Gramè lingua franca nova

Atik sa ap reli kounye a. Se yon patisipan nan atelye relekti a k ap fè entèvansyon sa a pou pote koreksyon.

San li pa chanje nan fon, li riske chanje nan fòm li ye kounye pandan entèvansyon an

Gramè Lingua Franca Nova (LFN) se yon senplifikasyon nan gramè ki komen nan lang neyolatin yo, fransè, espanyòl, italyen, katalan ak pòtigè. Se poutèt sa, li sanble ak sa ki nan kreyòl yo nan lang laten tankou ayisyen, kape vèdyen, Papyamento ak Chavakano^[1].

Alfabèt ak pwononsyasyon

Alfabè

Lingua Franca Nova a sèvi ak alfabè ki pi popilè nan mond lan: alfabè laten.

Miniskil
- a b c d e f g h i j l m n o p r s t u v x z
Majiskil
- A B C D E F G H I J L M N O P R S T U V X Z

K (k), Q (q), W (w) ak Y (y) pa parèt nan mo abityèl yo. Nan anviwon yon santèn mo entènasyonal ki pa orijin laten, yon moun ka sèvi ak W olye de U ak Y olye de I pou prezante yon òtograf ki pi rekonèt: ioga/yoga, piniin/pinyin, sueter/sweter, ueb/web. Apa de ka sa yo, yo sèlman itilize yo pou kenbe fòm orijinal la nan non pwòp men jan ak mo ki prete nan lang etranje^[2].

Yo pa jwenn H fasil. Li prèske pa rankontre ditou eksepte nan kèk tèm kiltirèl ak espesyalize.

Lèt majiskil

Mete majiskil nan premye lè mo ki kòmanse yon fraz.

Lèt majiskil yo itilize tou nan premye mo non pwòp yo. Lè yon non pwòp gen plizyè mo, mete nan chak mo yon majiskil - eksepte pou mo ki pa twò enpòtan tankou la ak de:

Moun reyèl oswa imajinè, osi byen ke objè pèsonifye ak bèt
- Maria, San Paulo, Barack Obama, Jan de Hartog, Seniora Braun, Oscar de la Renta, Mickey Mouse
Òganizasyon, pa egzanp koperasyon, asosyasyon
- Ikea, Nasiones Unida, Organiza Mundal de Sania
Teritwa politik yo, tankou nasyon, eta, vil
- Frans, Atina, Site de New York, Statos Unida de America
Kote jeyografik, pa egzanp. rivyè, oseyan, lak, mòn
- la Alpes, Rio Amazon, Mar Atlantica
Lèt alfabè a
- E, N

Men, pou tit zèv atizay ak zèv literè yo, se sèlman premye mo a ki ekri an majiskil (ak non pwòp yo, si yo genyen nenpòt):

Un sonia de un note de mediaestate – Yon rèv lannwit ete
La frates Karamazov – La frates Karamazov
Tocata e fuga en D minor – Tocata ak fugue in D minè

Pafwa, menm jan ak avètisman, lèt majiskil yo itilize pou "mete an valè" mo antye yo oswa gwoup mo.

LFN nan mete miniskil kote kèk lang ta itilize majiskil:

Jou nan semèn nan
- lundi, jovedi – lendi, jedi
Mwa
- marto, novembre– mas, novanm
Jou ferye ak menm jan an
- natal, ramadan, pascua - Nwèl, Ramadan, Pak
Syèk
- la sentenio dudes-un – 21yèm syèk la
Lang ak pèp
- Catalan, xines - Katalan, Chinwa
Abrevyasyon yo
- lfn, pf^[2]

Òtograf

Nan pale, silab sa yo yo itilize pou bay non lèt alfabè a, pa egzanp. lè eple yon mo:

a be ce de e ef ge hax i je ka el em en o pe qua er es te u ve wa ex ya ze

Sa yo konstitye non epi yo pran mak pliryèl la: as, bes, efes.

Nan ekri, ou ka senpleman itilize lèt la pou kont li, an majiskil, petèt ajoute yon -s nan pliryèl la:

La parola "matematica" ave tre As, du Ms (pwononse: eme), e un E. - Mo "matematik" gen ladan twa A, de M ak yon E.

Fraz^[3]

Pifò fraz LFN genyen yon gwoup vèb, ki anjeneral reprezante yon aksyon. Yon gwoup vèb konsiste de yon vèb ak nenpòt modifikasyon, tankou advèb oswa gwoup prepozisyon.

Pifò fraz yo genyen tou omwen yon fraz non, ki anjeneral vle di yon moun oswa yon bagay. Yon gwoup non konsiste de yon non ak nenpòt modifikatè, tankou detèminan, adjektif ak gwoup prepozisyon.

Sijè ak objè

De gwoup non ki pi enpòtan yo se sijè ak objè. Siyifikasyon egzak yo depann sou chwa a nan vèb, men apeprè pale, sijè a se youn nan oswa sa ki fè aksyon an, ak objè a, youn nan oswa sa ki dirèkteman konsène pa aksyon an.

En LFN, le sujet précède toujours le verbe, et l’objet le suit:

La gato xasa la scural. – Chat la (sijè) … lachas (vèb) … ekirèy la (objè).
La xica gusta la musica. – Ti fi a (sijè) … renmen (vèb) … mizik (objè).
La can dormi. – Chen an (sijè) … dòmi (vèb).

Pafwa, pou yon efè stilistic oswa pou plis klè, nou vle mete objè a nan vèb la nan kòmansman fraz la. Nan ka sa a, konpleman objè a pral swiv pa yon vigil, epi yo pral mete yon pwonon ki sèvi ak objè sa a apre vèb la:

La gatos, me no gusta los. - Mwen pa renmen chat.

Pifò vèb bezwen yon sijè, men anpil moun pa bezwen yon objè.

Atribi

Atribi a se tou yon eleman souvan nan fraz la. Sa a se yon eleman deskriptif konplemantè, ki ka prezante (prese) pa vèb tankou es (yo dwe), deveni (pou vin), pare (pou parèt) ak resta (to rete):

Computadores es macinas. – Òdinatè (sijè) … se (vèb) … machin (atribi).
La aira pare umida. – Lè a (sijè) … sanble (vèb) … imid (atribi).
La comeda deveni fria. – Plat la (sijè) … vin (vèb) … frèt (atribi).
La patatas ia resta calda. – Pòmdetè (sijè) … rete (vèb) … cho (atribi).
Nosa taxe es reconstrui la mur. – Travay nou (sijè) … se (vèb) … rebati miray la (atribi: pwopozisyon).
La idea es ce tu canta. – Lide (sijè) … se (vèb) … ke ou chante (atribi: pwopozisyon).

Kèk lang pèmèt objè a gen yon atribi, tankou nan "Mwen jwenn fwomaj sa a degoutan" oswa "Yo eli l 'prezidan". Kalite atribi sa a pa egziste nan LFN.

Prepozisyon

Yon lòt eleman enpòtan nan fraz la se gwoup prepozisyon an, ki presize non oswa vèb ki vin anvan, oswa fraz antye:

La om ia cade tra sua seja. – Nonm lan (sijè) … tonbe (vèb) … nan chèz li (gwoup prepozisyon).
En la note, la stelas apare. – Nwit la (gwoup prepozisyon) … zetwal yo (sijè) … parèt (vèb).
Me dona esta poma a tu. – Mwen (sijè) … bay (vèb) … pòm sa a (objè) … ba ou (gwoup prepozisyon).
Tu no aspeta como tua foto. – Ou (sijè) … pa gade (vèb) … tankou foto ou (gwoup prepozisyon).

Pwopozisyon

Anplis gwoup mo, kèk fraz gen ladan tou paragraf, ki se tankou ti fraz andedan fraz prensipal la (paraz sibòdone). Yo ka modifye gwoup non, gwoup vèb, oswa tout prensipal la:

La om ci ia abita asi ia vade a Paris. – Nonm ki rete isit la ale Paris.
El va visita en julio, cuando la clima es bon. – Li pral vizite an Jiyè, lè tan an bèl.
On no ia permete me fa la cosas como me ia desira. – Mwen pa t gen dwa fè bagay sa yo jan mwen te vle.
Me pensa ce el es bela. – Mwen panse li bèl.

Non^[4]

Non yo jeneralman prezante pa detèminan, epi yo ka swiv pa adjektif ak gwoup prepozisyon, yo kreye yon gwoup nominal. Non yo reprezante objè fizik, tankou moun, kote, bagay, men yo ka reprezante tou konsèp abstrè, gramatikalman menm jan an.

Pliryèl

Ajoute -s nan non an pou fòme pliryèl la. Si non an sengilye fini nan yon konsòn, ajoute -es. Fini pliryèl la pa modifye estrès mo a:

gato, gatos – chat, chat
om, omes – man, men

Adjektif, ki modifye yon non, pa chanje lè li se pliryèl. Men, si nou itilize yon adjektif kòm yon non, nou ka mete l nan pliryèl la:

la bona, la mala, e la feas - bon, move, ak lèd
multe belas – anpil bèl / bèl

Gen kèk non, pliryèl nan lòt lang, ki sengilye nan LFN:

El regarda un sisor con un binoculo. – Li gade sizo ak longvi.
On usa un bretela per suporta sua pantalon. – Nou itilize bretèl pou sipòte pantalon nou.
Me ia compra esta oculo de sol en Nederland. – Mwen te achte linèt solèy sa yo nan Peyiba.

Non konte ak inkonte

Tankou anpil lang, LFN fè distenksyon ant non ki konte ak non ki pa konte. Yon non konte kapab modifye pa yon nimewo epi pran -s nan pliryèl la. Noun kontab jeneralman reprezante objè ki idantifye fizikman, ki ka idantifye endividyèlman, tankou kay, chat, ak panse. Pa egzanp:

un auto; la autos; cuatro autos – yon machin; machin; kat machin
un gato; multe gatos; un milion gatos – yon chat; anpil chat; yon milyon chat

Nan lòt men an, non inonbrabl jeneralman pa pran -s nan pliryèl la. Anjeneral, non ki pa konte yo reprezante mas san endividyèlman defini, tankou likid (dlo, ji), poud (sik, sab), sibstans (metal, bwa), oswa kalite abstrè (elegans, dousman). Lè modifye pa yon nimewo oswa lòt quantitative, yo souvan ajoute ak yon inite mezi pou klè. Pa egzanp:

la acua; alga acua; tre tases de acua – dlo; dlo; twa tas dlo
lenio; multe lenio; du pesos de lenio – bwa; anpil bwa; de moso bwa

Yon moun kapab tou itilize non non konte kòm non konte. Lè sa a, se egzanp separe, oswa sitiyasyon espesifik:

Du cafes, per favore. – De kafe, tanpri.
Me ia proba multe cesos. – Mwen te goute anpil fwomaj.
On no pote compara la belias de Paris e Venezia. – Yon moun pa ka konpare bèl yo nan Pari ak sa yo ki nan Venice.

Sèks

An jeneral, non yo pa endike sèks yo. Pou fè distenksyon ant sèks, adjektif mas ak fema yo itilize:

un cavalo mas – yon chwal
un cavalo fema - yon mare

Sepandan, pou kèk mo ki endike fanmi an, maskilen an pran yon -o ak fanm nan yon -a:

avo, ava – granpapa, grann
fio, fia – pitit gason, pitit fi
neto, neta – pitit pitit, pitit fi
sobrino, sobrina – neve, nyès
sposo, sposa – mari, madanm
tio, tia – tonton, matant
xico, xica – ti gason, ti fi

Men, pou kèk pè nou itilize mo diferan pou chak sèks:

cavalor, dama – kavalye, dam
dio, diva - bondye, deyès
om, fem – gason, fanm
padre, madre – papa, manman
re, rea – wa, larenn
senior, seniora – mesye, madam
frate, sore – frè, sè

Sifiks -esa a se bagay ki ra epi yo itilize pou fòme varyant Rezèv tanpon fanm nan kèk kondisyon sosyal istorik yo:

conte, contesa – konte, konte
duxe, duxesa – duke, duchesse
imperor, imperoresa – anperè, enperatris
marci, marcesa – marquis, markesa
prinse, prinsesa – prince, princess
tsar, tsaresa – tsar, tsarina

Gwoup nominal yo

Yon fraz non konsiste de yon non ak modifikatè li yo: detèminasyon, ki anvan non an, ak adjektif ak gwoup prepozisyon, ki swiv li.

De gwoup non prensipal yo nan yon fraz yo se sijè ak objè. Sijè a anvan vèb la, epi objè a swiv li. Lòt fraz non yo anjeneral prezante pa prepozisyon pou klarifye wòl yo.

Yon fraz non dwe nòmalman genyen yon detèminan - pafwa sèlman mak pliryèl -s. Men, règ sa a pa aplike nan non pwòp oswa jou nan semèn nan oswa mwa oswa lang oswa non enkontabab:

Desembre es calda en Australia. – Desanm se yon mwa cho nan Ostrali.
Nederlandes es mea lingua orijinal. – Dutch se lang manman m.
Me gusta pan. – Mwen renmen pen.

Règ la tou pafwa kase lè fraz non an swiv yon prepozisyon, espesyalman nan ekspresyon fiks:

El es la comandor de polisia. – Li se chèf polis la.
Me no gusta come bur de aracide. – Mwen pa renmen manba.
Nos vade a scola. – Nou pral lekol.
Acel es un problem sin solve en matematica. – Se yon pwoblèm san solisyon nan matematik.
Un virgula pare nesesada per claria. – Yon vigil sanble nesesè pou klè.

