, lavi eta faraonik la te sanble vin pi chaotic. Senk syèk pwosperite [[Nouvo Anpi]] te swiv pa sèt syèk ajitasyon. Chanjman nan mèt ak chanjman nan fwontyè swiv youn ak lòt jouk avenman nan ''[[Pax Romana]]''.

Men, karaktè ki pi remakab nan ansyen peyi Lejip la se kontinwite pwodijye li yo. Paske pi lwen pase mitasyon teritoryal ak boulvèsman politik, sivilizasyon sa a te dire pou plis pase twa milenè, yon reyalite inik nan istwa. Soti nan etablisman yo nan kòmansman istwa ekri jiska depòte yo ak triyonf [[Krisyanis la]], gwo prensip kilti ejipsyen yo te konsève ak prezève. Pandan peryòd sa a, fason lavi yo sou bò larivyè Lefrat [[Nil la]] te chanje anpil, toujou ponctué pa [[inondasyon an]], taks ak [[bondye moun peyi Lejip yo|bondye]].

Dapre istoryen grèk [[Herodotus]], "Ejip se yon kado Nil la." Li te byen obsève ke gwo larivyè Lefrat la se inséparabl ak idantite ansyen moun peyi Lejip, paske san li peyi Lejip pa ta egziste. Se poutèt sa, se te sèlman natirèl ke moun ki rete nan "[[Kemet|Latè Nwa]]" te fè l 'yon bondye enpòtan nan panteon yo. Pi enpòtan an plis ke bondye sa a te kapab kaprisyeuz: yon move inondasyon ak rekòt yo te pèdi, ki mennen nan [[grangou]]. Anvan konstriksyon [[Gwo Baraj Aswan an]], peyizan yo te toujou viv nan pè sa a.

Pou simonte evantyalite sa a, yo te mete yon administrasyon konpetan depi nan kòmansman an. Grenn sipli yo te takse epi estoke nan antisipasyon nan ane mwens favorab lè bezwen an ta leve. Yon lame [[Skribe nan ansyen peyi Lejip|lalwa]] ak jeran te pran swen koleksyon an. Kò sa a [[Ofisyèl nan ansyen peyi Lejip|domestik sivil]] te toujou konstitye poto prensipal pouvwa wayal la, baz richès ak pouvwa peyi a jiska kòmansman [[endistriyalizasyon]].

Nan tèt yerachi a, dirije tout sèvis yo, kowòdone, yon sèl otorite: [[Farawon an]]. Wa a trase pouvwa li dirèkteman nan bondye yo. Li se alafwa desandan yo ak premye sèvitè yo, kidonk li pa ka gen dout sou otorite li. Enstitisyon faraonik la se sitou senbòl inite nasyonal la ak yon kondisyon esansyèl pou estabilite peyi a (e poutèt sa eksplwatasyon li). Anvayisè yo siksesif pa fè okenn erè epi yo toujou ap pran swen pou sakrifye koutim. Lè yo te kouwone farawon yo, yo te garanti kontinwite Leta a pandan yo te genyen yon sèten lejitimite nan mitan pèp la.

Paske desten moun ki egzèse fonksyon wayal la gen yon relasyon intim ak sa ki nan peyi Lejip li menm. Chak febli nan pouvwa santral potansyèlman pote kriz, pandan ke chak fwa yon nonm fò okipe fòtèy la, lapè nan Peyi Wa a asire. Sa a te kapab eksplike fasil ak ki moun peyi Lejip yo aksepte wa etranje yo, osi lontan ke yo respekte tradisyon zansèt yo.

Sistèm nan pwouve fòs li pou plis tan pase sa nesesè. Syèk yo te finalman revele limit li yo ak feblès. Evolisyon li twò dousman ak enkapasite li pou adapte yo ak yon anviwonman k ap chanje te fè vwazen li yo ranplase l epi domine l.

=== Peryòd predinastik ===
{{Atik detaye|Neyolitik nan peyi Lejip|Peryòd predinastik moun peyi Lejip}}
[[File:Vase with gazelles-E 28023- Egypte louvre 316.jpg|vignette|Yon vaz ki reprezante [[gazèl]], tipik peryòd [[Nagada]] {{II}}.]]

Nan peryòd predinastik la, klima moun peyi Lejip la te mwens arid pase jodi a. Vas zòn nan peyi Lejip yo kouvri ak pye bwa ki kouvri savann travèse pa bann bèt ongul. Flora ak [[Fòn (biyoloji)|fauna]] yo se pi plis prolifique ak rejyon Nil la se lakay yo nan popilasyon enpòtan nan zwazo dlo. [[Lachas]] se te yon aktivite komen pou moun peyi Lejip yo e se pandan peryòd sa a anpil bèt yo te [[Domestike|domestike]] pou premye fwa<ref>{{Book|language=en|author1= Salima Ikram| title=Choice Cuts|subtitle=Pwodiksyon vyann nan ansyen peyi Lejip|editè=[[University of Cambridge]]|ane=1992|total paj=326|pasage=5|isbn=978-90-6831-745 -9|oclc= 60255819|li sou entènèt=https://books.google.com/books?id=1Am88Yc8gRkC&printsec=frontcover|accessed=22 jiyè 2009}}</ref>.

== Notes et références ==
{{Traduction/Référence|en|Ancient Egypt|341309227|type=note}}
{{Références}}
[[Kategori:Ejip]]
[[Kategori:Ejip ansyen]]