Lang kreyòl: Diferans ant vèsyon yo

Depi Wikipedya, ansiklopedi lib
Navigation interactive dans l’historique
← Modifikasyon presedanModifikasyon swivan →
Contenu supprimé Contenu ajouté
VizyèlWikitèks
Hat2004 (diskisyon | kontribisyon)
623 modifications
Aucun résumé des modifications
Baliz yo : Modifikasyon mobil Modifikasyon nan sitwèb mobil Modification sur mobile avancée
Gilles2014 (diskisyon | kontribisyon)
70 376 modifications
Aucun résumé des modifications
Liy 1 : Liy 1 :
Yon '''lang kreyòl'''<ref>{{Cite web|url=https://semantics.uchicago.edu/kennedy/classes/sum07/myths/creoles.pdf|title=The study of pidgin and creole languages|website=University of chicago}}</ref> oswa '''[[ayisyen]]''' se yon '''[[lang natirèl]]''' ki vin fèt lè ou melanje plizyè lang pou yo vin fè yonn, nan yon ti kras tan, ak yon gramè fasil<ref>{{Cite web|url=https://www.acsu.buffalo.edu/~jcgood/jcgood-JPCL.pdf|title=Typologizing grammatical complexities|website=University of Buffalo}}</ref>. Anpil fwa, se yon lang pidjin ki vin tounen yon lang apa. Konsèp lang kreyòl ta vle sanble ak konsèpt '''[[lang melanje]]''' oswa '''lang mix''' yo, epoutan, yo pa menm. Men poukisa yo pa menm<ref>McWhorter, J. H. (2005). Defining creole. Oxford University Press.</ref>:
Yon '''lang kreyòl'''<ref>{{Cite web|url=https://semantics.uchicago.edu/kennedy/classes/sum07/myths/creoles.pdf|title=The study of pidgin and creole languages|website=University of chicago}}</ref> se yon [[lang natirèl]] ki vin fèt lè ou melanje plizyè lang pou yo vin fè yonn, nan yon ti kras tan, ak yon gramè fasil.<ref>{{Cite web|url=https://www.acsu.buffalo.edu/~jcgood/jcgood-JPCL.pdf|title=Typologizing grammatical complexities|website=University of Buffalo}}</ref> Anpil fwa, se yon lang pidjin ki vin tounen yon lang apa. Konsèp lang kreyòl ta vle sanble ak konsèpt lang melanje oswa lang miks yo, epoutan, yo pa menm. Men poukisa yo pa menm ː<ref>McWhorter, J. H. (2005). Defining creole. Oxford University Press.</ref>
# [[Gramè]] lang kreyòl yo stab, gramè a byen tabli, byen chita.
# [[Gramè]] lang kreyòl yo estab, gramè a byen tabli, byen chita.
# Lang kreyòl yo gen yon bann ak yon pakèt mo [[vokabilè]], yon '''[[leksik]]''' ki byen chita.
# Lang kreyòl yo gen yon bann ak yon pakèt mo [[vokabilè]], yon '''[[leksik]]''' ki byen chita.
# Lang kreyòl se yon seri de lang ki pase soti nan manman ak papa desann bay pitit, apre sa pitit-pitit elatriye. Se premye lang yo aprann pale.<ref>Calvet, Louis-Jean. (2006). Toward an Ecology of World Languages. Malden, MA: Polity Press</ref>
# Lang kreyòl se yon seri de lang ki pase soti nan manman ak papa desann bay pitit, apre sa pitit-pitit elatriye. Se premye lang yo aprann pale.<ref>Calvet, Louis-Jean. (2006). Toward an Ecology of World Languages. Malden, MA: Polity Press</ref>
Nou pa konnen konbyen lang kreyòl egzak ki egziste nan mond lan. Men depi lanne 1500 yo, genyen plis pase 100 lang kreyòl vin fèt. Pifò se lang ki fèt ak lang ki soti sou kontinan '''[[Ewòp]]''' yo, tankou lang Angle ak lang franse<ref>"Creole – Language Information & Resources". www.alsintl.com. Archived from the original on June 20, 2017. Retrieved October 9, 2017.</ref>. Se paske nan periòd sa, lèzòm te vini ka fè pi bon bato. Lèzòm te vini aprann navige bato plis byen. Sa vini fè ke peyi nan kontinan Ewòp yo te nan sa yo rele '''[[Laj pou Eksplorasyon''' oswa '''Laj pou Dekouvri|Laj Eksplorasyon oswa Laj pou Dekouvri]]''' an, ak '''[[Esklavaj Atlantik]]'''<ref>Linguistics, ed. Anne E. Baker, Kees Hengeveld</ref> lan, kote yo te ka ale lòt bò dlo pou vann oswa achte machandiz. Pou yo te ka fè komès ak moun ki pa pale menm lang ak yo, yo te vini fè yon lang ki plis fasil, plis senp pou yo kominike. Lang sa yo, yo rele yo '''[[pidjin]]''', yo sanble ak konsèp lang melanje yo. Men lè yo vini tabli, lè yo byen chita, lè yo stab, yo vin bay kategori lang kreyòl yo. Se pa sèl lang peyi sou kontinan '''[[Ewòp]]''' la ki fè lang kreyòl. Pou nou pran egzanp, genyen kreyòl ki fèt ak lang Arab ak lang Chinwa. Jounen jodi a, se '''[[kreyòl Ayiti]]''' an ki gen plis moun ki pale. Se plis pase 10 milyon moun ki pale li, epi se premye lang yo aprann pale<ref>"Haitian Creole at UVA and Duke". iwl.virginia.edu. Retrieved December 15, 2020</ref>.
Nou pa konnen konbyen lang kreyòl egzak ki egziste nan mond lan. Men depi ane 1500 yo, genyen plis pase 100 lang kreyòl vin fèt. Pifò se lang ki fèt ak lang ki soti sou kontinan [[Ewòp]] yo, tankou lang Angle ak lang franse.<ref>"Creole – Language Information & Resources". www.alsintl.com. Archived from the original on June 20, 2017. Retrieved October 9, 2017.</ref> Se paske nan peryòd sa, lèzòm te vini ka fè pi bon bato. Lèzòm te vini aprann navige bato plis byen. Sa vini fè ke peyi nan kontinan Ewòp yo te nan sa yo rele laj pou eksplorasyon oswa Laj pou Dekouvri|Laj Eksplorasyon oswa Laj pou Dekouvri]]''' an, ak [[esklavaj]] Atlantik.<ref>Linguistics, ed. Anne E. Baker, Kees Hengeveld</ref> lan, kote yo te ka ale lòt bò dlo pou vann oswa achte machandiz. Pou yo te ka fè komès ak moun ki pa pale menm lang ak yo, yo te vini fè yon lang ki plis fasil, plis senp pou yo kominike. Lang sa yo, yo rele yo [[pidjin]], yo sanble ak konsèp lang melanje yo. Men lè yo vini tabli, lè yo byen chita, lè yo stab, yo vin bay kategori lang kreyòl yo. Se pa sèl lang peyi sou kontinan [[Ewòp]] la ki fè lang kreyòl. Pou nou pran egzanp, genyen kreyòl ki fèt ak lang arab ak lang chinwaz. Jounen jodi a, se kreyòl Ayiti a ki gen plis moun ki pale. Se plis pase 10 milyon moun ki pale li, epi se premye lang yo aprann pale.<ref>"Haitian Creole at UVA and Duke". iwl.virginia.edu. Retrieved December 15, 2020</ref>


==Konprann kreyòl nan yon kout je==
== Konprann kreyòl nan yon kout je ==
Save yo kwè ke yon lang kreyòl fèt lè yon lan [[pidjin]] ke granmoun yo pale, pou dèzyèm lang yo, vini tounen yon lang natif natal kote pitit yo, pitit-pitit yo vini pale pou premyè lang - yon fénomèn ke yo rele [[nativizasyon]]<ref>Lowenberg, Peter H. (1986). "Non-Native Varieties of English: Nativization, Norms, and Implications". Studies in Second Language Acquisition. 8 (1): 1–18. doi:10.1017/S0272263100005805. ISSN [tel:0272-2631 0272-2631]. JSTOR 44486848.</ref>.
Save yo kwè ke yon lang kreyòl fèt lè yon lan [[pidjin]] ke granmoun yo pale, pou dezyèm lang yo, vini tounen yon lang natif natal kote pitit yo, pitit-pitit yo vini pale pou premyè lang - yon fenomèn ke yo rele [[nativizasyon]].<ref>Lowenberg, Peter H. (1986). "Non-Native Varieties of English: Nativization, Norms, and Implications". Studies in Second Language Acquisition. 8 (1): 1–18. doi:10.1017/S0272263100005805. ISSN [tel:0272-2631 0272-2631]. JSTOR 44486848.</ref>
Kèk save lang, '''[[lingwist]]''' yo, tankou Derek Bickerton, di ke gramè yon ''lang kreyòl A'' ta vle plis sanble ak yon gramè ''lang kreyòl B,'' olye li ta sanble ak gramè lang ki pèmèt li devlope an.<ref>Bickerton, Derek, 1983, « Creole Languages », scientific American</ref>
Kèk save lang, '''[[lengwis]]''' yo, tankou Derek Bickerton, di ke gramè yon ''lang kreyòl A'' ta vle plis sanble ak yon gramè ''lang kreyòl B'' olye li ta sanble ak gramè lang ki pèmèt li devlope an.<ref>Bickerton, Derek, 1983, « Creole Languages », scientific American</ref>


Se nan 500 lanne ki sot pase yo nou wè anpil nan lang kreyòl yo parèt. Se paske nan tan tan sa yo, peyi Ewòp yo te devlope anpil teknoloji nan zafè bato ak navige sou lanmè. Sa te pèmèt yo laji, layite kò yo nan zafè komès ak lagè tou, nan sa nou rele '''[[Laj Eksplorasyon]]''' an. Pouvwa, pwisans sa yo te vini genyen an te pèmèt yo [[kolonize]] plizyè kote nan mond lan.
Se nan 500 lane ki sot pase yo nou wè anpil lang kreyòl parèt. Se paske nan tan tan sa yo, peyi Ewòp yo te devlope anpil teknoloji nan zafè bato ak navige sou lanmè. Sa te pèmèt yo laji, layite kò yo nan zafè komès ak lagè tou, nan sa nou rele '''[[Laj Eksplorasyon]]''' an. Pouvwa, pwisans sa yo te vini genyen an te pèmèt yo [[kolonize]] plizyè kote nan mond lan.