Yon adjektif oswa yon detèminan ka modifye pa yon advèb ki vin anvan li. Piske advèb yo sanble ak adjektif, sa yo, nan yon lis, anjeneral separe pa yon vigil oswa pa e. Aloralman, se melodi fraz la ki make diferans lan:

Sola un poma multe putrida ia resta. – Te gen yon sèl pòm ki rete, tout pouri.
Me ia encontra un fem bela intelijente. – Mwen te rankontre yon fanm ki gen yon bèl entèlijans (bèl entèlijans).
Me ia encontra un fem bela, joven, e intelijente. – Mwen te rankontre yon bèl, jèn ak entèlijan fanm.

Pafwa yon non senpleman senbolize kèk manm nan klas li. Nan ka sa a, li pa enpòtan si yon moun sèvi ak la oswa un, oswa si non an se pliryèl oswa sengilye:

La arpa es un strumento musical. – Gipa a se yon enstriman mizik.
Un arpa es un strumento musical. – Yon gita se yon enstriman mizik.
Arpas es strumentos musical. – Harp yo se enstriman mizik.

Yon pwonon se yon varyant patikilye nan fraz non. Nòmalman, li pa ka chanje.

Apoze

Yo di de fraz non yo nan apozisyon lè dezyèm nan dirèkteman swiv premye a epi tou de reprezante menm moun oswa bagay la. Nan pifò ka yo, dezyèm gwoup la idantifye moun oswa bagay la:

la Rio Amazona – Rivyè Amazon
la Mar Pasifica – Oseyan Pasifik la
la Isola Skye – Isle of Skye
la Universia Harvard – Inivèsite Harvard
la Funda Ford – Fondasyon Ford
Re George 5 – King George 5
San Jacobo major – Saint James Elder
Piotr la grande – Pyè Gran
mea ami Simon – zanmi mwen Simon
la parola “inverno” – mo "sezon ivè"
la libro La prinse peti – liv la ti prens

Akwonim ak lèt sèl ka dirèkteman swiv yon non pou modifye li:

La disionario es ance disponable como un fix PDF. – Diksyonè a disponib tou kòm yon dosye PDF.
El ia porta un camisa T blu de escota V. – Li te mete yon mayo ble ak yon kou V.

Li ka rive ke de non aplike egalman ak yon objè oswa yon moun. Nan ka sa a, nou mete yon tire ant non sa yo:

un produor-dirijor – yon pwodiktè-direktè
un primador-scanador – yon enprimant-eskanè

Nan tout ka sa yo, tou de non yo bay mak pliryèl -s oswa -es:

la statos-membros – eta manm yo
produores-dirijores – pwodiktè-direktè

Vèb nomi a (ki vle di "rele/nonmen") se yon ka espesyal:

Nos ia nomi el Orion. – Nou rele l Orion.
Me nomi esta forma un obelisce. — Mwen rele fòm sa a obelisk.

Detèminan

Yon detèminan se yon mo ki modifye yon non pou dekri idantite li ak kantite li. Anplis mak pliryèl nan -s (ki pa konsidere kòm yon detèminan nan LFN), detèminatè yo toujou mete anvan non an.

Gen diferan klas detèminan. Men yon egzanp tipik nan chak nan yo: tota, la, esta, cual, cada, mea, multe, otra.

Tota vle di "tout bagay". Li endike totalite sa non an eksprime. Kontrèman ak cada, tota trete tout la kòm yon sèl antye, pa kòm yon moun separe:

Tota linguas es asurda. – Tout lang yo se istwa san sans.
Me va ama tu per tota tempo. – Mwen pral renmen ou tout tan.
La lete ia vade a tota locas. – Lèt la te ale toupatou.
On ia oia la musica tra tota la vila. – Nou tande mizik la nan tout vil la.

Ambos vle di "tou de". Nou ka sèvi ak li olye de tota, lè nou konnen ke tout kantite limite pou de. Non an dwe pran pliryèl la:

Ambos gamas es debil. – Tou de pye yo fèb.

Semantik, tota ak ambos diman diferan de quantitatives, men yo trete yo kòm yon klas separe akòz sentaks yo: yo vini anvan nenpòt lòt detèminasyon nan fraz non an, ki gen ladan de la.

Yo ka itilize tou kòm pwono.

Predetèminan yo

Tota vle di “tout bagay”. Li endike totalite sa non an eksprime. Kontrèman ak cada, tota trete tout la kòm yon sèl antye, pa kòm yon moun separe:

Tota linguas es asurda. – Tout lang yo se istwa san sans.
Me va ama tu per tota tempo. – Mwen pral renmen ou tout tan.
La lete ia vade a tota locas. – Lèt la te ale toupatou.
On ia oia la musica tra tota la vila. – Nou tande mizik la nan tout vil la.

Ambos vle di “tou de”. Nou ka sèvi ak li olye de tota, lè nou konnen ke tout kantite limite pou de. Non an dwe pran pliryèl la:

Ambos gamas es debil. – Tou de pye yo fèb.

Semantik, tota ak ambos diman diferan de quantitatives, men yo trete yo kòm yon klas separe akòz sentaks yo: yo vini anvan nenpòt lòt detèminasyon nan fraz non an, ki gen ladan de la.

Yo ka itilize tou kòm pwono.

Atik

LFN a gen de atik - atik defini "la", ak atik endefini "un". 'Defini' isit la vle di ke non an eksprime yon bagay 'deja defini', e Se poutèt sa pa vle di anyen nouvo.

La prezante yon non ki endike yon moun oswa yon bagay, entèlokitè a konnen. Yo itilize li nan sitiyasyon sa yo :

Nou te deja mansyone sa a:

Me ia compra un casa. La casa es peti. – Me ia compra un casa. La casa es peti. –

Entèlokitè a ka fasilman devine ke bagay la egziste :

Me ia compra un casa. La cosina es grande. – Mwen te achte yon kay. Kwizin nan gwo.

Rès fraz la ase klè :

El ia perde la numeros de telefon de sua amis. – Li pèdi nimewo telefòn zanmi li yo.

Entèlokitè a ka konprann tou dwat :

La musica es bela, no? – Mizik la bèl, pa vre ?

Sa a se byen li te ye nan tout moun. Sa yo se domèn konesans ak non abstrè :

La luna es multe distante de la tera. – Lalin nan byen lwen tè a.
Me no comprende la matematica. – Mwen pa konprann matematik.
El ama la cafe. – Li renmen kafe.
La felisia es plu importante ca la ricia. – Bonè pi enpòtan pase richès.

Un entwodui yon non sengilye ki eksprime yon bagay ke entèlokitè a poko okouran. Li pa itilize ak non pliryèl oswa non.

Me vole leje un libro. – Mwen vle li yon liv.
Un gato ia veni en la sala. – Yon chat antre nan chanm nan.

Gen kèk lang ki gen atik patitif ki endike kantite non ki pa espesifye. LFN a anplwaye oswa pa gen okenn atik la :

Me gusta la cafe. - Mwen renmen kafe.
Me gusta cafe. - Mwen renmen kafe.
Me bevi cafe. - Mwen bwè kafe.

Demonstratif

Demonstratif yo deziyen sa non an eksprime, lè yo plase li nan tan oswa espas oswa nan tèks la li menm.

Esta vle di "sa a / sa a / sa yo / yon sèl la / sa yo / sa yo". Li sanble ak la, men deziyen yon bagay ki toupre oratè a, swa fizikman oswa metafò :

Me posese esta casa. - Mwen posede kay sa a.
Esta libros es merveliosa. - Liv sa yo bèl bagay.
Me gusta esta cafe. - Mwen renmen kafe sa a.
Esta mense ia es difisil. – Mwa sa a te difisil.
Esta frase conteni sinco parolas. – Fraz sa a gen senk (5) mo.

Acel vle di "sa a / sa a / sa yo / yon sèl la / sa yo / sa yo (sa yo)". Li se tou sanble ak la, men li vle di yon bagay ki lwen oratè a, oswa omwen, pi lwen pase esta:

Acel xico gade acel xicas. – Ti gason sa a gade ti fi sa yo.
Atenta denova en acel modo. – Eseye ankò fason sa a.
Acel torta es noncomable. – Gato sa pa manjab.

Nou ka transfòme esta ak acel an pwonon.

Entewogatif

Entewogatif yo itilize pou fòme kesyon.

Cual mande sou idantite oswa espès :

Cual animal es acel? – Ki bèt li ye?
Cual vejetales es la plus bon? – Ki legim ki pi bon ?
Tu veni de cual pais? - Nan ki peyi ou soti ?
Cual fenetras es rompeda? – Ki fenèt ki kase ?
Cual pinta ou prefere? – Ki penti ou pito ?

Cuanto vle di "konbyen", ak yon non konte oswa enkontab :

Cuanto casas es en tua strada? – Konbyen kay ki genyen nan lari ou a ?
Cuanto pan tu pote come? – Konbyen pen ou ka manje ?

Nou itilize cual ak cuanto kòm pwonon tou.

Detèminan seleksyon yo

Detèminan sa yo chwazi moun nan yon seri:

cada – chak
cualce – nenpòt
alga - yon sèten kantite, yon ti kras, kèk
no - non, pa gen okenn
sola – pou kont li

Cada vle di "tout", si nou konsidere eleman yo youn pa youn, separeman. Non an se konte men nan sengilye a:

Cada can ave un nom. - Chak chen gen yon non.
Me no ia leje cada parola. – Mwen pa t li tout mo yo (chak mo).
Tu fa la mesma era a cada ves. "Ou fè menm erè a chak fwa.

Cualce vle di "nenpòt, nenpòt" - li pa enpòtan ki youn chwazi. An jeneral, non an se konte:

cada – Chwazi yon kat (nenpòt, nenpòt).
Cualce contenadores va sufisi. – Kontenè yo ap sifi (nenpòt).

Alga endike ke idantite sa ki eksprime nan non an pa espesifye:

Alga vle di "yon sèten kantite / yon ti kras nan" oswa "kèk", epi li endike yon kantite lajan ki pa espesifye nan sa ki eksprime nan non an. Li souvan implique ke kantite lajan an ki pa espesifye se relativman ti - otreman li sanble anpil - men li pa osi piti ke ak poca:

Me ia leje acel en alga libro. – Mwen li sa nan yon (kèk) liv.
Cisa me va reveni a alga dia. - "Petèt mwen pral tounen yon jou.
Alga cosa es rompeda. – Yon bagay (gen) kase / kase.

Itilize ak yon non kontab, oswa yon non konte nan pliryèl la, alga endike ke kantite sa ki eksprime nan non an pa espesifye tou:

Me va leje alga libros. - Mwen pral li kèk liv.
Alga polvo ia cade de la sofito. – Pousyè tonbe nan plafon an.
El ave alga pan en sua sesto. – Li gen pen nan panyen li.

No vle di "okenn" oswa "pa gen okenn kantite / non". Li endike ke sa ki eksprime nan non an se absan oswa ki pa egziste:

Me ave no arbores en ma jardin. – Mwen pa gen pye bwa / pa gen pye bwa nan jaden mwen an.
Alga cosa es rompeda. – Ou p ap santi anyen (non / pa gen doulè).
No arbor es plu alta ca la tore Eiffel. – Pa gen pye bwa ki pi wo pase Eiffel Tower.
Me ia encontra no person en la parce. – Mwen pa t rankontre pèsonn nan pak la.

Sola vle di "pou kont li" - gen sèlman sa a epi pa gen lòt, omwen, ki enpòtan:

El es la sola dotor en la vila. - Se sèl doktè nan vil la.
Estas es la sola du parolas cual nos no comprende. – Se de sèl mo sa yo nou pa konprann.
Me va destrui la mur con un sola colpa. - Mwen pral demoli miray la nan yon sèl kou.

Detèminatè sa yo, eksepte no ak sola, ka itilize kòm pwonon. Yo fòme pwonon espesyal yo, cadun, cualcun, algun, e nun, ki fè referans ak moun. Pou refere bagay yo, detèminatè yo tou senpleman swiv pa cosa.

Posesif

Adjektif posesif yo se mea, tua, nosa, e vosa:

Mea gato ia come un mus. – Chat mwen an manje yon sourit.
Me gusta multe tua dansa. - Mwen renmen dans ou anpil.
Nosa ecipo va gania la premio. – Ekip nou an pral genyen pri a.

Posesyon kapab tou endike ak yon fraz tankou nan men mwen:

Acel es la casa de tu. - Sa se kay ou.

Nan twazyèm moun nan adjektif posesif la se sua, kèlkeswa si pwonon ekivalan a ta dwe el, lo, los, on oswa se:

La ipopotamo abri sua boca. – Ipopotam la louvri bouch li (li).
Nos regarda sua dentes. – Nou gade dan li (nou gade dan li).

Kantitatif

Kantitatif yo pèmèt yo eksprime kantite sa ki endike nan non an:

-s – (pliryèl mak)
un a
du, tre, cuatro… – de, twa, kat…
mult – yon anpil nan
poca – kèk
plu – plis (nan), plis
la plu – the most (of), the most
min - mwens (nan)
la min - pi piti a (nan)

Endikatè pliryèl -s la se detèminan quantitative debaz la. Yon fraz non, ki gen ladan yon non pliryèl, pa bezwen okenn lòt detèminan:

Me va leje libros. – Mwen pral li/pral li liv.
Me va leje libros. – Mwen pral li/pral li liv yo.

