Itilizatè:DjeliJunayid/Elektrisite

Depi Wikipedya, ansiklopedi lib
Arcs électriques dans un ciel bleu allant des nuages au sol.
Zeklè se youn fenomèn elektrik pi enpresyonan ki egziste.

Elektrisite se ansanm fenomèn fizik yo ki asosye ak prezans e mouvman matyè ki gen yon pwopriyete chaj elektrik . Elektrisite se lye ak mayetis, tou de fè pati fenomèn elektwomayetik, jan sa dekri nan ekwasyon Maxwell la . Gen plizyè fenomèn komen ki gen rapò ak elektrisite, tankou zèklè, elektrisite estatik, chofaj elektrik, e dechaj elektrik.

Prezans yon chaj elektrik, ki ka se pozitif oswa negatif, pwodwi yon chan elektrik . Mouvman chaj sa a reprezante yon kouran elektrik, ki pwodwi yon chan mayetik . Lè yo mete yon chaj nan yon kote, oswa chan elektrik la pa zewo, yon fòs egzèse sou li. Lwa Coulomb a bay mayitid fòs sa a. Si chaj elektrik la deplase nan chan an, li travay sou chaj la. Se poutèt sa, nou ka pale de potansyèl elektrik nan yon sèten pwen nan espas, ki anjeneral mezire avek vòlt yo.

Elektrisite se nan kè anpil teknoloji modèn. Enèji elektrik se yon vekte enèji, ki sèvi ak kouran elektrik pou pouvwa ekipman yo. Nan elektwonik, li se tou yon vekte enfòmasyon, eksplwate nan sikui elektrik ki enplike konpozan elektrik aktif tankou tib vakyòm, tranzistò, dyod, sikui entegre, osi byen ke pasif teknoloji entèkoneksyon asosye.

Fenomèn elektrik yo te etidye depi Antikite, pwogrè nan konpreyansyon teyorik rete prèske nilu jiska XVIIe e XVIIIe syèk la. Teyori elektwomayetik te devlope nan XIX syèk la, e nan fen syèk sa a, enjenyè elektrik yo te kòmanse itilize elektrisite pou rezon endistriyèl ak rezidansyèl. Ekspansyon rapid nan teknoloji elektrik pandan epòk sa a te transfòme endistri ak sosyete a, li te vin fòs ki te mennen Dezyèm Revolisyon Endistriyèl la . Adaptabilite ekstraòdinè elektrisite pèmèt yo itilize li nan yon kantite aplikasyon prèske san limit, tankou transpò, chofaj, ekleraj, kominikasyon, ak enfòmatik . Se poutèt sa, jenerasyon elektrisite se yon sektè endistriyèl kle nan anpil eta.

Listwa[modifye | modifye kòd]

Premye teyori yo[modifye | modifye kòd]

Dessin de la tête d'un homme barbu aux cheveux ébouriffés.
Thales se premye moun li te ye ki te fè rechèch sou elektrisite.

Depi lontan anvan elektrisite yo te konnen, moun te gen eksperyans ak chòk ki te koze pa pwason elektrik . Ansyen tèks de peyi Lejip ki date depi nan 2750 BCE refere a pwason sa yo kòm " loraj larivyè Nil la ", epi dekri yo kòm " pwotèktè nan tout lòt pwason yo. Pwason elektrik yo te senyal ankò milenè pita pa natiralis ak doktè grèk, women ak arab Plizyè otè nan antikite, tankou Pliny Elder ak Scribonius Largus, ateste efè anestezi nan chok elektrik delivre pa Malapteruridae ak Torpediniformes, epi konnen ke chòk sa yo ka pwopaje atrave objè kondiktif . Pasyan ki soufri maladi tankou gout oswa tèt fè mal yo mande pou yo manyen pwason elektrik nan espwa ke sekous pwisan an pral geri yo .

Kilti ansyen alantou Mediterane a konnen ke sèten objè, tankou ralonj Amber, ka fwote ak fouri chat pou atire objè lije tankou plim. Thales fè yon seri obsèvasyon sou elektrisite estatik alantou 600 BCE., ki soti nan ki li kwè friksyon ta fè Amber mayetik, kontrèman ak mineral tankou mayetit, ki pa ta bezwen fwote , , [1] , [2] . Yon teyori kontwovèsyal se ke Pati yo te gen konesans nan galvanoplastie, ki baze sou dekouvèt 1936 nan Bagdad pil elektrik, ki sanble ak yon selil galvanik, byenke li pa sèten si zafè a gen yon nati elektrik .