Pandan lontan, lang kreyòl yo pa te ofisyèl, pa te gen anpil moun ki pale yo si ou konpare yo ak popilasyon mond lan. Sa te fè ke yo te rabese lang sa yo, tankou dialèk ki pa gen menm valè ak lang ki pèmèt li devlope a. Pou tèt sa, anpil nan lang kreyòl ki te devlope nan koloni Ewopéyen yo disparèt. Men kounya, bagay yo chanje, van an vire. Lang kreyòl yo ap reprann plas yo, nan sosyete yo, kote moun pale yo nan tout nivo, nan tout klas. Epi tou, lingwist yo komanse plis enterese ak lang sa yo<ref>DeCamp, David (1977), "The Development of Pidgin and Creole Studies", in Valdman, Albert (ed.), Pidgin and Creole Linguistics, Bloomington: Indiana University Press</ref><ref>Sebba, Mark (1997), Contact Languages: Pidgins and Creoles, MacMillan, ISBN 0-333-63024-6</ref> Menm gen peyi ki rekonèt lang kreyòl yo an pou [[lang ofisyèl]].
Pandan lontan, lang kreyòl yo pa te ofisyèl, pa te gen anpil moun ki pale yo si ou konpare yo ak popilasyon mond lan. Sa te fè ke yo te rabese lang sa yo, tankou dialèk ki pa gen menm valè ak lang ki pèmèt li devlope a. Pou tèt sa, anpil nan lang kreyòl ki te devlope nan koloni Ewopéyen yo disparèt. Men kounya, bagay yo chanje, van an vire. Lang kreyòl yo ap reprann plas yo, nan sosyete yo, kote moun pale yo nan tout nivo, nan tout klas. Epi tou, lingwist yo komanse plis enterese ak lang sa yo.<ref>DeCamp, David (1977), "The Development of Pidgin and Creole Studies", in Valdman, Albert (ed.), Pidgin and Creole Linguistics, Bloomington: Indiana University Press</ref>{{}}<ref>Sebba, Mark (1997), Contact Languages: Pidgins and Creoles, MacMillan, ISBN 0-333-63024-6</ref> Menm gen peyi ki rekonèt lang kreyòl yo an pou [[lang ofisyèl]].


Lingwist yo kwè ke fenomèn ki fè kreyòl yo son fenomèn inivèsel pou devlopman yon lang<ref>Vennemann, Theo (2003), "Languages in prehistoric Europe north of the Alps", in Bammesberger, Alfred; Vennemann, Theo (eds.), Languages in Prehistoric Europe, Heidelberg: C. Winter, pp. 319–332</ref>, nenpòt ki lang, pa sèlman sa ki te fèt nan tan koloni Ewòp. Pa egzanp, Sigmund Feist fè yon propozisyon kote li di ke lang Germanik yo ta fòme ak menm fénomèm kreyòl sa<ref>Feist, Sigmund (1932). "The Origin of the Germanic Languages and the Indo-Europeanising of North Europe". Language. 8 (4): 245–254. doi:10.2307/408831. JSTOR 408831.</ref>.
Lengwis yo kwè ke fenomèn ki fè kreyòl yo son fenomèn inivèsèl pou devlopman yon lang.<ref>Vennemann, Theo (2003), "Languages in prehistoric Europe north of the Alps", in Bammesberger, Alfred; Vennemann, Theo (eds.), Languages in Prehistoric Europe, Heidelberg: C. Winter, pp. 319–332</ref> nenpòt ki lang, pa sèlman sa ki te fèt nan tan koloni Ewòp. Pa egzanp, Sigmund Feist fè yon propozisyon kote li di ke lang jèmanik yo ta fòme ak menm fenomèm kreyòl sa.<ref>Feist, Sigmund (1932). "The Origin of the Germanic Languages and the Indo-Europeanising of North Europe". Language. 8 (4): 245–254. doi:10.2307/408831. JSTOR 408831.</ref>


Kèk lòt spesyalis, tankou [[Salikoko Mufwene]], kwè ke se pa menm sirkonstans ki fè lang [[pidjin]] yo, ki fè lang kreyòl yo. Li di:
Kèk lòt espesyalis, tankou [[Salikoko Mufwene]], kwè ke se pa menm sikonstans ki fè lang [[pidjin]] yo, ki fè lang kreyòl yo. Li di :


* Lang pidjin yo pa oblije vini avan yon lang kreyòl. Lang pidjin yo fèt nan yon '''[[koloni machann]],''' kote, moun ki pale lang pidjin nan pou li fè komès, li pale lang pa li nan lavi nòmal li. Lang pidjin nan se yon lòt lang pou li, sou tèt lang pa li ke li pale deja a.
* Lang pidjin yo pa oblije vini anvan yon lang kreyòl. Lang pidjin yo fèt nan yon '''[[koloni machann]]''' kote moun ki pale lang pidjin nan pou li fè komès, li pale lang pa li nan lavi nòmal li. Lang pidjin nan se yon lòt lang pou li, sou tèt lang pa li ke li pale deja a.
* Lang kreyòl yo pa oblije evolye soti nan yon lang pidjin. Yo devlope plis nan '''[[koloni abitasyon]]''' yo'''.''' Sou koloni sa yo, ou te genyen seri de moun ki soti sou kontinan Ewòp lan. Pou yo peye vwayaj la, yo te siyen kontra pou yo te esklav pandan yon ti tan - [[kontra sèvis]]. Anpil nan moun sa yo pa te soti nan klas sosyal ki gen privilèj, yo pa te pale yon fòrm langaj de kalite, yon langaj standar. Lè Ewopeyen sa yo te mele ak esklav ki pa te soti Ewòp yo, kèk mo ak kèk karaktè lang esklav yo vin mele ak jan Ewopéyen te konn pale an. Sa vin bay yon yon lòt lang ki vin diferan, alafwa de lang Ewopeyen an, ak lang esklav ki pa te soti Ewòp yo tou. Apre sa, Ewopeyen an ak lòt esklav, yo pataje lang tou nèf sa nan tout sitiyasyon, chak jou ki jou. Lang kreyòl la diferan de pidjin nan, nan sans sa, paske li se premye lang, lang prinsipal moun ki nan koloni an. Li pa itil sèlman lè pou yon moun kominike ak yon lòt klas moun ki sipiryè.<ref>Mufwene, Salikoko. "Pidgin and Creole Languages". Humanities.uchicago.edu. Archived from the original on 2013-06-03. Retrieved 2010-04-24.</ref>
* Lang kreyòl yo pa oblije evolye soti nan yon lang pidjin. Yo devlope plis nan '''[[koloni abitasyon]]''' yo'''.''' Sou koloni sa yo, ou te genyen seri de moun ki soti sou kontinan Ewòp lan. Pou yo peye vwayaj la, yo te siyen kontra pou yo te esklav pandan yon ti tan - [[kontra sèvis]]. Anpil nan moun sa yo pa te soti nan klas sosyal ki gen privilèj, yo pa te pale yon fòrm langaj de kalite, yon langaj standar. Lè Ewopeyen sa yo te mele ak esklav ki pa te soti Ewòp yo, kèk mo ak kèk karaktè lang esklav yo vin mele ak jan Ewopeyen te konn pale an. Sa vin bay yon yon lòt lang ki vin diferan, alafwa de lang Ewopeyen an, ak lang esklav ki pa te soti Ewòp yo tou. Apre sa, Ewopeyen an ak lòt esklav, yo pataje lang tou nèf sa nan tout sitiyasyon, chak jou ki jou. Lang kreyòl la diferan de pidjin nan, nan sans sa, paske li se premye lang, lang prinsipal moun ki nan koloni an. Li pa itil sèlman lè pou yon moun kominike ak yon lòt klas moun ki sipiryè.<ref>Mufwene, Salikoko. "Pidgin and Creole Languages". Humanities.uchicago.edu. Archived from the original on 2013-06-03. Retrieved 2010-04-24.</ref>