Anplis de atik endefini, un se nimewo "yon". Li endike yon inite nan sa ki eksprime nan non an. Sa a se Lè sa a, konte men sengilye:

Me ave un frate e du sores. - Mwen gen yon frè ak de sè.

Menm jan an tou, lòt nimewo yo - du, tre, cuatro, elatriye - se detèminan quantitative.

Me ave tre gatos obese. – Mwen gen twa gwo chat.
Me ave cuatro plu anios ca mea frate. “Mwen gen kat ane pi gran pase frè m nan.

Multe vle di "anpil". Li endike yon gwo kantite sa ki eksprime nan non an, epi li itilize ak non konte ak non konte:

Esta casa sta ja asi tra multe anios. – Kay sa a te isit la pou plizyè ane.
La pijones come multe pan. – Pijon manje anpil pen.

Poca se opoze a nan mult, epi li endike yon ti kantite. Sa vle di "ti kras nan":

Me reconose poca persones. – Mwen (sèlman) rekonèt (sèlman) kèk moun. (vrèman pa anpil)
El pote dona poca aida. – li (ka) bay (sèlman) ti èd. (vrèman pa anpil)
Konpare: Me pote leje alga parolas. — Mwen ka li kèk mo. (yon ti kantite mo)

Plu vle di "plis pase" oswa "pi fò nan". Li endike yon pi gwo kantite sa ki eksprime nan non an, epi li itilize ak non konte ak enkontabab. La plu vle di "pi plis nan" - pi gwo kantite:

Me va leje libros. – Ou gen (ou genyen) plis liv pase mwen.
La plu linguas es bela. - Pifò lang yo bèl.
Plu pan es en la cosina. – Pa gen pen ankò nan kwizin nan.
La plu fango es repulsante. – Pifò slimes yo degoutan.

Min se opoze a nan plu, epi li vle di "mwens pase". Li endike yon pi piti kantite, epi li itilize ak non konte ak non. Min la vle di "pi piti nan":

Me desira min vejetales ca el. – Mwen vle mwens legim pase li.
Tu ia leje la min libros de cualcun ci me conose. – Nan tout moun mwen konnen yo, ou te li mwens liv.
El ave min interesa a cada dia. – Li te gen mwens enterè jou an jou.

Tout kantitatif yo ka itilize kòm pwonon.

Detèminan resanblans

Kat lòt detèminan gen rapò ak resanblans oswa diferans:

La mesma vle di "menm bagay la tou". Nòmalman, mo "la" pa ka omisyon, byenke li ka ranplase pa "esta" oswa "acel":

Tu porta la mesma calsetas como me. – Ou mete menm chosèt ak mwen.
La gera ia comensa en la mesma anio. – Lagè a pete nan menm ane a.
Nos va reveni a esta mesma tema pos un semana. – Nou pral tounen sou menm sijè sa a nan yon semèn.

Otra vle di "lòt" oswa "yon plis oswa kèk".

Nos ave aora esta tre otra problemes. – Nou kounye a gen twa lòt pwoblèm.
La otra solve ia es plu bon. – Lòt solisyon an te pi bon.
Tu ave otra pan? – Èske w gen lòt pen?

Tal means “such” – nan espès sa yo ak sa yo:

Me construi un macina de tempo. – M ap konstwi yon machin tan.
Tal cosas es nonposable. – Bagay sa yo enposib.
Me xerca un abeor. – M ap chèche yon apikulteur.
Me no conose un tal person. – Mwen pa konnen yon moun konsa (mwen pa konnen okenn).
Tu vole repinti la sala? –Ou vle repenn chanm nan?
Me prefere evita tal labora. – Mwen prefere evite travay sa a (kalite travay sa a).
Tu ave plu libros como estas? – Èske w gen lòt liv tankou sa yo?
Si, me ave du otra tal libros. – Wi, mwen gen de lòt menm jan an.

Propre vle di "pwòp". Mo sa a patikilyèman itil apre detèminan sua pou klarifye ke siyifikasyon an se reflexif:

Mea propre idea es an plu strana. – Pwòp lide mwen an se menm etranje.
El ia trova la xarpe de sua sposo e ia pone lo sirca sua propre colo. – Li jwenn echap mari l, li mete l nan kou l.

Lòd detèminatè yo

Detèminan yo obeyi lòd sa a:

Predeterminants "tota" ak "ambos", lè yo parèt, yo mete devan tout lòt yo.
Lè sa a, vini atik yo, demonstratif yo, entèwogatif yo, detèminan seleksyon, oswa posesif yo. Nòmalman sèlman youn nan detèminasyon sa yo jwenn nan yon fraz non.
Lè sa a, nou ka jwenn quantitative oswa detèminan resanblans. Yon detèminan resanblans pa janm premye mo nan yon fraz non sengilye konte. Li toujou anvan pa yon lòt detèminan - oswa pa de, si youn nan yo se yon predetèminan (pa egzanp "tota la otra libro").
Adjektif yo bon ak mal, byenke yo pa detèminan, anjeneral yo mete anvan non an, epi apre tout detèminasyon yo.

Pa egzanp:

El ia colie sua poca posesedas e parti. – Li te rasanble kèk bagay li te genyen yo e li te kite.
Un otra problem es la manca de aira fresca asi. – Yon lòt pwoblèm se mank de lè fre isit la.
Nos no ia tradui ancora acel otra cuatro frases. – Nou poko tradui kat lòt fraz sa yo.
Tota la omes ia vade a la costa. – Tout mesye yo ale bò lanmè.

Pwonon

Yon pwonon se yon mo ki ranplase yon fraz ki pi long.

Pwonon pèsonèl

me – mwen
tu – ou
el – li
lo – li
nos – nou
vos – ou (plis pase yon moun)
los – yo

Tu se sengilye ak vos se pliryèl nan tout sitiyasyon, fòmèl ak enfòmèl.

El yo itilize pou endike moun ak bèt tankou mamifè ak zwazo. Li ka aplike metaphorique pou lòt bèt yo, robo, lalin lan, tanpèt, elatriye, tou. Guardar traducción

Lo est utilisé pour indiquer les choses, les animaux simples, les idées, les concepts, etc.

Los yo itilize tou kòm pliryèl el ak lo.

Menm jan ak kreyòl ayisyen, LFN pa fè distenksyon ant maskilen ak fanm nan twazyèm moun sengilye. Fòm elo ("li") ak ela ("li") yo ra, men yo ka itilize pou evite repete non moun twòp lè w ap pale de yon gason ak yon fanm nan menm kontèks.

Do es Joana? El es en la jardin. – Kote Joanna? Li nan jaden an.
Do es mea come de matina? Lo es en la cosina. – Kote manje maten mwen an? Li nan kwizin nan.

Yon pwonon pèsonèl ka swiv pa yon kloz relatif. Si siyifikasyon an klè, nou ka efase pwonon an, kite pwonon relatif la yon fonksyon doub:

El recorda sempre la nomes de los ci el ia encontra. – Li toujou sonje non moun li rankontre yo.
Me respeta tu, ci es tan saja. – Mwen gen respè pou ou, ki gen anpil bon konprann.
El ci osa, gania. – Moun ki oze, genyen.
Ci osa, gania. – Ki moun ki oze genyen.

On se jeneralman yon pwonon endefini, tankou an franse. Sa vle di "moun an jeneral" oswa "yon moun". Li souvan fè li posib pou evite recourir nan fason pasif la:On se jeneralman yon pwonon endefini, tankou an franse. Sa vle di "moun an jeneral" oswa "yon moun". Li souvan fè li posib pou evite recourir nan fason pasif la:

On dise ce tu va parti. – Yo di ou prale.
On debe repete la verbo. – Nou dwe repete vèb la. / Fòk vèb-la repete.

Se se pwonon reflexif twazyèm moun nan, tou de sengilye ak pliryèl. Li endike sijè vèb la, pa janm li menm sijè a:

Lo limpi se. – Li netwaye.
Los lava se. - Yo lave.

Pwonon posesif yo ("mwen" elatriye) se detèminan posesif yo ("mwen", elatriye), anvan:

Me ia trova mea libros, ma tu no ia trova la tuas. – Mwen jwenn liv mwen yo, men ou pa jwenn liv pa w yo.
Lo es ance plu grande ca la mea. – Li pi gwo tou pase mwen.
No toca acel jueta! Lo no es la tua. – Pa manyen jwèt sa a! Se pa ou!

Pwonon detèminen

Menm jan yon adjektif ka itilize kòm yon non, pifò detèminasyon yo ka transfòme nan pwonon. Pwonon esta, acel ak otra ka toujou pran -s pliryèl la. Kèk lòt pwonon ka ajoute li tou, pou klarifye siyifikasyon an:

tota, totas – tout, tout
ambos – tou de, tou de, tou de
esta, estas – sa a, sa a / sa yo / sa yo
acel, aceles – sa a, sa/sa yo/sa yo
cualce, cualces – nenpòt/ki
cada - chak (endividi)
alga, algas - kèk / kèk, kèk
cual – ki, ki, ki, ki
multe, multes – anpil
poca, pocas – ti kras
plu - yon pi gwo kantite
la plu - pi gwo kantite, ki pi, ki pi anpil
min - yon nimewo ki pi piti
la min - pi piti a
un/la otra, (la) otras – yon lòt
la mesma, la mesmas - menm bagay la tou, menm bagay la (moun, bagay)
un tal, tales – konsa ak konsa

Egzanp:

Estas aspeta bela! – Sa yo sanble bèl!
Estas aspeta bela! – Sa yo gade gwo!
Prende cualce. –Pran youn (nenpòt ).
Me no vole judi, car me gusta egal cada. – Mwen pa vle pran pati, paske mwen renmen yo tou de egalman.
Me vole grasia cada de esta persones. – Mwen ta renmen remèsye chak moun sa yo.
Alga(s) pensa ancora ce la mundo es plata. – Gen moun ki toujou panse ke tè a plat.
Tu ia versa mal la vino. Alga es sur la table. – Ou pa t byen vide diven an. Gen kèk sou tab la.
Multe(s) de nos es programores. – Anpil nan nou se pwogramè.
Me no ia regarda multe(s) de acel filmas. – Mwen pa te wè anpil nan fim sa yo.
Me reconose poca(s) de la persones en la fola. – Mwen rekonèt kèk moun nan foul la.
Plu va ariva pronto. – Plis pral vini byento.
Alga parolas es clar, ma on no pote leje fasil la plu. – Gen kèk mo ki klè, men pifò nan yo difisil pou li.
Tu ave min ca me. – Ou gen mwens pase mwen.
Me vole bonveni tota(s) de vos. – Mwen ta renmen akeyi nou tout.
Me ia compra sinco libros nova, ma me ia lasa tota(s) en la bus. – Mwen te achte senk nouvo liv, men mwen te kite yo tout nan bis la.
Ambos de la enfantes jua felis. – De timoun yo jwe ak kè kontan.

Nimewo yo ka itilize kòm pwonon pou endike gwoup ki gen yon gwosè espesifik. Pwonon sa yo jeneralman pa pran -s nan pliryèl la epi yo pa bezwen yon detèminan:

Tre de mea amis va ariva a esta sera. – Twa nan zanmi m yo ap vini aswè a.
Cuanto pizas tu ia come? – Konbyen pitza ou te manje?
Cuatro! – Kat!
La cuatro de nos va come en junta. – Nou kat yo pral manje ansanm.
Un de mea gatos manca. – Youn nan chat mwen yo disparèt.
La tre ia abita en la mesma aparte. – Tout twa ap viv nan menm apatman an.

Pou endike plizyè nonb ki pa presize tankou sento, mil oswa milion, nou ajoute pliryèl -s:

On ia ave miles de persones a la conserta. – Te gen dè milye de moun nan konsè a.
A cada anio, miliones migra a otra paises. – Chak ane, dè milyon de moun emigre nan lòt peyi.
On ia vacui miles de plu persones de locas inondada par la deluvias. – Plizyè milye moun te evakye nan zòn ki afekte nan inondasyon yo.
On pote fatura plu sentos per servi. – Nou ka mande plizyè santèn plis pou sèvis la.

Ou pa kapab tounen la nan yon pwonon. Nou dwe itilize lo, el ak los:

La casa de mea padre es plu grande ca lo de mea frate. – Lakay papa m pi gwo pase frè m nan.
Lo es ance plu grande ce lo cual me intende compra. – Li pi gwo pase sa mwen gen entansyon achte a.

Ou pa ka sèvi ak non kòm yon pwonon, men yo itilize li pou fòme nun ak no cosa. Nimewo zewo a ka itilize tou kòm yon pwonon.

Ekspresyon idyomatik la un la otra (oswa lunlotra) vle di "yonn/yon lòt/yonn lòt". Li gen varyant tankou la un o la otra (youn oswa lòt elatriye), la un pos la otra (oswa pos lunlotra, youn apre lòt elatriye) osi byen ke la un sur la otra (oswa sou lunlotra, sou youn ak lòt elatriye):

La xicos colpa la un la otra / lunlotra. – Ti gason yo frape youn ak lòt.
Me pila mea crepes la un sur la otra / sur lunlotra. – Mwen pile krèp mwen yo youn sou lòt.