Premye rechèch ak etimoloji[modifye | modifye kòd]

Elektrisite te yon ti kras plis pase yon kiryozite entelektyèl pou milenè, jiska 1600, lè syantis angle William Gilbert te ekri De Magnete, kote li te byen envestige elektrisite ak mayetis, distenge ant efè a nan mayetit ak elektrisite estatik ki te pwodwi pa friksyon nan ambe . Li te kreye nouvo mo Latin electricus, ki soti nan " nan Amber " ou "tankou ambe", soti nan ἤλεκτρον, elektron, mo grèk la pou " amber" pou deziyen pwopriyete pou atire ti objè apre yo fin fwote . Asosyasyon sa a bay mo angle " electric "ak" electricity ki premye parèt nan Pseudodoxia Epidemica pa Thomas Browne nan 1646 epi yo pita prete pa franse yo fòme " elektrik "ak" elektrisite » , [11]

Dekouvèt efè prensipal yo[modifye | modifye kòd]

Portrait en demi-longueur d'un homme chauve, un peu corpulent, vêtu d'un costume trois-pièces.
Benjamin Franklin te fè rechèch vaste sou elektrisite nan XVIII syèk la.

Lòt travay yo te fèt nan XVII syèk la. syèk ak nan kòmansman XVIII la syèk pa Otto von Guericke, Robert Boyle, Stephen Gray ak Charles François de Cisternay du Fay [3] . Apre sa, Benjamin Franklin te fè rechèch vaste sou elektrisite, vann byen li yo pou finanse travay li. Nan jen 1752 , li te swadizan tache yon kle metal nan anba a nan fil la nan yon kap mouye epi menne tout asanble a nan yon tanpèt loraj [alpha 1] , . Yon siksesyon de etensèl sote soti nan kle a nan do a nan men l. Sa a te demontre ke zèklè a te elektrik nan nati Li eksplike tou konpòtman ki sanble paradoks bokal Leyden an kòm yon aparèy depo pou gwo kantite chaj elektrik pozitif ak negatif , [3] .

Portrait à l'huile en demi-longueur d'un homme en costume sombre.
Dekouvèt Michael Faraday te fòme baz teknoloji motè elektrik .

An 1791, Luigi Galvani te pibliye dekouvèt bioelektwomagnetism, ki montre elektrisite se mwayen ki newòn transmèt siyal nan misk [4] , , [3] . Pil voltaik 1800 Alessandro Volta a, ki fèt ak kouch altènatif zenk ak kwiv, bay syantis yo yon sous enèji elektrik ki pi serye pase machin elektwostatik yo te itilize anvan [4] , [5] . Rekonesans elektwomayetik, inite fenomèn elektrik ak mayetik, se akòz Hans Christian Ørsted ak André-Marie Ampère nan 1819-1820. Michael Faraday te envante motè elektrik la an 1821, e Georg Ohm te analize sikui elektrik matematikman an 1827 [5] . Elektrisite ak mayetis yo te definitivman lye pa James Clerk Maxwell, miyò nan travay li Sou Liy Fisik de Fos Yo nan 1861 ak 1862 .

An 1887, Heinrich Hertz te dekouvri elektwòd ki eklere pa radyasyon iltravyolèt pi fasil kreye etensèl elektrik [6] , [7] . An 1905, Albert Einstein te pibliye yon papye ki eksplike done eksperimantal pou efè foto-elektrik kòm rezilta enèji limyè yo te pote nan pake diskrè kantizé, ki dinamize elektwon yo [8] .

Endistriyalizasyon ak arive d' elektwonik[modifye | modifye kòd]

Si kòmansman XIX la syèk te wè pwogrè rapid nan domèn nan nan syans elektrik, fen XIX la syèk te wè pi gwo pwogrè nan domèn jeni elektrik . Gras a moun tankou Alexander Graham Bell, Ottó Bláthy, Thomas Edison, Galileo Ferraris, Oliver Heaviside, Ányos Jedlik, William Thomson, Charles Algernon Parsons, Werner von Siemens, Joseph Swan, Reginald Fessenden, Nikola Tesla ak George Westinghouse, elektrisite te pase estati de yon kiryozite syantifik a yon zouti esansyèl nan lavi modèn, epi tou li te patisipe nan dezyèm revolisyon endistriyèl la , [9] .