== Listwa ==
== Istwa ==


=== Etimoloji - ki orijin mo ''kreyòl'' lan soti? ===
=== Etimoloji - ki orijin mo ''kreyòl'' lan soti? ===
Liy 28 : Liy 28 :
Mo ''criollo'' ak ''crioulo'' yo, lè moun te fèk komanse itilize yo, se te pou fè separe moun ki fèt nan koloni Panyòl ak Pòtigè yo, ak sa ki rive nan koloni nan granmoun. Yo te pèmèt separe ''españoles criollos'' (panyòl kreyòl oswa moun ki fèt nan koloni yo men ke zansèt te panyòl) ak ''españoles peninsulares'' (panyòl ki soti nan penensil Iberi an, ki gen Espay ak Potigal ladan li). Nan Brezil, yo te itilize mo sa yo pou separe ''negros crioulos'' (nèg kreyòl oswa moun po nwa ki fèt Brezil ke zansèt yo te esklav) ak ''negros africanbos'' (nèg ki te fèt sou kontinan Afrik lan). Apre kèk tan, sans mo sa yo ak lòt mo ki soti nan sous yo (cróle, kréol, kreyòl, kreyol, kriol, krio, elatrye) te chanje. Li vini tounen non yon bann group etnik diferan. Epi “lang kreyòl” vle di “lang ke kominote moun kreyòl yo pale”.
Mo ''criollo'' ak ''crioulo'' yo, lè moun te fèk komanse itilize yo, se te pou fè separe moun ki fèt nan koloni Panyòl ak Pòtigè yo, ak sa ki rive nan koloni nan granmoun. Yo te pèmèt separe ''españoles criollos'' (panyòl kreyòl oswa moun ki fèt nan koloni yo men ke zansèt te panyòl) ak ''españoles peninsulares'' (panyòl ki soti nan penensil Iberi an, ki gen Espay ak Potigal ladan li). Nan Brezil, yo te itilize mo sa yo pou separe ''negros crioulos'' (nèg kreyòl oswa moun po nwa ki fèt Brezil ke zansèt yo te esklav) ak ''negros africanbos'' (nèg ki te fèt sou kontinan Afrik lan). Apre kèk tan, sans mo sa yo ak lòt mo ki soti nan sous yo (cróle, kréol, kreyòl, kreyol, kriol, krio, elatrye) te chanje. Li vini tounen non yon bann group etnik diferan. Epi “lang kreyòl” vle di “lang ke kominote moun kreyòl yo pale”.


=== Distribisyon geografik - ki kote lang kreyòl yo pale? ===
=== Distribisyon jewografik - ki kote lang kreyòl yo pale ? ===
Jan Ewopeyen yo te fè komès nan tan lontan, nan tan koloni yo kite tras li nan mond lan. Sa fè ke pifò lang kreyòl ki soti nan lang Ewòp yo, yo fèt nan zòn bò lanmen, kote [[Lekwatè|ekwatè]] mare sentiron li sou mond lan. Genyen lang kreyòl Ewopeyen sou kontinan [[Amerik]] lan, nan zòn lwès kontinan [[Afrik]] lan, nan zòn lwes [[End]], nan sidèst kontinan [[Azi]], rive jis [[Endonezi]], [[Singapor]], [[Makaw]], [[Hong Kong|Ong Kong]], [[Filipin]], [[Malezi]], [[Moris]], [[Reyinyon]], [[Sechèl]] ak [[Oseyani]].<ref>Chambers, Douglas B. (2008-12-01). "Slave trade merchants of Spanish New Orleans, 1763–1803: Clarifying the colonial slave trade to Louisiana in Atlantic perspective". Atlantic Studies. 5 (3): 335–346. doi:10.1080/14788810802445024. ISSN [tel:1478-8810 1478-8810].</ref>
Jan Ewopeyen yo te fè komès nan tan lontan, nan tan koloni yo kite tras li nan mond lan. Sa fè ke pifò lang kreyòl ki soti nan lang Ewòp yo, yo fèt nan zòn bò lanmen, kote [[Lekwatè|ekwatè]] mare sentiron li sou mond lan. Genyen lang kreyòl Ewopeyen sou kontinan [[Amerik]] lan, nan zòn lwès kontinan [[Afrik]] lan, nan zòn lwes [[End]], nan sidès kontinan [[Azi]], rive jis [[Endonezi]], [[Singapor]], [[Makaw]], [[Hong Kong|Ong Kong]], [[Filipin]], [[Malezi]], [[Moris]], [[Reyinyon]], [[Sechèl]] ak [[Oseyani]].<ref>Chambers, Douglas B. (2008-12-01). "Slave trade merchants of Spanish New Orleans, 1763–1803: Clarifying the colonial slave trade to Louisiana in Atlantic perspective". Atlantic Studies. 5 (3): 335–346. doi:10.1080/14788810802445024. ISSN [tel:1478-8810 1478-8810].</ref>


Anpil nan lang kreyòl yo pa egziste ankò, sa ki rete yo se nan zòn [[Karayib]] yo, tankou nan [[Giyàn franse|Giyàn]], [[Ayiti]], nan zòn lwès [[Afrik]] lan, [[Ostrali]] ([[Kriol Ostrali]]), Filipin ([[Chavacano]]) ak [[Oseyan endyen|Oseyan Endyen]] an ou ka jwenn yo.
Anpil nan lang kreyòl yo pa egziste ankò, sa ki rete yo se nan zòn [[Karayib]] yo, tankou nan [[Giyàn franse|Giyàn]], [[Ayiti]], nan zòn lwès [[Afrik]] lan, [[Ostrali]] ([[Kriol Ostrali]]), Filipin ([[Chavacano]]) ak [[Oseyan endyen|Oseyan Endyen]] an ou ka jwenn yo.
Liy 48 : Liy 48 :


=== Klasifikasyon istorik ===
=== Klasifikasyon istorik ===
Si on gade istwa lang kreyòl yo, ou a va wè ke genyen 4 mòd kreyòl:
Si on gade istwa lang kreyòl yo, ou a va wè ke genyen 4 mòd kreyòl :


# Kreyòl plantasyon yo
# Kreyòl plantasyon yo
# kreyòl fòr yo
# kreyòl fò yo
# kreyòl mawon yo
# kreyòl mawon yo
# pidjin ki tounen kreyòl yo
# pidjin ki tounen kreyòl yo


Klasificasyon [[fylojenetik]] yon kreyòl toujou lakòz pawòl anpil. Sa se paske pifò orijin lang kreyòl yo konplike. Epi tou, genyen problèm dokimentasyon an, kote lang pidjin ki vin bay lang kreyòl lan konn disparèt san li pa kite tras (tankou yon liv).
Klasificasyon [[filojenetik]] yon kreyòl toujou lakòz anpil pawòl. Sa se paske pifò orijin lang kreyòl yo konplike. Epi tou, genyen pwoblèm dokimantasyon an, kote lang pidjin ki vin bay lang kreyòl lan konn disparèt san li pa kite tras (tankou yon liv).


Pifò fwa yo, se yon seri de mo “poto mitan”, leksik lang lan, ak fòrm gramè a ki pèmèt nou mete kèk lang kreyòl nan kèk klas fylojenetik. Men, mo lang kreyòl pa janm soti yon sèl kote, epi gramè yo orijinal. Pou tèt sa, li pa toujou fasil pou ou konnen ki lang-manman (lang ki bay baz ak blok pou li konstwi) yon lang kreyòl. Menm konsèp/kategori “kreyòl Franse”, “kreyòl Pòtigè” oswa “kreyòl Angle”, tout spesyaslis yo pa dakò sou yo.
Pifò fwa yo, se yon seri de mo “poto mitan”, leksik lang lan, ak fòm gramè a ki pèmèt nou mete kèk lang kreyòl nan kèk klas filojenetik. Men, mo lang kreyòl pa janm soti yon sèl kote, epi gramè yo orijinal. Pou tèt sa, li pa toujou fasil pou ou konnen ki lang-manman (lang ki bay baz ak blok pou li konstwi) yon lang kreyòl. Menm konsèp/kategori “kreyòl Franse”, “kreyòl pòtigè” oswa “kreyòl angle”, tout espesyaslis yo pa dakò sou yo.


=== Substrat ak Supèrstrat, relasyon lang kreyòl yo ak pouvwa ===
=== Substrat ak Supèrstrat, relasyon lang kreyòl yo ak pouvwa ===
Mo substrat ak Supèrstrat yo itilize anpil lè de lang kominike. Men, yo plis fè sans lè sèlman lè nou nan kontèks [[akizisyon yon 2èm lang]] oubyen [[ranplase yon lang]], lè moun ki pale yon lang A (substrat) wè li plis bon pou yo pale yon lang B (supèrstrat), paske li gen plis prestij. Rezilta yon evènman tankou sa yo se ke moun ki te pale ansyen lang lan (substra a) pral sèvi ak yon vèsyon supèrstrat la, nan kontèks fòmèl pou pi piti. Substrat la ka rete kòm yon dezyèm lang pou konvèsasyon enfòmèl. Lè nou gade kèk lang Ewopeyen (tankou etrusk, Breton, ak Venetian), nou ka wè enfliyans substra a sou jan moun yo pale a souvan limite, kote se sèl pwononsyasyon ak kèk mo prete ki rete. Substrate la ta ka menm disparèt tou san yo pa kite yon tras.
Mo substrat ak Supèrstrat yo itilize anpil lè de lang kominike. Men, yo plis fè sans lè sèlman lè nou nan kontèks [[akizisyon yon 2èm lang]] oubyen [[ranplase yon lang]], lè moun ki pale yon lang A (sibstra) wè li plis bon pou yo pale yon lang B (sipèstra), paske li gen plis prestij. Rezilta yon evènman tankou sa yo se ke moun ki te pale ansyen lang lan (sibstra a) pral sèvi ak yon vèsyon supèrstrat la, nan kontèks fòmèl pou pi piti. Substrat la ka rete kòm yon dezyèm lang pou konvèsasyon enfòmèl. Lè nou gade kèk lang Ewopeyen (tankou etrisk, breton, ak venesyen), nou ka wè enfliyans substra a sou jan moun yo pale a souvan limite, kote se sèl pwononsyasyon ak kèk mo prete ki rete. Substrate la ta ka menm disparèt tou san yo pa kite yon tras.