Nan kèk fraz, yon pwonon dirèkteman swiv pa yon vèb, epi yo ka mal konprann kòm yon detèminan ki te swiv pa yon vèb itilize kòm yon non. Pa egzanp, san yon kontèks, yon moun pa ka konnen pou asire si acel veni de Italia vle di "sa a rive soti nan peyi Itali" oswa "sa a se soti nan peyi Itali". Nan pifò ka yo, entansyon an konplètman evidans sitiyasyon an. Men, lè ou nouvo nan LFN, oswa lè ou pa vle yo mal konprann, ou ka ajoute yon non senp - tankou moun oswa kosa - apre detèminasyon an, olye pou yo konvèti li nan yon pwonon:

Acel cosa veni de Italia. – Bagay sa a soti nan peyi Itali.
Recorda ce alga persones (o algas) abita en sua auto. – Sonje ke kèk moun ap viv nan machin yo.

Nan kèk ka, nou vle klarifye ke non vèbal la se pa yon vèb. Avèk mo tankou alga, multe, ak poca, de ka ajoute ant detèminasyon an ak non an; Lè sa a, detèminen an vin yon pwonon, men non an pa vin yon vèb. Avèk lòt detèminatè, tankou esta ak acel, yon moun ka itilize la anvan detèminasyon an:

La profesor ia demanda alga de atende. – Pwofesè a mande yon ti atansyon.
Multe de labora pote es evitada. – Anpil travay ka evite.
La esta deside no es un bon resulta. – Desizyon sa a se pa yon bon rezilta.

Kesyon

LFN a gen de pwonon, ki itilize pou fòmile kesyon:

cual? – kiyes nan yo? elatriye, kisa? (= cual cosa?)
ci? – ki moun? (= cual person?)

Ci se sèlman yon pwonon, epi yo pa ka itilize kòm yon detèminan.

Cual se prensipalman yon detèminan, men li itilize tou kòm yon pwonon, si yon moun aksepte risk ki ba pou yo pa konprann nan ekspresyon tankou cual veni de Italia? - Kiyès ki soti Itali? oswa "Kisa ki soti nan peyi Itali?

Egzanp:

Cual tu gusta? – Kiyès (nan de) ou renmen?
Cual tu prefere, la rojas o la verdes? – Kiyès (nan de) ou renmen?
Ci vole es un milionor? – Ki moun ki vle vin yon milyonèr?
Tu vade a la sinema con ci? – Ak ki moun ou prale nan sinema?
Cual es en la caxa? – Kisa ki nan bwat la?
Vos prefere cual? – Kisa ou prefere?

Ci ak cual yo itilize tou nan demann endirèk.

Pwonon relatif

Cual e ci fonksyone tou kòm pwonon relatif, entwodwi yon kloz relatif:

cual – ki moun, sa
ci – qui, que (= moun ki nan…)

Pwonon relatif pou yon moun oswa yon bèt se ci. Pwonon relatif pou yon bagay se cual:

Esta es la fem de ci me ia compra mea auto. – Se fanm mwen te achte machin mwen an.
La fem de ci me ia oblida sua nom es denova a la porta. – Fanm mwen te bliye non an ankò devan pòt la.
A, vide la patetas ci segue sua madre! – Ah, gade kanèt yo ap swiv manman yo!
La libro cual me leje es tro longa. – Liv m ap li a twò long.
La casa en cual nos abita es tro peti. – Kay n ap viv la twò piti.
La superstisios – me gusta esta parola! – cual me ia investiga es riable. – Sipèstisyon – mwen renmen mo sa a! –, ki mwen envestige, yo te ridikil.
El esperia un sonia cual el teme. – Li reve sa li pè (…tankou li pè).
Konpare: El esperia un sonia ce el teme. "Li reve ke li pè. (Pè a se nan rèv la.)

Lè kloz prensipal la kite non an ke kloz sibòdone a dekri, pwonon relatif la li menm pran plas non sa a. Nan ka sa a, si nou vle evite konfizyon, nou ka itilize lo cual olye de cual, e el ci olye de ci:

Acel es lo cual me ia comprende. – Se sa mwen te konprann.
Me comprende lo sur cual on ia instrui me. – Mwen konprann sa mwen te resevwa enstriksyon sou.
Me no recorda (el) ci me ia vide. – Mwen pa sonje ki moun mwen te wè.
Me no recorda (el) a ci me ia parla. – Mwen pa sonje ak ki moun mwen te pale.

Lòt pwonon

Gen kat pwonon espesyal pou endike moun. Yo itilize sèlman nan sengilye a:

algun – yon moun (= alga un, alga person)
cualcun – nenpòt moun (homo) (= cualce un, cualce person)
cadun – chak (= cada un, cada person)
nun – moun (= no un, no person)

Egzanp:

Algun entre nos es la asasinor. – Youn nan nou se asasen an.
Dise acel broma a cualcun, e el va rie. – di blag sa a ak nenpòt moun epi yo pral ri.
Cadun debe reseta un premio. – Tout moun dwe resevwa yon pri.
Me senta en la atrio per un ora, e nun ia parla a me. – Mwen te chita nan sal la pou yon èdtan epi pèsonn pa t 'pale avè m'.

Korespondan algun, cualcun, cadun ak nun pou bagay yo se alga cosa (yon bagay), cualce cosa (anyen), cada cosa (tout bagay) ak no cosa (anyen).

Gwoup pwonominal

Nòmalman pwonon yo pa modifye pa detèminan oswa adjektif, men yo ka trè byen modifye pa gwoup prepozisyon:

Nos en la sindicato esije plu diretos. – Nou (lòt) nan sendika a mande plis dwa.
Tota de la lenio es danada. – Tout bwa a domaje.
La plu de esta linguas es difisil. – Pifò nan lang sa yo difisil.

Adjektif

Yon adjektif se yon mo ki modifye siyifikasyon yon non. Li reprezante kalite yo nan sa ki endike nan non an.

Nan LFN, adjektif pa varye nan kantite oswa sèks.

Lòd mo

Pifò adjektif vini apre non yo modifye a. Sepandan, bon ("bon-ne") ak mal ("mauvais-e") jeneralman yo mete anvan non an, sof si yo menm yo modifye:

un bon can – yon bon chen
un can plu bon – yon chen pi bon
la mal enfante – timoun nan move
un mal can bon instruida – yon move chen byen antrene

Nan pifò ka yo, yo ka ajoute plis pase yon adjektif apre non an san yo pa lakòz konfizyon. Men, nan kèk ka, youn nan adjektif yo ka konprann tou kòm yon advèb ki modifye siyifikasyon an nan adjektif sa a. Nou ka mete e ant adjektif pou evite konfizyon:

la nara vera longa – istwa a vrèman long (vera = adverb)
la nara vera e longa – istwa long reyèl la (vera = adjektif)
la om grande, forte, e stupida – nonm ki wo, fò ak estipid (twa adjektif)

Nan kèk ka, ou ka mete yon adjektif anvan non an: pou style nan powèm oswa istwa, oswa lè ou gen de adjektif ki gen menm pwa:

la peti casa bela – bèl ti kay la
un fea arbor vea – yon vye pye bwa lèd

Adjektif ki pi apwopriye pou itilizasyon sa a se adjektif ki pi senp ak pi kout, tankou bela, fea, nova, vea, grande, ak peti.

Konparezon

Adjektif konparatif yo fòme lè yo ajoute advèb plu ("plis") ak min ("mwens"). "Sa" se sa a:

La cosina es plu calda ca la jardin. – Kwizin lan pi cho pase jaden an.
Esta leto es min comfortosa ca me ia previde. – Kabann sa a mwens konfòtab pase mwen te panse.

Adjektif sipèlatif yo fòme lè yo ajoute advèb la plu ("ki pi") ak la min ("pi piti a"):

La sol es la ojeto la plu calda en la sistem solal. – Solèy la se zetwal ki pi cho nan sistèm solè a.
El ia ave un fia la plu bela en la mundo. – Li te gen yon pitit fi, pi bèl nan mond lan.

Nou ka konbine yon ordinal ak konstriksyon sipèl la:

Vega es la stela sinco la plu briliante en la sielo de note. – Vega se senkyèm etwal ki pi klere nan firmaman an.
El ia deveni la om tre de la plu ricas en la mundo. – Li te vin twazyèm moun ki pi rich nan mond lan.

Konparezon egalite fèt ak konbinezon tan... como... ("tankou... kòm..."):

La arbor ia es tan alta como un casa. – Pye bwa a wo tankou kay la.
On es tan joven como on senti. – Nou jèn jan nou santi nou jèn.

Adjektif yo itilize kòm non

Nou ka transfòme san modifye okenn adjektif nan yon non, siyifikasyon an se yon èt oswa yon bagay ki posede kalite adjektif sa a. Non an ki lakòz obeyi règ nòmal yo nan non yo: li pran -s nan pliryèl la, li depann de detèminan epi li ka modifye pa adjektif:

Esta anelo es perfeta sirculo. Lo es un sirculo perfeta. – Bag sa a parfe sikilè. Li se yon sèk pafè.
Marilyn es un blonde, e seniores prefere blondes. – Marilyn se yon blond ak gason prefere blond.

Advèb

Menm jan adjektif yo se mo ki modifye non, advèb yo se mo ki modifye prèske nenpòt bagay, tankou vèb, adjektif, lòt advèb, detèminasyon, prepozisyon, gwoup nominal, menm fraz antye. Kòm yon règ, advèb bay detay sou kote, tan, sikonstans, kòz, fason oswa degre.

Pozisyon

Nan LFN, advèb ak adjektif gen yon sèl ak menm fòm. Diferans lan se pa pozisyon nan fraz la: adjektif yo swiv non yo; advèb yo swiv vèb yo epi anvan lòt mo:

La om ia studia atendosa la testo. – Mesye a etidye tèks la ak anpil atansyon. (modifye yon vèb)
Me ia veni asi en un tren riable lenta. – Mwen te vini nan yon tren ridikil dousman. (modifye yon adjektif)
La tren ia move asurda lenta. – Tren an te ridikil dousman. (modifye yon lòt advèb)
Me no oia multe bon tu. – Mwen pa ka tande ou byen. ("multe" modifye "bon", ak "multe bon" modifye "oia")
Cuasi sento persones ia espeta sur la plataforma. – Prèske yon santèn moun t ap tann sou ke a. (modifye yon nimewo)
On ia escava un buco direta ante mea porte. – Nou te fouye yon twou dwat devan pòt mwen an. (modifye yon prepozisyon)
Sola la manico es rompeda. – Se sèlman manch lan kase. (modifye yon fraz non)
Strana, el ia porta un balde de pexes. – Kiryozite, li te pote yon bokit pwason. (modifye yon fraz)

Yon advèb (oswa yon gwoup adverbial) ki modifye yon vèb (oswa yon fraz antye) kapab tou mete nan kòmansman yon fraz. Men, si se pa yon sous konfizyon, yon advèb kapab tou mete apre objè a nan yon vèb oswa nan fen yon fraz:

El dansa bon. – Li danse byen.
Pronto el va cade. – Li pral tonbe talè.
Surprendente, el es un xico multe bon. – Nan sipriz nou, li se yon trè bon ti gason.
Me no oia tu multe bon. – Mwen pa ka tande ou byen.
men: Me leje felis la libro. – Mwen li liv la, kontan.

Pafwa ou ka mete yon tire ant yon advèb ak adjektif li modifye a, pou siyifikasyon an parèt pi klè:

la parolas nova-creada – mo ki fèk kreye

Pou fè kalite advèbyèl la pi klè, nou ka di in modo oswa a grado:

La melodia es bela en modo surprendente. – Melodi a se etonan bon.

Konparezon

Konpare advèb se egzakteman menm jan ak konpare adjektif.

Advèb prensipal yo

Anplis gwo kantite advèb ki sòti nan adjektif, LFN a gen kèk mo ki jis advèb:

cisa – petèt
cuasi – prèske
tro – twop
an – menm (kontrèman ak previzyon)
ance – tou
ancora – ankò, toujou
aora – kounye a
alora – lè sa a (nan moman sa a)
denova – ankò
ja – deja
nunca – pa janm
sempre – toujou
ier – yè
oji – jodi a
doman – demen

Tan yo itilize nan eksklamasyon:

Un vista tan bela! – Ala yon bèl View!
Tan stonante! – Ala enkwayab!

Advèb kantite

Sèten advèb kantite ka konvèti an advèb, ki endike limit oswa degre yon bagay.

no – (ne)…pas/point / non
alga – nan
multe – anpil/trè
poca – ti kras
plu – plis
min – mwens
la plu – pi plis la
la min – pi piti a

No, advèb, vle di "pa... pa", "nan okenn fason". Li anile sa li modifye. Si li modifye yon vèb, li vin anvan lèt la:

Los no va comprende. - Yo p'ap konprann.
Nos ave no sola un orania, ma ance du bananas. – Nou gen non sèlman yon zoranj, men tou de bannann.
O, no esta problem denova! – Oh, pa pwoblèm sa ankò!

Alga, advèb, vle di "kèk", "yon ti jan", "ase", "nan yon sèten limit":

Acel es un caso alga spesial. – Sa a se yon ka espesyal.
Alga confusada, el ia cade en la lago. – Yon ti jan konfonn, li tonbe nan lak la.