Premye aparèy semi-conducteur a se " detektè kristal ”, premye itilize nan ane 1900 yo nan reseptè radyo [10] . Epi elektwonik eta solid te enpoze tèt li ak aparisyon tranzistò yo. Premye tranzistò k ap travay la, yon tranzistò pwen-kontak ki baze sou germanyòm, te envante pa John Bardeen ak Walter Houser Brattain nan Labowatowi Bell Yo an 1947, ki te swiv pa tranzistò bipolè a an 1948 [11] , [12] .Tranzistò bonè sa yo te relativman ankonbran ak difisil pou pwodwi an mas [13] . Yo te swiv pa metal-oksid pòtay chan-efè tranzistò (MOSFET), ki te baze nan silisyòm envante pa Mohamed M. Atalla ak Dawon Kahng (en) nan Bell Laboratories an 1959 [14] . Li se premye tranzistò vrèman kontra enfòmèl ant ki ka miniaturize ak mas-pwodwi pou yon pakèt itilizasyon, ki mennen ale nan revolisyon an Silisyòm ak sa ki defini pa kèk kòm yon nouvo epòk istorik. : laj enfòmasyon [13] , , . Depi lè MOSFET la vin aparèy ki pi fabrike nan [15] . Elektwonik konsa patisipe aktivman nan twazyèm revolisyon endistriyèl la, an patikilye gras a devlopman automatisation men tou gras a pwogrè li te pèmèt nan kominikasyon [16] , [17] , [18] . [[Kategori:Pages avec des traductions non relues]]

  1. ↑ Diogenes Laertius. « Lives of Eminent Philosophers, Book 1 Chapter 1 [24] ». Perseus Digital Library (in anglais). Tufts University. Retrieved 5 fevriye 2017. 
  2. ↑ Aristotle. « De Animus (On the Soul) Book 1 Part 2 (B4 verso) ». The Internet Classics Archive (in anglais). Retrieved 5 fevriye 2017. 
  3. ↑ 3,0 3,1 et 3,2 Guarnieri, M. (2014). « Electricity in the age of Enlightenment ». IEEE Industrial Electronics Magazine (in anglais) 8 (3): 60-63. doi:10.1109/MIE.2014.2335431. 
  4. ↑ 4,0 et 4,1 Guarnieri, M. (2014). « The Big Jump from the Legs of a Frog ». IEEE Industrial Electronics Magazine (in anglais) 8 (4): 59-61, 69. doi:10.1109/MIE.2014.2361237. 
  5. ↑ 5,0 et 5,1 Erè nan sitasyon : Baliz <ref> pa valab ; nou pa bay tèks pou ref yo ki rele kirby
  6. ↑ Sears 1982.
  7. ↑ Hertz, Heinrich (1887). « Ueber den Einfluss des ultravioletten Lichtes auf die electrische Entladung ». Annalen der Physik (in allemand) 267 (8): 983-1000. Bibcode:1887AnP...267..983H. doi:10.1002/andp.18872670827. 
  8. ↑ « This Month in Physics History ». www.aps.org (in anglais). Retrieved 2021-03-21. 
  9. ↑ Universalis, Encyclopædia. « Industrialisation et formes de société : La deuxième révolution industrielle : électricité, pétrole, chimie ». Encyclopædia Universalis (in français). Retrieved 2021-04-02. 
  10. ↑ « solid state ». TheFreeDictionary.com (in anglais). Retrieved 2021-03-21. 
  11. ↑ « 1947: Invention of the Point-Contact Transistor ». computerhistory.org (in anglais). Retrieved 2021-03-21.  Text "The Silicon Engine" ignored (help); Text "Computer History Museum" ignored (help)
  12. ↑ « 1948: Conception of the Junction Transistor ». computerhistory.org (in anglais). Retrieved 2021-03-21. 
  13. ↑ 13,0 et 13,1 Moskowitz 2016.
  14. ↑ « 1960: Metal Oxide Semiconductor (MOS) Transistor Demonstrated ». computerhistory.org (in anglais). Retrieved 2021-03-21.  Text "The Silicon Engine" ignored (help); Text "Computer History Museum" ignored (help)
  15. ↑ « 13 Sextillion & Counting: The Long & Winding Road to the Most Frequently Manufactured Human Artifact in History ». CHM (in anglais). 2018-04-02. Retrieved 2021-03-21. 
  16. ↑ Futura, la rédaction de. « Combien y a-t-il eu de révolutions industrielles ? ». Futura (in français). Retrieved 2021-04-02. 
  17. ↑ Universalis, Encyclopædia. « Industrialisation et formes de société : La troisième révolution industrielle, scientifique et technique ». Encyclopædia Universalis (in français). Retrieved 2021-04-02. 
  18. ↑ « Troisième révolution industrielle : définition ». L'Étudiant (in français). Retrieved 2021-04-02. 
Rekipere depi « https://ht.wikipedia.org/w/index.php?title=Itilizatè:DjeliJunayid/Elektrisite&oldid=819939 »