Men, genyen sa ki pa dakò sou kijan mo "substrat" ak "supèrstrat" yo fè sans nan jenèz oswa deskripsyon yon lang kreyòl. Modèl ''ranplasman lang'' lan pa mache nan kontèks kreyòl la fèt la, lang kreyòl yo sòti nan plizyè lang san yo pa enpoze youn nan yo pou ranplase yon lòt. Separasyon substrat-Supèrstrat lan vin gòch lè genyen anpil plizyè supèrstrat (tankou nan [[Papiamentu]]), lè nou pa ka idantifye substrat lan , oswa sèl prèv lang substrat ke nou genyen, se ke li sanble on lòt kategori lang. Malgre sa, separasyon sa ka itil lè lang-manman/lang papa kreyòl yo pa kontribye ak menm fòs epi ou ka demontre sa ak lasyans. Pou nou pran egzanp, lè nou ap pale de kreyòl Atlantik yo, ''Supèrstrat'' vle di lang Ewopeyen yo, epi ''substrat'' vle di lang ki pa soti Ewòp tankou lang Afriken yo.
Men, genyen sa ki pa dakò sou kijan mo "substrat" ak "supèrstrat" yo fè sans nan jenèz oswa deskripsyon yon lang kreyòl. Modèl ''ranplasman lang'' lan pa mache nan kontèks kreyòl la fèt la, lang kreyòl yo sòti nan plizyè lang san yo pa enpoze youn nan yo pou ranplase yon lòt. Separasyon substrat-Supèrstrat lan vin gòch lè genyen anpil plizyè supèrstrat (tankou nan [[Papiamentu]]), lè nou pa ka idantifye substrat lan , oswa sèl prèv lang substrat ke nou genyen, se ke li sanble on lòt kategori lang. Malgre sa, separasyon sa ka itil lè lang-manman/lang papa kreyòl yo pa kontribye ak menm fòs epi ou ka demontre sa ak lasyans. Pou nou pran egzanp, lè nou ap pale de kreyòl Atlantik yo, ''Supèrstrat'' vle di lang Ewopeyen yo, epi ''substrat'' vle di lang ki pa soti Ewòp tankou lang Afriken yo.


=== Dekreyolizasyon ===
=== Dekreyolizasyon ===
Li ra pou yon lang kreyòl jwenn stati ofisyèl. Sa fè ke moun ki pale yon kreyòl fin fòme ka vin santi yo oblije konfòme jan yo pale, epi kopye youn nan lang paran yo. Prosesis/fénomèm dekreyolizasyon sa a vin bay yon [[spektròm/kontinyòm lang kreyòl pale]] kote on jwenn anpil vèsyon kreyòl ak [[anpil koreksyon]] yo fè nan kreyòl la.
Li ra pou yon lang kreyòl jwenn estati ofisyèl. Sa fè ke moun ki pale yon kreyòl fin fòme ka vin santi yo oblije konfòme jan yo pale, epi kopye youn nan lang paran yo. Prosesis/fénomèm dekreyolizasyon sa a vin bay yon [[spektròm/kontinyòm lang kreyòl pale]] kote on jwenn anpil vèsyon kreyòl ak [[anpil koreksyon]] yo fè nan kreyòl la.


Gen moun ki di ke lè nou konpare lang kreyòl yo ak lòt lang ki pi byen tabli, nou ka wè ke:
Gen moun ki di ke lè nou konpare lang kreyòl yo ak lòt lang ki pi byen tabli, nou ka wè ke:
Liy 73 : Liy 73 :
* Gen plis varyete gramè nan lang kreyòl yo
* Gen plis varyete gramè nan lang kreyòl yo


Men se pa tout moun ki dakò ak lide sa yo. (Tou profite gade [[konpleksite langaj]]).
Men se pa tout moun ki dakò ak lide sa yo. (Tou pwofite gade [[konpleksite langaj]]).


Konparezon fylojenetik oswa tipolojik ki fèt pou lang lang kreyòl yo, pou wè jan yo sanble, pa bay menm rezilta. Lang kreyòl ki soti nan lang ki sanble, tankou lang Ewòp yo, souvan pi sanble ant yo, ke si ou gade yo ak lang kreyòl ki pa soti nan lang Ewòp yo (tankou Nubi oswa Sango). Kreyòl Franse yo, yo menm, yo plis sanble toujou ak lòt kreyòl Franse oswa lòt mòd lang Franse.
Konparezon filojenetik oswa tipolojik ki fèt pou lang lang kreyòl yo, pou wè jan yo sanble, pa bay menm rezilta. Lang kreyòl ki soti nan lang ki sanble, tankou lang Ewòp yo, souvan pi sanble ant yo, ke si ou gade yo ak lang kreyòl ki pa soti nan lang Ewòp yo (tankou Nubi oswa Sango). Kreyòl Franse yo, yo menm, yo plis sanble toujou ak lòt kreyòl Franse oswa lòt mòd lang Franse.


== Jenèz - fenomèn kryasyon lang kreyòl yo ==
== Jenèz - fenomèn kreyasyon lang kreyòl yo ==


== Etid resan, ki fèk fèt sou lang kreyòl ==
== Etid resan, ki fèk fèt sou lang kreyòl ==


== Kontroversi - koze kote sepesyalis yo pa dakò ==
== Kontwovès - koze kote espesyalis yo pa dakò ==


== Plis toujou ==
== Plis toujou ==
Nan anpil peyi sou latè, men sitou nan kèk peyi ki an [[Afrik]] delwès, nan kèk zile ki nan [[Oseyan endyen|Oseyan Endyen]], nan prèske tout zile ki nan [[Karayib]] la, ak nan kèk peyi ki nan zòn [[Pasifik]] sid, plizyè milyon moun pale yon seri lang yo rele [[pidjin]] ak kreyòl. Lang sa yo se lang ki soti nan kontak ak lòt lang. Dapre definisyon klasik [[lengwis]] ki te etidye lang sa yo bay, pidjin se lang ki devlope nan komès osnon nan lòt sitiyasyon kontak, kote diferan gwoup moun ki rankontre pa pale menm lang. Akoz de sa, yo oblije kreye yon fason nèf pou yo kominike. Kreyòl yo menm se ta pidjin ki vin ogmante estrikti lengwistik yo, epi detire fason moun itlize yo. Lè sa a, yo vin tounen lang natif natal yon kominote lengwistik. Se kolonizasyon peyi [[Ewòp]] yo te kòmanse nan [[17e syèk|17è syèk]], ki fè lang kreyòl moun pale nan zile Karayib yo parèt. [[Kolonizasyon]] sa a te mache ak yon komès esklav, kote Ewopeyen yo te al fè dappiyan sou plizyè milyon Afriken an Afrik epi anbake yo sou gwo bato ak chenn nan pye yo pou y al travay kòm esklav nan jaden kann nlan zile Karayib yo. [[Frans]], [[Espay]], [[Angletè]], [[Pòtigal]], [[Peyiba]], te pi gwo peyi ewopeyen ki te antre nan komès esklav e ki tap fè kolonizasyon tou.
Nan anpil peyi sou latè, men sitou nan kèk peyi ki an [[Afrik]] delwès, nan kèk zile ki nan [[Oseyan endyen|Oseyan Endyen]], nan prèske tout zile ki nan [[Karayib]] la, ak nan kèk peyi ki nan zòn [[Pasifik]] sid, plizyè milyon moun pale yon seri lang yo rele [[pidjin]] ak kreyòl. Lang sa yo se lang ki soti nan kontak ak lòt lang. Dapre definisyon klasik [[lengwis]] ki te etidye lang sa yo bay, pidjin se lang ki devlope nan komès osnon nan lòt sitiyasyon kontak, kote diferan gwoup moun ki rankontre pa pale menm lang. Akoz de sa, yo oblije kreye yon fason nèf pou yo kominike. Kreyòl yo menm se ta pidjin ki vin ogmante estrikti lengwistik yo, epi detire fason moun itlize yo. Lè sa a, yo vin tounen lang natif natal yon kominote lengwistik. Se kolonizasyon peyi [[Ewòp]] yo te kòmanse nan [[17e syèk|17è syèk]], ki fè lang kreyòl moun pale nan zile Karayib yo parèt. [[Kolonizasyon]] sa a te mache ak yon komès esklav, kote Ewopeyen yo te al fè dappiyan sou plizyè milyon Afriken an Afrik epi anbake yo sou gwo bato ak chenn nan pye yo pou y al travay kòm esklav nan jaden kann nlan zile Karayib yo. [[Frans]], [[Espay]], [[Angletè]], [[Pòtigal]], [[Peyiba]], te pi gwo peyi ewopeyen ki te antre nan komès esklav e ki tap fè kolonizasyon tou.