Multe, adverb, vle di "anpil", "trè", "nan yon gwo limit":

Me es multe coler. – Mwen fache anpil.
El ama multe la femes. – Li renmen fanm anpil.

Poca, advèb, vle di "ti/pa anpil", "yon ti kras", "nan yon ti limit":

Me es poca interesada. – Mwen pa enterese anpil.
El core poca. – Li kouri anpil.

Pli ak min, advèb, vle di "plis" ak "mwens", "nan yon pi gwo limit" ak "nan yon limit pi piti":

Tu aspeta plu joven ca me. – Ou sanble/gade pi piti pase mwen.
No parla plu. – Pa pale ankò (Pa di ankò).
Me es min contente con la resulta ca me ta prefere. – Mwen mwens kontan ak rezilta mwen ta renmen an.

La plu ak la min, advèb, vle di "pi plis" ak "pi piti", "pi plis" ak "pi piti":

“Pardona” es la parola la plu difisil. – "Padon" se mo ki pi difisil.
El es la om la min interesante en la mundo. – Li se nonm ki pi san enterè nan mond lan.
A la min, nos ave ancora la un la otra. – Omwen nou toujou genyen youn lòt.

Advèb entewogatif ak relatif

Advèb sa yo ka itilize nan plizyè fason:

cuando – kilè
do – où
como – koman
cuanto – konbyen
perce – poukisa

Yo fòme kesyon dirèk ak endirèk, epi prezante pwopozisyon relatif. Kòm fanmi yo, yo konpòte yo tou tankou konjonksyon ki entwodui paragraf adverbial - cuando, pou egzanp, se yon fòm kout nan a la tempo cuando. Yo ka prezante tou pa prepozisyon.

Cuando vle di "kilè" (a cual tempo, en cual tempo):

Cuando nos va come? – Kilè nou pral manje?
La enfante demanda cuando nos va come. – Timoun nan mande ki lè nou pral manje.
En la anio cuando me ia nase, la clima ia es multe calda. – ane mwen te fèt, li te fè cho anpil.
Cuando nos ariva, me va dormi. – Lè nou rive la, mwen pral kouche.
Nos va canta ante cuando nos dansa. – Nou pral chante anvan danse.
Nos va dansa pos cuando nos canta. – Nou pral danse apre chante.
Nos va dansa asta cuando nos adormi. – Nou pral danse jiskaske nou tonbe nan dòmi.

Do vle di "kote" (a cual loca, en cual loca).

Do es la can? – Kote chen an?
Me no sabe do nos vade. – Mwen pa konnen kote nou prale.
En la pais do me ia nase, la clima es multe calda. – Nan peyi kote m fèt, fè cho anpil.
El ia dormi do el sta. – Li tonbe nan dòmi sou plas la.
Me veni de do tu ia visita me. – Mwen soti kote ou te vizite m '.
La polisior ia desinia un sirculo sirca do el ia trova la clave. – Polisye a trase yon wonn alantou kote li te jwenn kle a.

Como vle di "ki jan" (nan cual modo). Li sèvi tou kòm yon prepozisyon ki vle di "tankou":

Como tu conose mea nom? – Ki jan ou fè konnen non mwen?
Me no comprende como tu conose mea nom. – Mwen pa konprann ki jan ou fè konnen non mwen.
La manera como tu pasea es riable. – Fason ou mache se ridikil.
Me parla como me pensa. – Mwen pale jan mwen panse.
La descrive ia difere multe de como la loca aspeta vera. – Deskripsyon an diferan anpil de jan kote a vrèman ye.
Tua oios es como los de un falcon. – Je ou tankou yon malfini.

Cuanto vle di "konbyen" (en cual cuantia). Li sèvi tou kòm yon advèb nan kantite ak menm siyifikasyon an:

Cuanto la orolojo custa? – Konbyen mont lan koute?
Cuanto tu ia compra? – Konbyen ou te achte?
Cuanto tu desira esta torta? – Konbyen ou te achte?
Me va demanda cuanto ia ariva. – Mwen pral mande konbyen moun ki rive.
Nos va aida cuanto nos pote. – Nou pral ede / otan ke / nou kapab.
Tu sabe cuanto me ama tu? – Ou konnen konbyen mwen renmen ou?

Perce vle di "poukisa" (nan plizyè sans: par cual causa, per cual razona, con cual intende). Konjonksyon korespondan yo se machin ("paske", "pou rezon ki fè") ak konsa ("nan lòd", "nan entansyon"). Nou toujou itilize mo espesyal perce, pa per cual:

Perce tu core? – Poukisa ou kouri?
La fem ia demanda perce la fenetra es rompeda. – Poukisa ou kouri?

Vèb

Yon vèb eksprime fini oswa sispann yon aksyon (kouri, sispann), yon relasyon (gen, pèdi) oswa yon eta (kanpe, fonn). Nan LFN, vèb yo pa varye nan fòm yo pou endike pou egzanp tan oswa atitid. Pou fè sa, nou itilize advèb - plis patikilyèman twa prevèb ia, va ak ta. Yon vèb ka itilize san chanjman kòm yon nn.

Tan

Lavni an fòme ak va (yon mo ki soti nan franse). Tansyon yo nan tan lontan an, pafè ak enpafè, yo fòme ak ia (ki soti nan chavacano). Sa yo se advèb espesyal ki anvan vèb la. Prezan an pa make:

Me canta. – Mwen chante.
Me va canta. – Mwen pral chante
Me ia canta. – Mwen te chante

Nan naratif, evènman yo souvan dekri ki te fèt nan tan lontan an (pafwa imajinè), oswa ki gen sitiyasyon nan tan pa enpòtan pou lektè a. Nan ka sa a, ia ka omisyon.

Nan LFN nou pa distenge aspè pèfeksyon ak enpèfeksyon yon vèb. Sepandan, yon moun ka byen presize sekans tanporèl de aksyon lè w make premye a ak ja ("deja"):

Cuando tu ia encontra nos, nos ia come ja. – Lè ou te vin jwenn nou, nou te (deja) manje.
Si tu reveni doman, me va fini ja la labora. – Si ou tounen demen, mwen pral (deja) fini travay la.
Sempre cuando me ateni la fini de un capitol, me oblida ja la titulo. – Chak fwa mwen fini yon chapit, mwen bliye tit la.

Gen lòt fason pou presize sekans tan an:

Me ia come ante aora. – Mwen te manje anvan.
Me ia come plu temprana. – Mwen te manje pi bonè/pafwa.
Me ia fini come. – Mwen fin manje.
Me va come pronto. – Mwen pral manje byento.
Me comensa come. – Mwen kòmanse manje.
Me va come pos acel. – Mwen pral manje apre sa.
Me va come plu tarda. – Mwen pral manje pita.
Me ia abitua come en la note. – Mwen tap manje nan mitan lannwit.
Me ia come abitual en la note. – Mwen tap manje nan mitan lannwit.

LFN a tou gen ta, yon patikil opsyonèl (ki soti nan kreyòl ayisyen) ki endike yon mòd ireyèl, pa egzanp lè yon sitiyasyon imajinè, ipotetik oswa vle. Lè nou itilize ta nou nan yon mond altènatif. Nan fraz ki kòmanse ak si, "ta" enkli nan kloz prensipal la, men li anjeneral omisyon nan kloz sibòdone ki kòmanse ak si - men itilizasyon li pa entèdi. Itilizasyon ta ka sijere yon avni mwens pwobab pase lè w ap itilize va. Ou kapab tou itilize ta pou endike yon demann politès. Yo itilize li nan divès sitiyasyon kote anpil lang itilize atitid la kondisyonèl oswa atitid la konjonktif:

Si me ta rena la mundo, cada dia ta es la dia prima de primavera. – Si m te dirije mond lan, chak jou t ap premye jou prentan an.
Si lo no esiste, on ta debe inventa lo. – Si li pa t egziste, li ta dwe envante.
Si tu canta, me va escuta. – Si w chante, m ap koute.
Si tu va canta, me va escuta. – Si w chante, m ap koute.
Si tu canta, me ta escuta. – Si ou chante, mwen ta koute.
Si tu ta canta, me ta escuta. – Si ou chante, mwen ta koute.
Me duta ce tu ta dise acel. – Mwen doute ou ta di sa.
Tu ta dona la sal, per favore? – Èske ou ka pase m 'sèl la, tanpri?

An jeneral, yon sèl prevèb va, ia oswa ta ka itilize alafwa pou chak vèb. Sèl eksepsyon se ia ta, ki se mak sa lang romans yo rele kondisyon ki sot pase a, e ki angle endike pa "ta genyen". Yon egzanp amizan se deklarasyon sa a pa Richard Nixon:

Me ia ta es un bon pape. – “I would have made a good pope.” - Mwen ta yon bon Pap.

Kontrèman ak franse, nan LFN diskou endirèk kenbe tansyon an nan style dirèk la:

El ia dise ce la sala es fria. = El ia dise: “Oji, la sala es fria.” – Li te di chanm nan te frèt. = Li te di, "Chanm nan frèt jodi a."
El ia demanda esce la sala es fria. = El ia demanda: “Esce la sala es fria?” – Li mande si chanm nan frèt. = Li mande: "Èske chanm nan frèt?"
El ia pensa ce la sala ia es fria. = El ia pensa: “Ier, la sala ia es fria.” – Li te panse chanm nan te frèt. = Li te panse: "Yè chanm nan te frèt."

Enperatif

Enperatif, oswa fòm vèbal kòmandman an, pa make. Li diferan de prezan pa omisyon sijè a. Sijè a ta nòmalman "tu" oswa "vos", sa vle di moun y ap adrese a. Nou itilize tace si yo dwe mansyone sijè a:

Para! = Sispann!
Pardona me. – Eskize m/Padone m.
Toca la tecla de spasio per continua. – Frape kle espas pou kontinye.
Vade a via, per favore! – Ale tanpri!
Ta ce tua rena veni! – Vini wayòm ou an!
Ta ce nos dansa! – Ann danse!

Negasyon

Vèb yo anile lè yo itilize advèb no, ki vin anvan tou de vèb la ak va, ia oswa ta:

Me no labora oji, e me no va labora doman. – Mwen pa travay jodi a ni demen.
El no ia pensa ce algun es asi. – Li pa t panse pèsonn te la.
No traversa la strada sin regarda. – Pa travèse lari a san gade.

Patisipe

Yon patisip se yon vèb ki itilize kòm yon adjektif oswa advèb. Vèb yo gen patisip aktif yo nan -nte, ak patisipan pasif yo nan -da. Yo ka itilize tou kòm non. Patisip aktif (partisip prezan) nòmalman enplike tou yon aksyon an pwogrè, pandan y ap patisip pasif (partisip sot pase) sijere ke aksyon an te rive nan tan lontan an:

Un ruido asustante ia veni de la armario. – Yon bri pè soti nan kofr la. (adjektif)
La om creante scultas es amirable. – Nonm ki kreye eskilti se admirab. (adjektif = la om ci crea scultas)
El ia sta tremante en la porta. – Li te kanpe tranble nan papòt la. (advèb)
Nos ia colie tota de la composantes. – Nou te kolekte tout eleman yo. (non)
Per favore, no senta sur la seja rompeda. – Tanpri pa chita sou chèz ki kase a. (adjektif)
El ia leje xocada la reporta. – Li te li rapò a ak sezi. (advèb)
Sua novela va es un bonvendeda. – Nouvèl li yo pral yon dosye lavant. (non)

Patisip aktif la ka gen yon objè. Anplis de sa, li ka itilize kòm yon konpleman (atribi) nan vèb la yo nan lòd yo pote lide nan pwogresyon:

Me es lenta asorbente la informa. – Mwen ralanti pou absòbe enfòmasyon.
Me no ia disturba tu, car tu ia es laborante. "Mwen pa deranje ou, paske ou t ap travay.

Men, tankou yon konstriksyon se souvan nesesè, paske gen lòt fason yo eksprime menm bagay la:

Me asorbe lenta la informa. – Mwen dousman absòbe enfòmasyon an.
Vade a via, me labora. - Ale, map travay.
Me continua come. – Mwen kontinye manje / Mwen pa sispann manje.
Me come continual. – Mwen manje toujou.
Me come tra la dia intera. - Mwen manje tout jounen an.

Patisip pasif la ka itilize kòm konpleman (atribi) vèb es oswa deveni pou bay yon siyifikasyon pasif. Par ("pa") Lè sa a, prezante ajan an nan aksyon pasif:

Esta sala ia es pintida par un bufon. – Yon kloun te pentire chanm sa a.
La sala deveni pintida. – Yo pentire chanm nan.
Acel ponte ia es desiniada par un injenior famosa. – Pon sa a te fèt pa yon enjenyè pi popilè.
Lo ia deveni conoseda ce el ia es un om perilosa. - Li te vin konnen ke li te yon nonm danjere.

Yon fraz aktif ak on oswa algun kòm sijè se souvan yon altènatif elegant nan fraz pasif la:

On pinti la sala. – Nou ap pentire chanm nan.
On no sabe cuanto persones teme aranias. – Li pa konnen konbyen moun ki pè areye.
Algun ia come lo. - Li te manje pa yon moun.

