Dézafi
Dézafi pa Frankétienne se premye woman ki ekri ak pibliye an kreyòl ayisyen.[1]. Li te pibliye an 1975, depi lè li te tradui an anglè ak fransè[2] Li te resevwa yon kantite prim ki gen ladan prim nan pi bon liv tradui an 2019.
Dézafi (ki vle di 'batay kòk' an kreyòl ayisyen) te òganize ann Ayiti e te santre sou yon prèt vodou, Sintil, ki tap teworize vilaj Bouanèf la epi fè abitan yo tounen esklav lè yo tounen zonbi. Liv la fini lè zonbi reveye epi fè pèp la ranvèse Sintil, dechire li an miyèt moso.
Ekri avèk yon entrig sibtil, pifò nan Dézafi ekri nan yon estil abstrè ki kaptire eksperyans ayisyen an san yo pa kominike dirèkteman istwa a. Estrikti sa a se yon karakteristik mouvman espiralis kote Frankétienne te fè pati.[3]
Rezime[modifye | modifye kòd]
Dézafi fèt sitou nan Bouanèf, yon bouk ayisyen riral men gen kèk sèn nan Pòtoprens. Istwa debaz la konsantre sou yon plantasyon ki posede pa Sintil, oungan lokal la (prèt vodou), epi ki dirije pa zonbi. Zonbi yo, moun pote tounen nan lavi soti nan yon eta tankou lanmò pa yon oungan pou travay, se esansyèlman esklav. Yo pa ka pale, yo pa ka panse, epi yo pa gen plis fonksyon mantal ke sa nesesè pou travay plantasyon an.
Sintil kontrole zonbi avèk lèd pitit fi li, Siltana ek youn nonm ki rele Zofè. Sintil souvan raple Siltana ke li dwe sonje pa janm bay zonbi sèl la paske si yo goute li yo pral reveye. Nan kòmansman liv la, Siltana kontan suiv direktiv papa li. Sepandan, lè yo mennen yon nouvo zonbi ki rele Klodonis nan plantasyon an, li tonbe damou li epi li pèdi enterè nan devwa nòmal li nan ranch la. Li devaste pa lefèt ke Klodonis se nan yon estipè pèmanan epi li pa ka resipwòk santiman li.
Fristrasyon li te ogmante nan tout liv la jiskaske finalman nan dezespwa li bay Klodonis sèl epi li retabli l pou l te konplètman imen. Malerezman, Klodonis pat renmen tifi la, Klodonis frape li atè a epi imedyatman reviv rès la nan zonbi yo, lanse yon rebelyon kont Sintil ki evantyèlman gaye nan vilaj la ak abouti nan lanmò sanglant Sintil la.
Majorite konplo prensipal la rive nan finisman liv la. Gen, sepandan, plizyè ti konplo ki simen toupatou nan Dézafi, ki konsantre sou lòt moun nan Bouanèf ak fason lavi yo afekte pa prezans Sintil la. Jéròm, pa egzanp, se yon moun ki kache nan grenye frè li pandan prèske tout liv la paske li te pè Sintil. Yon lòt pèsonaj, Gaston, sèvi ak sa li genyen nan yon jou chans nan jwèt aza pou vwayaje nan Pòtoprens. Malerezman, yon fwa li la li pa ka touche ase lajan pou l ifè yon vi ki estab epi li lani nan lari pandan plizyè ane anvan li eseye retounen Bouanèf menm jan revolisyon an ap fèt. Sepandan lè li wè revolisyon kayotik ki ap fèt nan vilaj la li vire, li tounen nan direksyon Pòtoprens.
Yon lòt moun toujou, Jédéyon, ap viv pou kont li nan yon vye kay avèk nyès li, Rita. Jédéyon te abandone pa madanm li ak fanmi li ki te ale Ozetazini san li epi li toujou ap reprimande ak pini Rita, ki pran swen li ak kay la. Li mouri anvan rebelyon an.
Gen yon konplo abstrè adisyonèl ki santre sou yon seri batay kòk (dézafi, an kreyòl ayisyen). Lè Sintil finalman arete epi touye se nan youn nan batay kòk chante sa yo.
Estrikti[modifye | modifye kòd]
Mesaj politik[modifye | modifye kòd]
Nan Dézafi, Sintil ak konpayon li yo se yon alegori ki vwale pou rejim Divalye a ki te dirije Ayiti nan moman Dézafi te ekri. Zonbi nan Dézafi yo vle reprezante Ayisyen ki ap viv anba rejim Divalye a. Frankétienne t ap fè konnen ke rejim Divalye a te ka ranvèse grasa yon soulèvman popilasyon an Ayiti, menm jan Sintil te ranvèse sèlman lè zonbi yo te fin leve, yo te mande revanj yo. Epi kòm Sintil te sèlman ranvèse yon fwa zonbi yo te retabli limanite yo, Frankétienne enplike ke yon soulèvman ka fèt sèlman yon fwa pèp la Ayiti leve soti nan estipè soumèt yo.
Malerezman, nan moman piblikasyon Dézafi a anpil nan Ayiti te analfabèt e konsa pa t 'kapab jwenn aksè nan mesaj Frankétienne a. Se sèlman 20% ayisyen ki te konn li, e anpil nan kantite sa yo te kont lide ekri an kreyòl, pito franse. Kidonk, piblik la an jeneral nan peyi Dayiti pa t ka li Dézafi ak tantativ Frankétienne pou rele pèp la revòlte kont rejim Divalye a tonbe nan zòrèy soud. Pou rezon sa a li pita chanje nan ekri pyès teyat, ki sitwayen òdinè a te kapab jwenn aksè. Desizyon sa a te irite rejim Divalye a
Eritaj[modifye | modifye kòd]
Dézafi se lajman konsidere kòm yon moso enfliyan nan literati ayisyen an. INESKO te nonmen Frankétienne yon Atis pou lapè an 2010 aprè li te "prevwa" tranblemanntè 2010 ayisyen an avèk pyès teyat li, Melovivi ou Le Piège, ki te jwe an 2009. Li te tou yon benefisyè nan Lòd Lèt Lafrans ak yon ansyen kandida Pri Nobèl.
Tradiksyon anglè 2018 la te resevwa yon kantite prim ki gen ladan prim pi bon liv tradui an 2019 ak yon mansyon onorab pou prim Lois Roth pou yon tradiksyon zèv literè.
Referans[modifye | modifye kòd]
- ↑ Frankétienne; Lamour, Wynnie; Gover, Kaiama L. (2013-05-30). "From Dezafi and Les Affres d'un défi". Transition. 111 (1): 59–73. ISSN 1527-8042.
- ↑ Jonassaint, Jean (2018). Dézafi (Afterward). University of Virginia Press. (ISBN 9780813941394).
- ↑ Charles, Asselin (2018). Dézafi (Introduction). University of Virginia Press. (ISBN 9780813941394)