Lang peyi sa yo vin tounen lang klas dominan yo nan tout zile Karayib yo ([[lang angle]] nan peyi [[Jamayik]], lang franse ann [[Ayiti]], [[Matinik]], [[Gwadloup]]...) men laplipa moun nan zile sa yo kontinye pale yon varyete kreyòl ki gen laplipa mo li yo baze sou lang ansyen koloni a. Gen plizyè gwoup lang kreyòl. Kwak diferan moun ki pale kreyòl sa yo kapab pafwa konprann sa lòt ap di, lang kreyòl sa yo pa konpreyansib, sotinan yon zile ale nan yon lòt. Se gras a mo yo nou rive idantifye yo. Majorite mo lang kreyòl yo soti nan yon lang ewopeyen; pa egzanp, laplipa mo ki nan [[lang kreyòl ayisyen]] soti nan lang franse, laplipa mo ki nan [[kreyòl jamayiken]] soti nan [[lang angle]], men [[sentaks]], sistèm règ lang kreyòl yo diferan anpil de lang ewopeyen. Sou plan lengwistik, nanpwen anyen ki fè lang kreyòl yo enferyè devan lang ewopeyen yo osnon devan nenpòt lòt lang sou latè. Menm jan ak tout lang kretyen vivan pale, lang kreyòl yo reflete pwopriyete gramatikal inivèsèl ak devlòpman mantal tout lang kretyen vivan pale, keseswa lang angle, lang franse, [[lang chinwa]], [[lang arab]], [[lang swahili]], [[lang hindi]], [[lang quechua]], eks. Sou plan ideyolojik, lang kreyòl yo angaje nan yon gwo batay kont yon seri fòs nan sosyete kote moun pale yo ap fè tout sa yo kapab pou lang kreyòl yo pa leve kanpe. Malgre lang kreyòl yo se lang tout moun pale nan laplipa zile sa yo, genyen gwoup moun ki refize sèvi ak yo pou devlope alfabetizasyon osnon edikasyon. Dimansyon ideyolojik la pèdi anpil nan aspè negatif li te genyen pandan dènye 30 lane ki sot pase yo, men li kontinye ap kreye anpil pwoblèm toujou.<ref>« [https://web.archive.org/web/20160221193832/voicesfromhaiti.com/kreyol/professor-michel-degraff-se-pawol-nou-ki-mare-nou-ansanm/ Professor Michel DeGraff : Se pawòl nou ki mare nou ansanm] ». ''VoicesfromHaïti''. 22 me 2012. Konsève soti nan [http://www.voicesfromhaiti.com/kreyol/professor-michel-degraff-se-pawol-nou-ki-mare-nou-ansanm/ orijinal la], 21 fevriye 2016.</ref>
Lang peyi sa yo vin tounen lang klas dominan yo nan tout zile Karayib yo ([[lang angle]] nan peyi [[Jamayik]], lang franse ann [[Ayiti]], [[Matinik]], [[Gwadloup]]...) men laplipa moun nan zile sa yo kontinye pale yon varyete kreyòl ki gen laplipa mo li yo baze sou lang ansyen koloni a. Gen plizyè gwoup lang kreyòl. Kwak diferan moun ki pale kreyòl sa yo kapab pafwa konprann sa lòt ap di, lang kreyòl sa yo pa konpreyansib, sotinan yon zile ale nan yon lòt. Se gras a mo yo nou rive idantifye yo. Majorite mo lang kreyòl yo soti nan yon lang ewopeyen; pa egzanp, laplipa mo ki nan [[lang kreyòl ayisyen]] soti nan lang franse, laplipa mo ki nan [[kreyòl jamayiken]] soti nan [[lang angle]], men [[sentaks]], sistèm règ lang kreyòl yo diferan anpil de lang ewopeyen. Sou plan lengwistik, nanpwen anyen ki fè lang kreyòl yo enferyè devan lang ewopeyen yo osnon devan nenpòt lòt lang sou latè. Menm jan ak tout lang kretyen vivan pale, lang kreyòl yo reflete pwopriyete gramatikal inivèsèl ak devlòpman mantal tout lang kretyen vivan pale, keseswa lang angle, lang franse, [[lang chinwa]], [[lang arab]], [[lang swahili]], [[lang hindi]], [[lang quechua]], elatrye. Sou plan ideyolojik, lang kreyòl yo angaje nan yon gwo batay kont yon seri fòs nan sosyete kote moun pale yo ap fè tout sa yo kapab pou lang kreyòl yo pa leve kanpe. Malgre lang kreyòl yo se lang tout moun pale nan laplipa zile sa yo, genyen gwoup moun ki refize sèvi ak yo pou devlope alfabetizasyon osnon edikasyon. Dimansyon ideyolojik la pèdi anpil nan aspè negatif li te genyen pandan dènye 30 lane ki sot pase yo, men li kontinye ap kreye anpil pwoblèm toujou.<ref>« [https://web.archive.org/web/20160221193832/voicesfromhaiti.com/kreyol/professor-michel-degraff-se-pawol-nou-ki-mare-nou-ansanm/ Professor Michel DeGraff : Se pawòl nou ki mare nou ansanm] ». ''VoicesfromHaïti''. 22 me 2012. Konsève soti nan [http://www.voicesfromhaiti.com/kreyol/professor-michel-degraff-se-pawol-nou-ki-mare-nou-ansanm/ orijinal la], 21 fevriye 2016.</ref>
<ref>Claire Lefebvre, 1998, ''CREOLE GENESIS AND THE ACQUISITION OF GRAMMAR, THE CASE OF HAITIAN CREOLE'', Cambridge University Press, www.cambridge.org/978052193823</ref>
<ref>Claire Lefebvre, 1998, ''CREOLE GENESIS AND THE ACQUISITION OF GRAMMAR, THE CASE OF HAITIAN CREOLE'', Cambridge University Press, www.cambridge.org/978052193823</ref>


Liy 93 : Liy 93 :
* [[lang kreyòl matinikè|Lang kreyòl matinikè]] : [[Matinik]] ak [[Gwadloup]] ([[Depatman]] [[Frans|Lafrans]] nan [[Karayib]])
* [[lang kreyòl matinikè|Lang kreyòl matinikè]] : [[Matinik]] ak [[Gwadloup]] ([[Depatman]] [[Frans|Lafrans]] nan [[Karayib]])
* Ladominik (Karayib)
* Ladominik (Karayib)
* Sentlisi (Karayib)
* Sent Lisi (Karayib)
* Grenad (Karayib)
* Grenad (Karayib)
* Zile Tik ak Kayikòs (Karayib)
* Zile Tik ak Kayikòs (Karayib)
Liy 103 : Liy 103 :
* Zile Moris (Afrik)
* Zile Moris (Afrik)


== Referans ==
== Bibliyografi ==
⚫
{{referans}}

== Binliografi ==

* Anderson, Roger W., ed. (1983), Pidginization and Creolization as Language Acquisition, Rowley, MA: Newbury House
* Anderson, Roger W., ed. (1983), Pidginization and Creolization as Language Acquisition, Rowley, MA: Newbury House
* Ansaldo, U.; Matthews, S. (2007), "Deconstructing creole: The rationale", Typological Studies in Language, 73: 1–20, doi:10.1075/tsl.73.02ans, <nowiki>ISBN 978-90-272-2985-4</nowiki>, ISSN [tel:0167-7373 0167-7373]
* Ansaldo, U.; Matthews, S. (2007), "Deconstructing creole: The rationale", Typological Studies in Language, 73: 1–20, doi:10.1075/tsl.73.02ans, <nowiki>ISBN 978-90-272-2985-4</nowiki>, ISSN [tel:0167-7373 0167-7373]
Liy 171 : Liy 167 :
* Wittmann, Henri; Fournier, Robert (1996), "Contraintes sur la relexification: les limites imposées dans un cadre théorique minimaliste" (PDF), in Fournier, Robert (ed.), Mélanges linguistiques, Revue québécoise de linguistique théorique et appliquée 13, Trois-Rivières: Presses universitaires de Trois-Rivières, pp. 245–280
* Wittmann, Henri; Fournier, Robert (1996), "Contraintes sur la relexification: les limites imposées dans un cadre théorique minimaliste" (PDF), in Fournier, Robert (ed.), Mélanges linguistiques, Revue québécoise de linguistique théorique et appliquée 13, Trois-Rivières: Presses universitaires de Trois-Rivières, pp. 245–280


== Referans ==
⚫
{{referans}}
== Lyen deyò ==
== Lyen deyò ==


[[Kategori:Lang kreyòl| ]]
[[Kategori:Lang kreyòl]]

Vèsyon jou 21 jiyè 2021 à 19:41

Yon lang kreyòl[1] se yon lang natirèl ki vin fèt lè ou melanje plizyè lang pou yo vin fè yonn, nan yon ti kras tan, ak yon gramè fasil.[2] Anpil fwa, se yon lang pidjin ki vin tounen yon lang apa. Konsèp lang kreyòl ta vle sanble ak konsèpt lang melanje oswa lang miks yo, epoutan, yo pa menm. Men poukisa yo pa menm ː[3]

  1. Gramè lang kreyòl yo estab, gramè a byen tabli, byen chita.
  2. Lang kreyòl yo gen yon bann ak yon pakèt mo vokabilè, yon leksik ki byen chita.
  3. Lang kreyòl se yon seri de lang ki pase soti nan manman ak papa desann bay pitit, apre sa pitit-pitit elatriye. Se premye lang yo aprann pale.[4]

Nou pa konnen konbyen lang kreyòl egzak ki egziste nan mond lan. Men depi ane 1500 yo, genyen plis pase 100 lang kreyòl vin fèt. Pifò se lang ki fèt ak lang ki soti sou kontinan Ewòp yo, tankou lang Angle ak lang franse.[5] Se paske nan peryòd sa, lèzòm te vini ka fè pi bon bato. Lèzòm te vini aprann navige bato plis byen. Sa vini fè ke peyi nan kontinan Ewòp yo te nan sa yo rele laj pou eksplorasyon oswa Laj pou Dekouvri|Laj Eksplorasyon oswa Laj pou Dekouvri]] an, ak esklavaj Atlantik.[6] lan, kote yo te ka ale lòt bò dlo pou vann oswa achte machandiz. Pou yo te ka fè komès ak moun ki pa pale menm lang ak yo, yo te vini fè yon lang ki plis fasil, plis senp pou yo kominike. Lang sa yo, yo rele yo pidjin, yo sanble ak konsèp lang melanje yo. Men lè yo vini tabli, lè yo byen chita, lè yo stab, yo vin bay kategori lang kreyòl yo. Se pa sèl lang peyi sou kontinan Ewòp la ki fè lang kreyòl. Pou nou pran egzanp, genyen kreyòl ki fèt ak lang arab ak lang chinwaz. Jounen jodi a, se kreyòl Ayiti a ki gen plis moun ki pale. Se plis pase 10 milyon moun ki pale li, epi se premye lang yo aprann pale.[7]

Konprann kreyòl nan yon kout je

Save yo kwè ke yon lang kreyòl fèt lè yon lan pidjin ke granmoun yo pale, pou dezyèm lang yo, vini tounen yon lang natif natal kote pitit yo, pitit-pitit yo vini pale pou premyè lang - yon fenomèn ke yo rele nativizasyon.[8]

Kèk save lang, lengwis yo, tankou Derek Bickerton, di ke gramè yon lang kreyòl A ta vle plis sanble ak yon gramè lang kreyòl B olye li ta sanble ak gramè lang ki pèmèt li devlope an.[9]

Se nan 500 lane ki sot pase yo nou wè anpil lang kreyòl parèt. Se paske nan tan tan sa yo, peyi Ewòp yo te devlope anpil teknoloji nan zafè bato ak navige sou lanmè. Sa te pèmèt yo laji, layite kò yo nan zafè komès ak lagè tou, nan sa nou rele Laj Eksplorasyon an. Pouvwa, pwisans sa yo te vini genyen an te pèmèt yo kolonize plizyè kote nan mond lan.