Patisip aktif es se esente:

Esente un bufon, el ia senta sur la seja rompeda. –

Tranzitivite

Yon vèb tranzitif se yon vèb ki ka swiv dirèkteman pa yon fraz non (yon objè), san yon prepozisyon. Yon vèb entransitif pa gen okenn objè. Pa egzanp:

Me senta. – Mwen chita. (senta se entransitif)
La patatas coce. – Pòmdetè yo ap kwit. (coce se entransitif)
El usa un computador. – Li sèvi ak yon òdinatè. (usa se tranzitif)
Los come bananas. – Yo manje bannann. (tankou tranzitif)

Transitivite fleksib nan LFN. Pa egzanp, si nou ajoute yon objè apre yon vèb entransitif, vèb la vin tranzitif. Soti nan yon pwen de vi semantik, objè a koresponn ak sijè entransitif la, e kounye a vèb la vle di "kòz sa (objè a) ...".

Me senta la enfantes. – Mwen chita timoun yo. (= Me causa ce la enfantes senta)
Me coce la patatas. – Mwen kwit pòmdetè yo. (= Me causa ce la patatas coce)

Objè yon vèb tranzitif ka omisyon si li evidan nan sitiyasyon an oswa kontèks la:

El canta un melodia. – Li chante yon melodi. > El canta. – Li chante. (= El canta alga cosa)

Lè objè a ak sijè yon vèb se menm bagay, yon pwonon reflexif ka itilize pou objè a:

Me senta me. – Mwen chita. (= Me deveni sentante)
La porte abri se. – Pòt la ouvè. (= La porte abri – mais en accentuant que personne ne semble l’ouvrir; elle semble s’ouvrir tout seule)

Epi pou presize ke yon vèb se nan fòm tranzitif, nou ka itilize ekspresyon ki gen fa oswa causa:

Me fa ce la enfantes senta. – Mwen fè timoun yo chita. (= Me senta la enfantes)
Me causa ce la fango adere a mea botas. – Mwen fè labou kole sou bòt mwen yo. (= Me adere la fango a mea botas)

Nan kèk lang, objè a nan yon vèb tranzitif ka gen yon konpleman. Nan LFN, lòt konstriksyon yo itilize:

Los ia eleje el a presidente. – Yo eli li prezidan. (prepozisyon ki endike yon rezilta)
Me ia pinti la casa a blanca. – Mwen pentire kay la blan. (prepozisyon ki endike rezilta a)
Me ia fa ce el es felis. – Mwen fè l kontan. (pwopozisyon nominal)
El ia dise ce me es stupida. – Li rele m sòt. (pwopozisyon nominal)

Sèl eksepsyon ki konsène vèb nomi (yo rele/non), epi li konsidere kòm yon apozisyon:

La esplorores ia nomi la rio la Amazon. – Eksploratè yo te rele rivyè Amazon an. (= yo te rele li Amazon)

Vèb ki gen sijè ekspletif

Chak vèb finitif nan LFN gen yon sijè, menm si li se sèlman yon pwonon enpèsonèl ekspletive.

Nan kèk lang sijè a nan vèb ki gen rapò ak move tan an oswa atitid jeneral la. Nan LFN nou itilize lo:

Lo neva. - Nèj ap fè.
Lo ale lapli. - Li bon.
Lo es tro calda en esta sala. - Li twò cho nan chanm sa a.
Lo es bon – Li bon.

Menm jan an tou lè sijè reyèl la se yon kloz non ki swiv vèb la, nou itilize lo anvan vèb la:

Lo pare ce tu es coreta. – Sanble ou gen rezon.
Lo es importante ce tu no oblida esta. - Li enpòtan pou ou pa bliye sa.

Avèk vèb es, lè sijè a se yon pwonon (tankou el, lo, oswa los) ki te swiv pa yon kloz relatif, nou ka mete kloz relatif la nan fen fraz la, epi sèvi ak lo kòm pseudo-sijè a nan " es ”:

Lo es me ci ama Maria. = El ci ama Maria es me. – Se mwen menm ki renmen Mari = Li menm ki renmen Mari se mwen.
Lo es Maria ci me ama. = El ci me ama es Maria. – Se Mari ki renmen m = The one who loves me is Mary.
Lo es la bal blu cual me ia perde. = Lo cual me ia perde es la bal blu. = La bal blu es lo cual me ia perde. – Se boul la ble, ki mwen pèdi = Sa mwen pèdi, se boul ble = The blue ball, it is what I lost.

Nou itilize on ave pou endike yon bagay ki egziste oswa ki prezan:

On ave un serpente en la rua. – Gen yon koulèv sou wout la.
On no ave pexes en esta lago. – Pa gen pwason nan lak sa a.
On no ave pexes en esta lago. - Gen anpil moun isit jodi a.

Vèb yo itilize kòm non

Nan Lfn, gen de mòd pou itilize vèb kòm non: enfinitif la ak non vèbal la. Tou de itilize vèb la san okenn modifikasyon.

Enfinitif la entwodui yon kalite kloz nominal, ki rele yon "kloz infinitif" e ki gen menm siyifikasyon ak yon kloz ke ce te entwodui. Enfinitif la se konplètman yon vèb, ki kapab aksepte advèb ak yon objè apre li, oswa ke yo te anvan pa negasyon non an. Sepandan, li pa aksepte okenn sijè oswa endikasyon de tan oswa mòd. Se kontèks la ki fè li klè.

Nou souvan itilize kloz enfinitif la kòm objè yon lòt vèb. Sijè de vèb yo anjeneral menm, li ka diferan si siyifikasyon an sijere li, tankou nan egzanp ki anba a ak ekspresyon proibi come (entèdi manje):

Me espera ariva ante tua parti. - Mwen espere rive anvan ou ale.
Me ia gusta multe escuta oji mea musica. – Mwen vrèman renmen tande mizik mwen jodi a.
On pote nunca spele coreta mea nom. "Moun pa janm ka eple non mwen kòrèkteman.
El teme no velia en la matina. – Li pè pa leve nan maten.
La empleor proibi come sanduitxes en la ofisia. – Bòs la entèdi manje sandwich nan biwo a.

Enfinitif souvan parèt apre yon prepozisyon. Anplis de sa, yon infinitif ka aksepte no anvan li, ak advèb ak yon objè apre li:

Me viaja per vide la mundo. – Mwen vwayaje wè mond lan.
El ia mori pos nomi sua susedor. – Li te mouri apre li te deziyen siksesè li.
El ia abri la noza par colpa lo forte con un martel. – Li kase nwa a lè li frape l ak yon mato.
El ia abri la noza par colpa lo forte con un martel. – Ou pa ka vwayaje mond lan san ou pa kite mak pye ou.

Non vèbal la se tou senpleman yon non, nòmalman anvan detèminasyon an oswa yon lòt. Non an endike swa aksyon vèbal la oswa rezilta dirèk li yo. Li ka kalifye pa adjektif, men nou dwe itilize yon prepozisyon (souvan de) si nou vle ajoute yon objè nan li:

Sua condui ia es vera xocante. – Konduit li te vrèman chokan.
Sua condui ia es vera xocante. – Li konplètman detwi travay li.
La valsa e la samba es dansas. – Vals la ak samba a se dans.
Esta va es un ajunta bela a la ragu. – Sa a pral yon bon adisyon nan bouyon an.
Me ia prepara du traduis de la testo. – Mwen te prepare de tradiksyon tèks la.
Tu ave no comprende de la problemes. – Ou pa gen okenn konpreyansyon sou pwoblèm yo.
“LFN” es un corti de “Lingua Franca Nova”. – "LFN" se yon abrevyasyon nan "Lingua Franca Nova".
La universo ia es estrema peti a la momento de sua crea. – Linivè a te trè piti nan moman kreyasyon li a.

Avèk yon vèb tankou ajunta, gen ti diferans ant yon ajunta ak yon ajuntada. Men traduida a se tèks orijinal ki soti nan tradui a pwodui, menm jan yon crea se zak kreye yon creada. Sa a se konsekans siyifikasyon an nan objè yo nan vèb yo tèt yo: -da toujou refere a objè a. Avèk crea, objè a se rezilta zak la tou; men ak tradui, objè a ak rezilta a se de bagay diferan. Pou kèk vèb, pa egzanp dansa, kote objè a ak zak la reprezante menm bagay, nou di yon dansa, epi yo pa yon dansada.

Yon kloz infinitif ka sijè a nan yon fraz:

Nada es un eserse gustable. – Naje se yon egzèsis bèl.
Nada es un eserse gustable. – Naje nan labou a se pa yon egzèsis bèl.
Nada es un eserse gustable. – Ekri roman an te ede l amelyore style li.

Men, si, nan ekri, yon kloz infinitif long, lektè a ka riske mal entèprete vèb enfinitif la kòm yon kòmandman. Pou evite konfizyon sa a, yon moun ka transfòme enfinitif la nan yon non vèbal lè w ajoute detèminasyon an oswa yon lòt anvan vèb la, oswa lè w ajoute mak pliryèl la:

La nada en fango no es un eserse gustable. – Naje nan labou a se pa yon egzèsis bèl.
La scrive de la novela ia aida el a boni sua stilo. – Ekri roman an te ede l amelyore style li.
Eras es umana, pardonas es divin. – Erè se moun, padon se diven.

Prepozisyon

Yon prepozisyon se yon mo ki sèvi pou prezante yon gwoup nominal, fòme yon gwoup prepozisyon. Yon gwoup prepozisyon modifye yon non, pwonon, adjektif oswa advèb ki vin anvan li oswa menm yon fraz antye. Prepozisyon an dekri relasyon fraz non an ak estrikti kote li mete, li montre wòl li jwe nan modifikasyon.

LFN a gen 22 prepozisyon.

a

A vle di "nan". Li endike yon kote oswa yon tan konsidere kòm yon pwen senp, oswa kòm yon rejyon oswa yon peryòd jeneral, san yo pa panse a estrikti entèn la:

Nos senta a la table. – Nou (chita) bò tab la.
Me va encontra tu a la crus de vias. – Mwen pral rankontre w nan kafou.
La scala apoia a la mur. – Yo mete nechèl la kont miray la.
Tua casa es a lado de mea casa. – Kay ou tou pre mwen.
El reposa a casa. – Li repoze lakay li.
Sudan es a sude de Misre. – Soudan se nan sid peyi Lejip.
La barco es a mar. – Bato a nan lanmè.
El ia fini la labora a la comensa de la anio. – Li te fini travay la nan kòmansman ane a.
A medianote, on va vide focos artal. – A minwi, pral gen fedatifis.
Me debe parti a la ora des-ses. – Mwen oblije kite a katzè.

Pa ekstansyon ak nan yon sans metafò, prezante pwen referans nan yon relasyon:

Tu sta tro prosima a la borda. – Ou twò pre kwen an.
La forma de Italia es simil a un gama. – Itali gen fòm tankou yon bòt (janm).
Esta pen parteni a me. – Plim sa a se pou mwen.
Cual aveni si on no conforma a la regulas? – Kisa k ap pase si nou pa suiv règ yo?
A la min tredes persones espeta. – Gen omwen trant moun k ap tann.

Anplis, yon ka eksprime mouvman nan direksyon pou yon kote espesifik, ki gen ladan mouvman metafò tankou transfè nan yon veso ak chanjman nan eta:

Me viaja a New York. – Mwen pral New York.
Pone tua libros a via. – Jete liv ou yo.
El leva sua oios a la sielo. – Li woule je l.
El ia dona un oso a la can. – Li bay chen an yon zo.
La sorsor ia cambia se a un capra. – Sòsye an tounen yon kabrit.
La seja ia cade a pesos. – Chèz la kraze.
La xico ia ajunta sua nom a la lista. – Ti gason an te ajoute non l sou lis la.
Dise a me tua nom. – Di mwen non ou.
Me no va responde a acel demanda. – Mwen pap reponn kesyon sa a.
Nos desira a tu un bon aniversario. – Nou swete w yon bòn anivèsè nesans.
Tua idea pare asurda a me. – Lide ou yo sanble absid pou mwen.
Me pasea longo la strada, de un fini a la otra. – Mwen te mache nan lari a soti nan yon bout rive nan lòt.
Tu irita me de tempo a tempo. – Ou anmède m de tan zan tan.
La note progresa a la lus prima. – Lannwit la ap pwogrese nan dimanch maten byen bonè.
De lundi a jovedi es cuatro dias. – Soti lendi rive jedi, gen kat jou.

An reyalite, nenpòt prepozisyon ki endike yon kote ka endike tou yon mouvman anvè kote sa a. Pou egzanp, nan me pone mea libros en mea saco ("Mwen mete liv mwen yo nan sak mwen"), en evidamman implique yon mouvman "nan". Lè yon bezwen pou presizyon rive, yo ka mete yon devan prepozisyon an pou klarifye direksyon mouvman anvè:

Core a la casa. – Kouri nan / lakay ou.
Core en la casa. – Kouri nan / lakay ou.
Core a en la casa. – Kourinan / lakay ou.
La gato salta sur la table. – Chat la sote sou tab la (li ka deja la).
La gato salta a sur la table. – Chat la sote sou tab la.

Itilizasyon a pèmèt yon prepozisyon pa dwe swiv pa yon gwoup nominal, epi yo dwe itilize kòm yon advèb. Si prepozisyon an gen rapò ak yon kote, konbinezon an sijere mouvman nan direksyon ki endike a. Konbinezon yo yon ante ak yon pos yo itilize tou pou refere a tan nan tan lontan an oswa nan tan kap vini an, respektivman:

La can core a ante. – Chen an kouri devan.
Tu pote pone tua saco a supra. – Chen an kouri devan.
La sumerjor ia vade a su. – Plonje a desann.
Vide a su. – Gade anba a.
Me ia visita esta vila a ante. – Mwen te vizite vil sa a deja.
Nos pote reveni a pos. – Nou ka tounen pita.

Yon lòt itilizasyon espesyal nan yon se ajoute yon konpleman nan objè a nan yon fraz. (Nan kèk ka, lòt prepozisyon ka jwe menm wòl la.)

El ia pinti sua casa a blanca. – Li pentire kay li blan.
Me va servi la gambas a/en fria. – Mwen pral sèvi krevèt yo, frèt.
Los ia eleje Maria a/per presidente. – Yo te eli Marie, prezidan.

Konpleman an kapab yon infinitif. Ou ka itilize per olye de yon, men Lè sa a, siyifikasyon an se ke sijè a nan vèb prensipal la gen entansyon fè zak la endike nan enfinitif la. A endike ke sijè a gen entansyon objè a:

El comanda la soldatos a ataca la fortres. – Li bay sòlda yo lòd pou yo atake fò a.
Me va instrui vos a parla la lingua. – Mwen pral moutre nou pale lang lan.

Konjonksyon

Yon konjonksyon se yon mo ki ini de bagay ansanm. Gen de kalite konjonksyon: kowòdone ak sibòdone.

Konjonksyon kowòdone

Yon konjonksyon kowòdone konekte de eleman nan menm kalite a, ki pwodui yon pi gwo eleman nan kalite sa a. Pa egzanp, de fraz non ansanm ak e fòme yon fraz ki pi gwo.

Gen kat konjonksyon kowòdone:

e - ak (tou de eleman yo egalman valab)
o - oswa (youn nan eleman yo valab; petèt tou de yo)
no - pa, epi pa, men pa (premye eleman an valab; dezyèm lan pa)
ma - men (tou de eleman yo egalman valab, men yo gen diferans youn ak lòt)

Egzanp:

La om e la fem vade a la casa. – Gason an ak fi a ale nan kay la.
Tu es multe vea e saja. – Ou fin vye granmoun ak saj. (pwobableman trè saj, otreman fraz la ta dwe tu es saja e multe vea)
El ia labora ante e pos sua vacanse. – Li te travay anvan ak apre vakans li.
Sua aniversario es en marto o april. – Anivèsè nesans li se nan mwa mas oswa avril.
Tu desira cafe o te? – Ou vle kafe oswa te?
On pote visita la museo a lundi o jovedi. – Ou ka vizite mize a nan Lendi oswa Jedi (oswa toude).
On ia eleje tu, no me. – Yo te eli ou, pa mwen.
Me ia conta no sola la oveas ma ance la capras. – Mwen te konte non sèlman mouton yo, men tou kabrit yo.

Avèk lis ki gen plis pase de atik, konjonksyon an nòmalman ranplase pa yon vigil eksepte ant pè final la. Yon vigil souvan enkli anvan konjonksyon an tou, nan yon lis konsa:

Nos va viaja tra Italia, Suiz, Osteraic, e Deutxland. – Nou pral vwayaje atravè Itali, Swis, Otrich, ak Almay.

Pou mete aksan, e, o, ak no ka double, ak egzanp siplemantè a mete anvan premye eleman an. Yon doub o ekskli posibilite pou tou de eleman yo valab:

e... e - tou de... ak
o… o – swa… oswa
no… no – ni… ni

Egzanp:

E Luis e Maria vade a scola. – Tou de Luis ak Maria ale lekòl.
O tu o me gania, ma no ambos. – Swa ou oswa mwen pral genyen, men se pa tou de.
Me ave no la tempo no la desira per leje plu. – Mwen pa gen ni tan ni anvi pou m li.

E, o, ak ma kapab tou rantre nan de paraz oswa fraz:

Me ia vade a la biblioteca, e tu ia visita la museo. – Mwen te ale nan bibliyotèk la epi ou te vizite mize a.
O nos solve esta problem, o la mundo va fini. – Swa nou rezoud pwoblèm sa a, oswa mond lan pral fini.
Ma acel es difisil. – Men sa difisil.

Advèb donce a tou itilize nan fason sa a, kòm yon kout pou e donce:

Me pensa, donce me esiste. – Mwen panse, se poutèt sa mwen ye.
Nos no ave un mapa, donce nos es perdeda. – Nou pa gen yon kat, kidonk nou pèdi.

Konjonksyon sibòdone

Pwonon relatif

Advèb entewogatif

Konjonksyon espesyal

Kesyon

Gen twa kalite kesyon: youn ki ka reponn tou senpleman ak "wi" oswa "non", youn pou ki gen plizyè repons posib, ak youn ki mande enfòmasyon espesifik.

Anplis de sa, yon kesyon ka dirèk ("Ki kote w prale?") oswa endirèk ("Mwen mande w kote w prale", "Mwen pa konnen ki moun mwen ye"). Kesyon dirèk yo swiv pa yon mak esklamasyon (?).

Wi/non kesyon

Yon fraz ka vin yon kesyon wi/non lè w ajoute esce (“èske …”) nan kòmansman fraz la:

Esce tu parla deutx? – Ou pale alman?
Esce tu ia come la salada? – Eske ou te manje salad la?

Genyen tou de lòt metòd. Nan yon diskisyon, nan kesyon ki pwopoze yon posibilite epi tou senpleman chache konfimasyon, yon moun ka ajoute si? oh no? nan fen fraz la. Epi, nan kesyon trè senp, nou ka jis ogmante ton an nan vwa a nan fen fraz la:

Tu ia come la salada, si? – Ou te manje salad la, pa vre?
Tu ia come la salada, no? – Ou te manje salad la, pa vre?
Tu ia come, si? – Ou te manje, pa vre?
Nos es perdeda, no? – Nou pèdi, pa vre?
Vos comprende? – Ou konprann?

Repons yon kesyon wi/non se si ("wi") oswa no ("non"). Si endike ke posiblite kesyon an eksprime se vre; non endike ke li se fo:

Tu desira bir? – Ou vle yon byè?
Si, per favore. – Wi tanpri. (Mwen vle kèk)
No, grasias. – Non mèsi. (Mwen pa vle li)

Si yon kesyon negatif, si ak no gen menm siyifikasyon an kòm si kesyon an te pozitif. Men, li ka kreye konfizyon ki ka evite lè w reponn ak yon fraz konplè:

Tu no desira bir? – Ou pa vle yon byè?
- Si. – Wi. (Mwen vle kèk)
- No. – Non. (Mwen pa vle li)
- Si, me desira bir. – Wi, mwen vle byè
- No, me no desira bir. – Non, mwen pa vle byè

Kesyon altènatif

Yon kesyon altènatif mande entèrlokuteur a pou l chwazi yon repons nan yon kantite opsyon, anjeneral prezante pa yon enimerasyon epi ki konekte pa konjonksyon o:

Tu desira te, cafe, o bir? – Èske ou vle te, kafe oswa byè?
Cafe, per favore. – Kafe, tanpri.
Tu ia veni par auto, o par bisicle, o tu ia pasea? – Èske w te vini nan machin, sou bisiklèt oswa a pye?
Par auto, probable. – Pa machin, pwobableman.

Lòt kesyon

Lòt kesyon yo sèvi ak detèminasyon, pwonon, oswa advèb entèwogatif, tankou cual, ci, cuando, cuanto, como, do, ak perce. Mo entèwogatif la souvan mete nan kòmansman yon fraz, men li ka parèt tou kote repons lan ta dwe:

Cual libro tu leje? = Tu leje cual libro? – Ki liv ou li?
Ci es tua autor prefereda? = Tua autor prefereda es ci? – Ki otè ou pi renmen?
Cual es acel musica fea? = Acel musica fea es cual? – Ki sa ki mizik terib sa a?
Cuando tu dormi? = Tu dormi cuando? – Kilè ou dòmi?
Cuanto tu ia paia? = Tu ia paia cuanto? – Konbyen ou peye?
Como vos ia evade? = Vos ia evade como? –Kòman ou te chape?
Do nos es? = Do es nos? = Nos es do? – Kote nou ye?
Perce tu core? = Tu core perce? – Poukisa wap kouri?
Con cual tu come la salada? = Ou renmen salad con cual la? –…
Cual force tu usa per come la salada? = Tu usa cual force per come la salada? – …
Con cual force tu come la salada? = Tu come la salada con cual force? – …
Como rapida tu pote come la salada? = Tu pote come la salada como rapida? – …

Kesyon endirèk

Kesyon endirèk yo se paragraf sibòdone non ki rapòte yon rechèch ak menm sekans mo kòm rechèch dirèk la ta genyen. Tansyon vèb la rete menm jan an. Nan entèwogasyon endirèk la, mo entèwogatif la toujou mete nan kòmansman kloz sibòdone:

Vos va demanda: “Ci tu ia vide?” → Vos va demanda ci me ia vide.
- Ou pral mande: "Ki moun ou te wè?" → Ou pral mande ki moun mwen te wè.
Me no recorda: “A ci me ia parla?” → Me no recorda a ci me ia parla.
- Mwen pa sonje, "Avèk kiyès mwen te pale?" → Mwen pa sonje ak ki moun mwen te pale.
Los no sabe: “Cual nos va fa?” → Los no sabe cual cosa los va fa.
- Yo pa konnen, "Kisa pou nou fè?" → Yo pa konnen sa yo pral fè.
Me vide: “Do me va senta?” → Me vide do me va senta.
- Mwen wè, "Ki kote mwen pral chita?" → Mwen wè kote mwen pral chita.
Me no ia sabe: “Cuando nos va parti?” → Cuando nos va parti, me no ia sabe.
- Mwen pa t 'konnen: "Kilè nou pral ale?" → Mwen pa t 'konnen ki lè nou ta ale.

Kesyon endirèk wi/non yo toujou konstwi ak esce:

El no sabe: “Esce los ia parti?” → El no sabe esce los ia parti.
- Li pa konnen: "Èske yo ale?" → Li pa konnen si yo ale.
El ia demanda: “Esce tu pote aida?” → El ia demanda esce me pote aida.
- Li mande, "Èske ou ka ede?" → Li te mande si mwen te kapab ede.

Nan kèk ka, diferans ki genyen ant yon rechèch endirèk ak yon kloz relatif trè sibtil:

(a) Me ia descovre cual cosa ia es en la caxa. (interrogation indirecte)
(b) Me ia descovre lo cual ia es en la caxa. (proposition relative)

Nan egzanp (a), mwen dekouvri idantite bagay ki nan bwat la, byenke mwen pa t 'kapab wè oswa manyen li dirèkteman. Nan egzanp (b), mwen dekouvri bagay la li menm.

Pwopozisyon

Menm jan ak fraz la, kloz la gen yon sijè ak yon vèb, men li antre nan yon fraz.

Chak fraz gen yon kloz prensipal. Sa a ka modifye nan plizyè fason pa youn oswa plizyè paragraf sibòdone. Si yon kloz sibòdone modifye yon gwoup nominal, yo di li se yon kloz adjektif, ak nan gramè franse, yon kloz sibòdone relatif. Si li modifye yon vèb oswa tout kloz prensipal la, yo di li se yon kloz adverbial, ak nan gramè franse, yon kloz sibòdone sikonstans. Men, si li jwe wòl yon non, yo di li se yon kloz nominal, ak nan gramè franse, yon kloz sibòdone.

Epitou, yon fraz ka genyen plis pase yon kloz prensipal.

Pwopozisyon sibòdone relatif

Yon kloz sibòdone relatif se yon kloz ki modifye yon non. Pwonon relatif yo swiv non yo modifye epi anjeneral kòmanse ak youn nan pwonon relatif ci ak cual:

La om ci ia abita asi ia vade a New York. – Mesye ki te rete isit la ale New York.
La poma cual ia cade de mea saco es aora noncomable. – Pòm ki te tonbe nan sak mwen an se kounye a pa manjab.

Pou pi klè, yon moun ka separe kloz sibòdone relatif la soti nan rès fraz la ak yon vigil, espesyalman si li long ak konplèks:

La poma, cual ia cade de mea saco en la fango a matina ier, es aora noncomable. – Pòm ki te tonbe nan sak mwen an nan labou yè a se kounye a pa manjab.

Gen kèk paragraf relatif ki pa esansyèl pou konpreyansyon fraz la, men tou senpleman bay plis presizyon. Pwopozisyon sa yo toujou separe pa yon vigil:

La can, ci ave manxas negra, ia morde la polisior. – Chen an, ki te gen tach nwa, mòde polisye a.
Mea padre, ci ia jubila, abita en Mexico. – Papa m, ki pran retrèt, ap viv Meksik.
Esta jus, cual Ana ia fa, ave un bon sabor. – Ji fwi sa a, ke Anne te fè, bon gou.

Ci ak cual ka aji kòm sijè oswa objè nan yon kloz sibòdone relatif. Objè a anjeneral swiv vèb la, men nan ka sa a li anvan tou de sijè a ak vèb la:

La fem ci me ama veni de Frans. – Fanm mwen renmen an soti Lafrans.
La robot cual me ia construi no opera. – Robot mwen bati a pa travay.
Ta ce nos vade a mea casa, cual es prosima. – Ann al lakay mwen, li pa lwen.