Pandan lontan, lang kreyòl yo pa te ofisyèl, pa te gen anpil moun ki pale yo si ou konpare yo ak popilasyon mond lan. Sa te fè ke yo te rabese lang sa yo, tankou dialèk ki pa gen menm valè ak lang ki pèmèt li devlope a. Pou tèt sa, anpil nan lang kreyòl ki te devlope nan koloni Ewopéyen yo disparèt. Men kounya, bagay yo chanje, van an vire. Lang kreyòl yo ap reprann plas yo, nan sosyete yo, kote moun pale yo nan tout nivo, nan tout klas. Epi tou, lingwist yo komanse plis enterese ak lang sa yo.[10]{{}}[11] Menm gen peyi ki rekonèt lang kreyòl yo an pou lang ofisyèl.

Lengwis yo kwè ke fenomèn ki fè kreyòl yo son fenomèn inivèsèl pou devlopman yon lang.[12] nenpòt ki lang, pa sèlman sa ki te fèt nan tan koloni Ewòp. Pa egzanp, Sigmund Feist fè yon propozisyon kote li di ke lang jèmanik yo ta fòme ak menm fenomèm kreyòl sa.[13]

Kèk lòt espesyalis, tankou Salikoko Mufwene, kwè ke se pa menm sikonstans ki fè lang pidjin yo, ki fè lang kreyòl yo. Li di :

  • Lang pidjin yo pa oblije vini anvan yon lang kreyòl. Lang pidjin yo fèt nan yon koloni machann kote moun ki pale lang pidjin nan pou li fè komès, li pale lang pa li nan lavi nòmal li. Lang pidjin nan se yon lòt lang pou li, sou tèt lang pa li ke li pale deja a.
  • Lang kreyòl yo pa oblije evolye soti nan yon lang pidjin. Yo devlope plis nan koloni abitasyon yo. Sou koloni sa yo, ou te genyen seri de moun ki soti sou kontinan Ewòp lan. Pou yo peye vwayaj la, yo te siyen kontra pou yo te esklav pandan yon ti tan - kontra sèvis. Anpil nan moun sa yo pa te soti nan klas sosyal ki gen privilèj, yo pa te pale yon fòrm langaj de kalite, yon langaj standar. Lè Ewopeyen sa yo te mele ak esklav ki pa te soti Ewòp yo, kèk mo ak kèk karaktè lang esklav yo vin mele ak jan Ewopeyen te konn pale an. Sa vin bay yon yon lòt lang ki vin diferan, alafwa de lang Ewopeyen an, ak lang esklav ki pa te soti Ewòp yo tou. Apre sa, Ewopeyen an ak lòt esklav, yo pataje lang tou nèf sa nan tout sitiyasyon, chak jou ki jou. Lang kreyòl la diferan de pidjin nan, nan sans sa, paske li se premye lang, lang prinsipal moun ki nan koloni an. Li pa itil sèlman lè pou yon moun kominike ak yon lòt klas moun ki sipiryè.[14]

Istwa

Etimoloji - ki orijin mo kreyòl lan soti?

Mo kreyòl la soti nan franse, kote li ekri créole. Mo créole la li menm, li soti nan mo Panyòl criollo ak mo Pòtigè crioulo, kote tou-de soti nan vèrb ki se criar ( nan sans lelvaj bèt, li vle di kwaze mal ak femèl pou yo fè pitit )[15]. Sans mo kreyòl la te vin kreye nan 16è ak 17è sièk yo, lè peyi Ewòp yo te laji kò yo ak koloni sou lòt kontinan yo.

Mo criollo ak crioulo yo, lè moun te fèk komanse itilize yo, se te pou fè separe moun ki fèt nan koloni Panyòl ak Pòtigè yo, ak sa ki rive nan koloni nan granmoun. Yo te pèmèt separe españoles criollos (panyòl kreyòl oswa moun ki fèt nan koloni yo men ke zansèt te panyòl) ak españoles peninsulares (panyòl ki soti nan penensil Iberi an, ki gen Espay ak Potigal ladan li). Nan Brezil, yo te itilize mo sa yo pou separe negros crioulos (nèg kreyòl oswa moun po nwa ki fèt Brezil ke zansèt yo te esklav) ak negros africanbos (nèg ki te fèt sou kontinan Afrik lan). Apre kèk tan, sans mo sa yo ak lòt mo ki soti nan sous yo (cróle, kréol, kreyòl, kreyol, kriol, krio, elatrye) te chanje. Li vini tounen non yon bann group etnik diferan. Epi “lang kreyòl” vle di “lang ke kominote moun kreyòl yo pale”.

Distribisyon jewografik - ki kote lang kreyòl yo pale ?

Jan Ewopeyen yo te fè komès nan tan lontan, nan tan koloni yo kite tras li nan mond lan. Sa fè ke pifò lang kreyòl ki soti nan lang Ewòp yo, yo fèt nan zòn bò lanmen, kote ekwatè mare sentiron li sou mond lan. Genyen lang kreyòl Ewopeyen sou kontinan Amerik lan, nan zòn lwès kontinan Afrik lan, nan zòn lwes End, nan sidès kontinan Azi, rive jis Endonezi, Singapor, Makaw, Ong Kong, Filipin, Malezi, Moris, Reyinyon, Sechèl ak Oseyani.[16]

Anpil nan lang kreyòl yo pa egziste ankò, sa ki rete yo se nan zòn Karayib yo, tankou nan Giyàn, Ayiti, nan zòn lwès Afrik lan, Ostrali (Kriol Ostrali), Filipin (Chavacano) ak Oseyan Endyen an ou ka jwenn yo.

Baz kreyòl sou bò Atlantik yo se lang Ewopeyen yo ak kèk karaktè lang Afriken ak kèk lang Autoktòn sou kontinan Amerik lan. Lang kreyòl Oseyan Endyen yo fèt a baz lang Ewopeyen, kèk eleman lang Malagachi, epi kèk lang Azi yo.

Stati sosyal ak stati politik - ki nivo prestij lang sa yo jwi?

Pandan lontan, lang kreyòl yo pa te genyen anpil prestij. Yo te konsidere kreyòl yo tankou se yon lang ki pèdi nanm li, ki pèdi valè li. Yo pat menm konsidere yo tankou lang, plis gro grad yo te bay lang kreyòl se te dialèk. Menm lengwist yo tou, yo te itilize mo kreyòl pou kontrè yon lang. Se komsi nou ta di lang=bon, kreyòl=pa bon.[17]

Lang kreyòl yo pa konpatib ak “modèl-pyebwa” Neo-gramerien ki te parèt nan 19è sièk lan. Se yon teyori ki gade yon seri de son nan yon, jan yo sanble, tankou son -f- ak son -v-, epi li fè yon pwopozisyon kote ou gen yon lang ki se rasin, ak son orijinal lan ak kèk lang ki tankou branch, kote mo yo pa sonnen menm jan. Teyori a di ke chanjman son yo fèt nan menm moman an pou tout son ki chanje yo. Lang kreyòl yo pa rantre nan lojik sa si nou konpare yo ak lang ki sous yo an.

Fénomèn dekolonizasyon ki te fèt nan 20è sièk yo te pote anpil chanjman sou plan sosyal, politik, ak akademik. Lang kreyòl yo te pwofite chanjman sa yo pou yo pran yon lòt souf. Kounya, yo komanse plis itilize lang kreyòl yon nan film ak ekri. Yo jwi plis prestij nan sosyete yo soti yo. Lang kreyòl yo komanse standardize epi yo menm itilize yo nan lekòl ak inivèsité nan mond lan. Epi tou, lingwist yo vini aksepte lang kreyòl yo menm jan ak tout lang, kote yo pa konsidere lang keryòl yo tankou yon fòrm inferyè on lòt lang. Kounye a, tout lang, ke lingwis yo sispèk te pase nan stad ke yo rele kreyolizasyon an, yo vini tonbe nan fanmi “lang kreyòl” la san prejij ras ak etni, san yo pa limite zòn geografi ke yo kwè lang sa yo ka parèt sou yon kout bòlèt, san rezon lojik.

Angle ke Afriken-Ameriken yo pale a, yon fòrm kreyòl angle?

Genyen anpil pawòl anpil sou enpakt fénomèn kreyolizasyon an sou jan Afriken-Ameriken yo pale jounen jodi a nan peyi Etazini. Nan systèm edikasyon yo an, epi nan tan lontan, se te mo "ebonics" ki te itilize pou dekri fòrm lang angle sa yo. Mo "ebonics" lan tou, toujou genyen anpil prejije negatif ki mache ak li, menm jan ak mo "kreyòl" la.

Klasifikasyon, kategori, sou-group lang kreyòl yo

Klasifikasyon istorik

Si on gade istwa lang kreyòl yo, ou a va wè ke genyen 4 mòd kreyòl :

  1. Kreyòl plantasyon yo
  2. kreyòl fò yo
  3. kreyòl mawon yo
  4. pidjin ki tounen kreyòl yo

Klasificasyon filojenetik yon kreyòl toujou lakòz anpil pawòl. Sa se paske pifò orijin lang kreyòl yo konplike. Epi tou, genyen pwoblèm dokimantasyon an, kote lang pidjin ki vin bay lang kreyòl lan konn disparèt san li pa kite tras (tankou yon liv).

Pifò fwa yo, se yon seri de mo “poto mitan”, leksik lang lan, ak fòm gramè a ki pèmèt nou mete kèk lang kreyòl nan kèk klas filojenetik. Men, mo lang kreyòl pa janm soti yon sèl kote, epi gramè yo orijinal. Pou tèt sa, li pa toujou fasil pou ou konnen ki lang-manman (lang ki bay baz ak blok pou li konstwi) yon lang kreyòl. Menm konsèp/kategori “kreyòl Franse”, “kreyòl pòtigè” oswa “kreyòl angle”, tout espesyaslis yo pa dakò sou yo.

Substrat ak Supèrstrat, relasyon lang kreyòl yo ak pouvwa

Mo substrat ak Supèrstrat yo itilize anpil lè de lang kominike. Men, yo plis fè sans lè sèlman lè nou nan kontèks akizisyon yon 2èm lang oubyen ranplase yon lang, lè moun ki pale yon lang A (sibstra) wè li plis bon pou yo pale yon lang B (sipèstra), paske li gen plis prestij. Rezilta yon evènman tankou sa yo se ke moun ki te pale ansyen lang lan (sibstra a) pral sèvi ak yon vèsyon supèrstrat la, nan kontèks fòmèl pou pi piti. Substrat la ka rete kòm yon dezyèm lang pou konvèsasyon enfòmèl. Lè nou gade kèk lang Ewopeyen (tankou etrisk, breton, ak venesyen), nou ka wè enfliyans substra a sou jan moun yo pale a souvan limite, kote se sèl pwononsyasyon ak kèk mo prete ki rete. Substrate la ta ka menm disparèt tou san yo pa kite yon tras.

Men, genyen sa ki pa dakò sou kijan mo "substrat" ak "supèrstrat" yo fè sans nan jenèz oswa deskripsyon yon lang kreyòl. Modèl ranplasman lang lan pa mache nan kontèks kreyòl la fèt la, lang kreyòl yo sòti nan plizyè lang san yo pa enpoze youn nan yo pou ranplase yon lòt. Separasyon substrat-Supèrstrat lan vin gòch lè genyen anpil plizyè supèrstrat (tankou nan Papiamentu), lè nou pa ka idantifye substrat lan , oswa sèl prèv lang substrat ke nou genyen, se ke li sanble on lòt kategori lang. Malgre sa, separasyon sa ka itil lè lang-manman/lang papa kreyòl yo pa kontribye ak menm fòs epi ou ka demontre sa ak lasyans. Pou nou pran egzanp, lè nou ap pale de kreyòl Atlantik yo, Supèrstrat vle di lang Ewopeyen yo, epi substrat vle di lang ki pa soti Ewòp tankou lang Afriken yo.

Dekreyolizasyon

Li ra pou yon lang kreyòl jwenn estati ofisyèl. Sa fè ke moun ki pale yon kreyòl fin fòme ka vin santi yo oblije konfòme jan yo pale, epi kopye youn nan lang paran yo. Prosesis/fénomèm dekreyolizasyon sa a vin bay yon spektròm/kontinyòm lang kreyòl pale kote on jwenn anpil vèsyon kreyòl ak anpil koreksyon yo fè nan kreyòl la.

Gen moun ki di ke lè nou konpare lang kreyòl yo ak lòt lang ki pi byen tabli, nou ka wè ke:

  • gramè lang kreyòl yo
  • Gen plis varyete gramè nan lang kreyòl yo

Men se pa tout moun ki dakò ak lide sa yo. (Tou pwofite gade konpleksite langaj).

Konparezon filojenetik oswa tipolojik ki fèt pou lang lang kreyòl yo, pou wè jan yo sanble, pa bay menm rezilta. Lang kreyòl ki soti nan lang ki sanble, tankou lang Ewòp yo, souvan pi sanble ant yo, ke si ou gade yo ak lang kreyòl ki pa soti nan lang Ewòp yo (tankou Nubi oswa Sango). Kreyòl Franse yo, yo menm, yo plis sanble toujou ak lòt kreyòl Franse oswa lòt mòd lang Franse.

Jenèz - fenomèn kreyasyon lang kreyòl yo

Etid resan, ki fèk fèt sou lang kreyòl

Kontwovès - koze kote espesyalis yo pa dakò

Plis toujou

Nan anpil peyi sou latè, men sitou nan kèk peyi ki an Afrik delwès, nan kèk zile ki nan Oseyan Endyen, nan prèske tout zile ki nan Karayib la, ak nan kèk peyi ki nan zòn Pasifik sid, plizyè milyon moun pale yon seri lang yo rele pidjin ak kreyòl. Lang sa yo se lang ki soti nan kontak ak lòt lang. Dapre definisyon klasik lengwis ki te etidye lang sa yo bay, pidjin se lang ki devlope nan komès osnon nan lòt sitiyasyon kontak, kote diferan gwoup moun ki rankontre pa pale menm lang. Akoz de sa, yo oblije kreye yon fason nèf pou yo kominike. Kreyòl yo menm se ta pidjin ki vin ogmante estrikti lengwistik yo, epi detire fason moun itlize yo. Lè sa a, yo vin tounen lang natif natal yon kominote lengwistik. Se kolonizasyon peyi Ewòp yo te kòmanse nan 17è syèk, ki fè lang kreyòl moun pale nan zile Karayib yo parèt. Kolonizasyon sa a te mache ak yon komès esklav, kote Ewopeyen yo te al fè dappiyan sou plizyè milyon Afriken an Afrik epi anbake yo sou gwo bato ak chenn nan pye yo pou y al travay kòm esklav nan jaden kann nlan zile Karayib yo. Frans, Espay, Angletè, Pòtigal, Peyiba, te pi gwo peyi ewopeyen ki te antre nan komès esklav e ki tap fè kolonizasyon tou.

Lang peyi sa yo vin tounen lang klas dominan yo nan tout zile Karayib yo (lang angle nan peyi Jamayik, lang franse ann Ayiti, Matinik, Gwadloup...) men laplipa moun nan zile sa yo kontinye pale yon varyete kreyòl ki gen laplipa mo li yo baze sou lang ansyen koloni a. Gen plizyè gwoup lang kreyòl. Kwak diferan moun ki pale kreyòl sa yo kapab pafwa konprann sa lòt ap di, lang kreyòl sa yo pa konpreyansib, sotinan yon zile ale nan yon lòt. Se gras a mo yo nou rive idantifye yo. Majorite mo lang kreyòl yo soti nan yon lang ewopeyen; pa egzanp, laplipa mo ki nan lang kreyòl ayisyen soti nan lang franse, laplipa mo ki nan kreyòl jamayiken soti nan lang angle, men sentaks, sistèm règ lang kreyòl yo diferan anpil de lang ewopeyen. Sou plan lengwistik, nanpwen anyen ki fè lang kreyòl yo enferyè devan lang ewopeyen yo osnon devan nenpòt lòt lang sou latè. Menm jan ak tout lang kretyen vivan pale, lang kreyòl yo reflete pwopriyete gramatikal inivèsèl ak devlòpman mantal tout lang kretyen vivan pale, keseswa lang angle, lang franse, lang chinwa, lang arab, lang swahili, lang hindi, lang quechua, elatrye. Sou plan ideyolojik, lang kreyòl yo angaje nan yon gwo batay kont yon seri fòs nan sosyete kote moun pale yo ap fè tout sa yo kapab pou lang kreyòl yo pa leve kanpe. Malgre lang kreyòl yo se lang tout moun pale nan laplipa zile sa yo, genyen gwoup moun ki refize sèvi ak yo pou devlope alfabetizasyon osnon edikasyon. Dimansyon ideyolojik la pèdi anpil nan aspè negatif li te genyen pandan dènye 30 lane ki sot pase yo, men li kontinye ap kreye anpil pwoblèm toujou.[18] [19]