Lè pwonon relatif la se objè a nan yon prepozisyon, yo mete l anvan:

La fem de ci nos parla labora a mea ofisia. – Fanm nap pale a ap travay nan biwo mwen an.
Tua libro, en cual me ia scrive sua nom, es sur la table. – Liv ou a, kote mwen te ekri non ou a, se sou tab la.

Lorsque de ci ou de cual introduit un nom possédé à l’intérieur d’une proposition subordonnée relative, ce nom est habituellement introduit par sua pour plus de clarté:

Esta fem, de ci sua sposo labora en la banco, es un cocor eselente. – Fanm sa a ki gen mari travay nan bank lan se yon bon kwit manje.
La fem, de ci tu conose sua sposo, labora a mea ofisia. – Fanm ou konnen mari a ap travay nan biwo mwen an.La fem, de ci tu ia dona la letera a sua sposo, es encantante. – Fanm ou te bay mari ou lèt la se bèl bagay.
Mea auto, de cual sua motor es rompeda, es aora dejetada. – Machin mwen an ki gen yon motè ki domaje kounye a se kraze.

Nan kèk lang, yon kloz sibòdone relatif ka refere a tout kloz anvan an. Nan LFN, nan ka anbigwite nou ka ranplase kloz sibòdone relatif la pa yon kloz kowòdone, epi di lo cual, e lo, e esta, e acel oswa yon ekspresyon menm jan an:

El pote salta a un metre alta, e esta ia surprende me. – Li ka sote yon mèt wotè, ki sezi m '.
Me ia eleje aprende elefen, lo cual ia es un deside multe bon. – Mwen te chwazi aprann LFN a, ki te yon trè bon desizyon.

Ou kapab tou kòmanse yon kloz sibòdone relatif ak yon advèb relatif:

Me labora en Paris, do me abita. – Mwen travay nan Pari, vil kote m ap viv la.
El va visita en julio, cuando la clima es bon. – Li pral vizite an Jiyè, yon mwa pandan tan an bèl.
Acel es la razona per ce Juan ia parti. – Se poutèt sa John te ale.

Pwopozisyon sibòdone relatif sa yo souvan sanble ak prepozisyon adverbial:

Me labora do me abita. – Mwen travay (kote) mwen rete.
El va visita cuando la clima es bon. – Li pral vizite lè tan an bèl.

Pwopozisyon advèbyal

Yon kloz advèbyal ( sibòdone sikonstansyèl an kreyòl ayisyen) modifye swa vèb prepozisyon prensipal la, oswa vèb prensipal la li menm. Yon prepozisyon advèbyal prezante pa yon konjonksyon relatif (como, cuando, cuanto, do) oswa youn nan konjonksyon espesyal si, car, afin, ak ca :

Me no teme la can, car el es multe peti. – Mwen pa pè chen an paske li piti anpil.
Si los redui tro rapida sua pesa, los va regania lo. – Si li pèdi pwa twò vit, li pral reprann li.
Me core afin la rinosero no catura me. – Mwen kouri pou Rinosewòs la pa kenbe m.
Esta es plu labora ca me ia previde. – Se plis travay ke mwen te espere.
El ia scrive cuando sua madre ia demanda. – Li te ekri lè manman li te mande li.
El dise ce el es felis do el abita. – Li di li kontan (kote) li rete.
On no ia permete ce me fa la cosas como me ia desira. – Yo pa t kite m fè bagay yo jan mwen te vle.

Yon kloz advèbyal prezante pa yon konjonksyon relatif (como, cuando, cuanto, do) ka konsidere kòm yon kloz adjektif abreje. Pou egzanp, twa (3) dènye egzanp ki anwo yo kapab tou fòmile jan sa a:

El ia scrive a la ora cuando sua madre ia demanda. – Li te ekri lè manman l te mande l.
El dise ce el es felis a la loca do el abita. – Li di li kontan kote li rete a.
On no ia permete ce me fa la cosas en la modo como me desira. – Mwen pa t gen dwa fè bagay sa yo jan mwen te vle.

Pwopozisyon nominal yo

Yon kloz nominal (sibòdone konpletif an fransè) fonksyone tankou yon non : li kapab sijè oswa objè yon vèb oswa yon prepozisyon. Yon kloz nominal prezante pa konjonksyon espesyal ce oswa esce, pa youn nan pwonon relatif ci ak cual, pa youn nan detèminasyon entèwogatif cual ak cuanto, oswa pa youn nan konjonksyon relatif yo.

Pou wè si yon pwopozisyon se reyèlman yon pwopozisyon nominal, jis ranplase "li (yo)" oswa "sa a". Si nou jwenn yon fraz kòrèk, Lè sa a, pwopozisyon an se tout bon yon pwopozisyon nominal. Paragraf nominal yo jeneralman objè vèb ki eksprime yon panse, yon santiman oswa yon emosyon:

Me vide do tu es. – Mwen wè kote ou ye.
Cuando me va parti, me no sabe. – Lè m ale, mwen pa konnen.
Me sabe de do tu veni. – Mwen konnen ki kote ou soti.
Me sabe ci ia dise acel. – Mwen konnen ki moun ki di sa.
Me ia oia cual tu ia dise. – Mwen tande sa ou di a.
Me pote divina cual el leje. – Mwen pa ka devine kiyès li ap li.

Anpil pwopozisyon non yo prezante pa konjonksyon espesyal ce ("sa") oswa esce ("si"):

Me pensa ce el es bela. – Mwen panse ke li bèl.
Me pensa ce el pote salta a un metre alta. – Mwen panse ke li ka sote nan yon wotè yon mèt.
Me pensa ce si. – Mwen panse sa.
Me duta esce el pote salta a un metre alta. – Mwen doute ke li ka sote yon mèt wotè.

Paragraf nominal yo souvan rapòte sa yon moun te di, panse, oswa mande. Nan tout ka, tansyon vèb la nan kloz nominal la rete idantik ak deklarasyon an, panse a oswa demann lan:

Me ia dise: “Me veni de London.” → Me ia dise ce me veni de London.
- Mwen te di, "Mwen soti nan Lond." → Mwen te di mwen te soti nan Lond.
El pensa: “La tren ia es tarda.” → El pensa ce la tren ia es tarda.
- Li panse: "Tren an te an reta." → Li panse tren an te an reta.
El ia demanda: “Cuando nos va parti?” → El ia demanda cuando nos va parti.
- Li mande, "Kilè nou pral ale?" → Li mande ki lè nou ta ale.
Me va vole sabe: “Do la selebra es?” → Me va vole sabe do la selebra es.
- Mwen ta renmen konnen: "Ki kote fèt la ap fèt?" → Mwen ta renmen konnen ki kote fèt la pral fèt.

Li fasil pou konfonn kèk kloz adjektif oswa adverbial ak kloz nominal. Pou presize ke li se yon sibòdone adjektif oswa adverbial, nou ajoute yon non oswa yon pwonon anvan cual oswa ci:

Me no comprende la ata cual tu intende. – Mwen pa tande sa ou di a.
Me no conose el ci tu ia indica. – Mwen pa konnen sa ou te montre a.
Me vide la loca do tu es. – Mwen wè kote ou ye.
Me no sabe la ora cuando me va parti. – Mwen pa konnen a ki lè mwen pral ale.
Nou ka konsidere tou yon infinitif kòm entwodwi yon kalite kloz non.

Pwopozisyon kowòdone

De paraz prensipal yo ka mete ansanm nan yon sèl fraz pa mwayen konjonksyon kowòdone. Nou souvan mete yon vigil devan konjonksyon an:

Me ia desira la auto, ma me no ia ave la mone. – Mwen vle machin nan, men mwen pa gen lajan an.
Me desira un bon carera e me vole ance trova un sposa bela. – Mwen vle fè yon bon karyè e mwen vle tou jwenn yon bèl madanm.

Pwopozisyon sa yo ka fòme fraz endepandan, avèk oswa san konjonksyon:

El ia vole canta e el ia vole dansa, ma el ia teme. – Li te vle chante epi li te vle danse, men li te pè.
El ia vole canta. E el ia vole dansa. Ma el ia teme. – Li te vle chante epi li te vle danse. Men, li te pè.
El ia vole canta. El ia vole dansa. El ia teme. – Li te vle chante. Li te vle danse. Li te pè.

Nimewo

Nimewo kadinal yo

Nimewo kadinal debaz yo se:

zero – zewo
un – yon
du – de
tre – twa
cuatro – kat
sinco – senk
ses – sis
sete – sèt
oto – uit
nove – nouvo
des – dis
sento – san
mil – mil
milion – yon milyon

Jiska 999 nimewo yo ekri nan yon sèl mo ki gen jiska twa eleman, separe pa yon tire. Chak eleman reprezante yon chif epi li konsiste de yon nimewo kadinal ant youn ak nove, ak ajoute des oswa sento, si chif la reprezante yon miltip dis oswa cemt. Senp miltip dis ak san yo transkri pa des ak sento, san yo pa ajoute yon sèl. Eleman pou miltip nil (tankou "0" nan "209") yo omisyon.

des-un – 11
des-du – 12
des-nove – 19
dudes – 20
dudes-un – 21
dudes-sinco – 25
sento-un – 101
sento-des-du – 112
tresento-dudes-un – 321
cuatrosento – 400
novesento-sinco – 905

Dè milye de milyon

Mo "bilyon" ka vle di swa mil milyon oswa yon milyon milyon depann de peyi a. Menm bagay la tou pou mo yo "bilyon", "kwadrillion", elatriye. Pou evite konfizyon, LFN prefere eksprime nimewo sa yo klèman:

mil milion – 1 000 000 000 (un suivi de neuf zéros, 10⁹)
milion milion – 1 000 000 000 000 (10¹²)
mil milion milion – 1 000 000 000 000 000 (10¹⁵)

Mo bilyon, trilion, cuadrilion, elatriye egziste nan LFN, sepandan, men li ta dezirab ke oratè ki sèvi ak yo presize siyifikasyon yo.

Nan ekriti syantifik, opsyon ki pi bon se sèvi ak prefiks entènasyonal yo:

deca- – 10
ecto- – 100
cilo- – 10³
mega- – 10⁶
giga- – 10⁹
tera- – 10¹²
peta- – 10¹⁵
exa- – 10¹⁸
zeta- – 10²¹
iota- – 10²⁴

Nimewo òdinè

Lè yon nimewo anvan yon non, li se yon nimewo kadinal, ki endike yon kantite:

tre omes e cuatro femes – twa gason ak kat fanm

Lè yon nonb swiv yon non, li se yon nonm ordinèl, ki endike pozisyon nan yon sekans:

la om tre – twazyèm nonm lan
la pato ses – sizyèm kanna a
la paje un – premye paj la, paj youn

Prima se yon altènatif komen nan yon sèl ordinal, men li pa ka itilize pou pi gwo ordinal ki fini nan "1":

la paje prima – premye paj la
sala sento-un – (la) salle 101

Numero ka itilize kòm yon ordinal:

El es numero tre. – Li se nimewo twa / Li se twazyèm lan.
A cual paje tu es? Me es a numero setedes. – Ou (retounen) nan kèk paj? Mwen nan paj swasanndis.
Numero tre, me vole grasia la furnores de come. – Twazyèmman, mwen ta renmen remèsye founisè yo.

Fraksyon

Miltip

Aritmetik

Mezi

Referans

↑ « gramatica:fr:xef [Vici de Elefen] ». Retrieved 2024-04-26.
↑ ^2,0 et ^2,1 Alphabet et prononciation
↑ Phrases
↑ Substantifs

[1] « gramatica:fr:xef [Vici de Elefen] ». Retrieved 2024-04-26.

[:0-2] 2,0 et ^2,1 Alphabet et prononciation

[3] Phrases

[4] Substantifs

[1]

[2]

[3]

[4]

Alfabèt ak pwononsyasyon

Alfabè

Lèt majiskil

Òtograf

Fraz[3]

Sijè ak objè

Atribi

Prepozisyon

Pwopozisyon

Non[4]

Pliryèl

Non konte ak inkonte

Sèks

Gwoup nominal yo

Apoze

Detèminan

Predetèminan yo

Atik

Demonstratif

Entewogatif

Detèminan seleksyon yo

Posesif

Kantitatif

Detèminan resanblans

Lòd detèminatè yo

Pwonon

Pwonon pèsonèl

Pwonon detèminen

Kesyon

Pwonon relatif

Lòt pwonon

Gwoup pwonominal

Adjektif

Lòd mo

Konparezon

Adjektif yo itilize kòm non

Advèb

Pozisyon

Konparezon

Advèb prensipal yo

Advèb kantite

Advèb entewogatif ak relatif

Vèb

Tan

Enperatif

Negasyon

Patisipe

Tranzitivite

Vèb ki gen sijè ekspletif

Vèb yo itilize kòm non

Prepozisyon

a

Konjonksyon

Konjonksyon kowòdone

Konjonksyon sibòdone

Pwonon relatif

Advèb entewogatif

Konjonksyon espesyal

Kesyon

Wi/non kesyon

Kesyon altènatif

Lòt kesyon

Kesyon endirèk

Pwopozisyon

Pwopozisyon sibòdone relatif

Pwopozisyon advèbyal

Pwopozisyon nominal yo

Pwopozisyon kowòdone

Nimewo

Nimewo kadinal yo

Dè milye de milyon

Nimewo òdinè

Fraksyon

Miltip

Aritmetik

Mezi

Referans

Fraz^[3]

Non^[4]