Kreyòl yo ak orijin franse

Bibliyografi

  • Anderson, Roger W., ed. (1983), Pidginization and Creolization as Language Acquisition, Rowley, MA: Newbury House
  • Ansaldo, U.; Matthews, S. (2007), "Deconstructing creole: The rationale", Typological Studies in Language, 73: 1–20, doi:10.1075/tsl.73.02ans, ISBN 978-90-272-2985-4, ISSN 0167-7373
  • Ansaldo, Umberto; Matthews, Stephen; Lim, Lisa (2007), Deconstructing Creole, Amsterdam: Benjamins
  • Arends, Jacques; Muysken, Pieter; Smith, Norval (1995), Pidgins and creoles: An introduction, Amsterdam: Benjamins
  • Bailey, Charles J; Maroldt, Karl (1977), "The French lineage of English", in Meisel, Jürgen (ed.), Langues en Contact – Pidgins – Creoles, Tübingen: Narr, pp. 21–53
  • Bickerton, Derek (1981), Roots of Language, Karoma Publishers, ISBN 0-89720-044-6
  • Bickerton, Derek (1983), "Creole Languages", Scientific American, 249 (8): 116–122, Bibcode:1983SciAm.249a.116B, doi:10.1038/scientificamerican0783-116, JSTOR 24968948
  • Bickerton, Derek (1984), "The language bioprogram hypothesis", The Behavioral and Brain Sciences, 7 (2): 173–188, CiteSeerX 10.1.1.908.5328, doi:10.1017/S0140525X00044149
  • DeCamp, David (1977), "The Development of Pidgin and Creole Studies", in Valdman, Albert (ed.), Pidgin and Creole Linguistics, Bloomington: Indiana University Press, pp. 3–20
  • DeGraff, Michel (2001), "On the origin of creoles: A Cartesian critique of Neo-Darwinian linguistics", Linguistic Typology, 5 (2–3): 213–310
  • DeGraff, Michel (2002), "Relexification: A reevaluation" (PDF), Linguistic Anthropology, 44 (4): 321–414
  • DeGraff, Michel (2003), "Against Creole Exceptionalism" (PDF), Language, 79 (2): 391–410, doi:10.1353/lan.2003.0114
  • DeGraff, Michel (2004), "Against Creole Exceptionalism (redux)" (PDF), Language, 80 (4): 834–839, CiteSeerX 10.1.1.693.2511, doi:10.1353/lan.2004.0178
  • DeGraff, Michel (2005), "Do creole languages constitute an exceptional typological class?", Revue Française de Linguistique Appliquée, 10 (1): 11–24, doi:10.3917/rfla.101.24
  • Ferguson, C.A. (1971), "Absence of Copula and the Notion of Simplicity: A Study of Normal Speech, Baby Talk, Foreigner Talk and Pidgins", in Hymes, D. (ed.), Pidginization and Creolization of Languages, Cambridge: Cambridge University Press
  • Fournier, Robert; Wittmann, Henri, eds. (1995), Le Français des Amériques, Trois-Rivières: Presses universitaires de Trois-Rivières, ISBN 2-9802307-2-3
  • Fournier, Robert (1998), "Des créolismes dans la distribution des déterminants et des complémenteurs en français québécois basilectal", in Patrice Brasseur (ed.), Français d'Amérique: variation, créolisation, normalisation, Université d'Avignon: Centre d'études canadiennes, pp. 217–228
  • Hamilton, A. Cris; Coslett, H. Branch (2008), "Role of inflectional regularity and semantic transparency in reading morphologically complex words: Evidence from acquired dyslexia", Neurocase, 14 (4): 347–368, doi:10.1080/13554790802368679, PMID 18792839
  • Geeslin, Kimberly L. (2002), "Semantic transparency as a predictor of copula choice in second-language acquisition", Linguistics, 40 (2): 439–468, doi:10.1515/ling.2002.019
  • Gil, David (2001), "Creoles, Complexity and Riau Indonesian", Linguistic Typology, 5: 325–371
  • Givón, Talmy (1979), "Prolegomena to any sane creology", in Hancock, Ian (ed.), Readings in Creole Studies, pp. 3–35
  • Hall, Robert A. (1966), Pidgin and Creole Languages, Ithaca: Cornell University
  • Hall, Robert A. (1974), External History of the Romance Languages, New York: American Elsevier Publishing Company
  • Holm, John (1988), Pidgins and Creoles, 1, Cambridge: Cambridge University Press
  • Jungemann, Fréderic H. (1955), La Teoría del substrato y los dialectos hispano-romances y gascones, Madrid
  • Lefebvre, Claire (2002), "The emergence of productive morphology in creole languages: the case of Haitian Creole", Yearbook of Morphology: 35–80
  • Martinet, André (1964) [1955], Économie des Changements Phonétiques: traité de phonologie diachronique, Berne: Francke
  • McWhorter, John H. (1998), "Identifying the creole prototype: Vindicating a typological class", Language, 74 (4): 788–818, doi:10.2307/417003, JSTOR 417003
  • McWhorter, John H. (2000), The Missing Spanish Creoles: recovering the birth of plantation contact languages, Berkeley: University of California Press
  • McWhorter, John H. (2005), Defining Creole, Oxford: Oxford University Press
  • Meijer, Guus; Muysken, Pieter (1977), "On the beginnings of pidgin and creole studies: Schuchardt and Hesseling", in Valdman, Albert (ed.), Pidgin and Creole Linguistics, Bloomington: Indiana University Press, pp. 21–45
  • Mufwene, Salikoko, ed. (1993), Africanisms in Afro-American Language Varieties, Athens: University of Georgia Press
  • Mufwene, Salikoko (2000), "Creolization is a social, not a structural, process", in Neumann-Holzschuh, Ingrid; Schneider, Edgar (eds.), Degrees of restructuring in creole languages, Amsterdam: John Benjamins, pp. 65–84
  • Muysken, Pieter; Law, Paul (2001), "Creole studies: A theoretical linguist's field guide", Glot International, 5 (2): 47–57
  • Parkvall, Mikael (2000), Out of Africa: African influences in Atlantic Creoles, London: Battlebridge
  • Parkvall, Mikael (2001), "Creolistics and the quest for Creoleness: A reply to Claire Lefebvre", Journal of Pidgin and Creole Languages, 16 (1): 147–151, doi:10.1075/jpcl.16.1.07par
  • Schneider, Edgar W. (1990), "The cline of creoleness in English-oriented Creoles and semi-creoles of the Caribbean", English World-Wide, 11 (1): 79–113, doi:10.1075/eww.11.1.07sch
  • Schumann, John H. (1978), The Pidginization Process: A Model for Second Language Acquisition, Rowley, MA: Newbury House
  • Sebba, Mark (1997), Contact Languages: Pidgins and Creoles, MacMillan, ISBN 0-333-63024-6
  • Seuren, Pieter A.M.; Wekker, Herman C. (1986), "Semantic transparency as a factor in creole genesis", in Muysken, Pieter; Smith, Norval (eds.), Substrata Versus Universals in Creole Genesis, Amsterdam: Benjamins, pp. 57–70
  • Singler, John Victor (1983), "The influence of African languages on pidgins and creoles", in Kaye, Jonathan; Koopman, H.; Sportiche, D.; et al. (eds.), Current Approaches to African Linguistics, 2, Dordrecht: Foris, pp. 65–77, ISBN 90-70176-95-5
  • Singler, John Victor (1988), "The homogeneity of the substrate as a factor in pidgin/creole genesis", Language, 64 (1): 27–51, doi:10.2307/414784, JSTOR 414784
  • Singler, John Victor (1996), "Theories of creole genesis, sociohistorical considerations, and the evaluation of evidence: The case of Haitian Creole and the Relexification Hypothesis", Journal of Pidgin and Creole Languages, 11 (2): 185–230, doi:10.1075/jpcl.11.2.02sin
  • Stewart, William A. (1962), "Creole languages in the Caribbean", in F.A. Rice (ed.), Study of the Role of Second Languages, Washington, D.C.: Center for Applied Linguistics, pp. 34–53
  • Takashi, Takatsu (2008), "'Kundoku' as a Pidgin-Creole Language (ピジン・クレオール語としての「訓読」)", in Harukichi Nakamura (ed.), Essays on 'Kundoku': The Literary Chinese in East Asian world & Japanese Language (「訓読」論 東アジア漢文世界と日本語), Tokyo: Bensei Shuppan(勉誠出版)
  • Taylor, Douglas (1977), Languages in the West Indies, Baltimore: Johns Hopkins University Press
  • Thompson, R.W. (1961), "A note on some possible affinities between the creole dialects of the Old World and those of the New", Creole Language Studies, 2: 107–113
  • Traugott, Elizabeth Closs (1977), "The Development of Pidgin and Creole Studies", in Valdman, Theo (ed.), Pidgin and Creole Linguistics, Bloomington: Indiana University Press, pp. 70–98
  • Vennemann, Theo (2003), "Languages in prehistoric Europe north of the Alps", in Bammesberger, Alfred; Vennemann, Theo (eds.), Languages in Prehistoric Europe, Heidelberg: C. Winter, pp. 319–332
  • Wardhaugh, Ronald (2002), "Pidgins and Creoles", An Introduction to Sociolinguistics (fourth ed.), Blackwell Publishing, pp. 57–86
  • Weinreich, Uriel (1979) [1953], Languages in Contact: Findings and Problems, New York: Mouton Publishers, ISBN 978-90-279-2689-0
  • Whinnom, Keith (1956), Spanish Contact Vernaculars in the Philippine Islands, Hong Kong
  • Whinnom, Keith (1965), "The origin of the European-based creoles and pidgins", Orbis, 14: 509–27
  • Whorf, Benjamin (1956), John Carroll (ed.), Language, Thought, and Reality: Selected Writings of Benjamin Lee Whorf, Cambridge: MIT Press
  • Winford, D (1997), "Creole Formation in the Context of Contact Languages", Journal of Pidgin and Creole Languages, 12 (1): 131–151, doi:10.1075/jpcl.12.1.06win
  • Wittmann, Henri (1973), "Le joual, c'est-tu un créole?" (PDF), La Linguistique, 9 (2): 83–93
  • Wittmann, Henri (1995), "Grammaire comparée des variétés coloniales du français populaire de Paris du 17e siècle et origines du français québécois" (PDF), in Fournier, Robert; Wittmann, Henri (eds.), Le Français des Amériques, Trois-Rivières: Presses universitaires de Trois-Rivières, pp. 281–334
  • Wittmann, Henri (1996), "La forme phonologique comparée du parler magoua de la région de Trois-Rivières" (PDF), in Fournier, Robert (ed.), Mélanges linguistiques, Revue québécoise de linguistique théorique et appliquée 13, Trois-Rivières: Presses universitaires de Trois-Rivières, pp. 225–43[permanent dead link]
  • Wittmann, Henri (1998), "Les créolismes syntaxiques du français magoua parlé aux Trois-Rivières" (PDF), in Brasseur, Patrice (ed.), Français d'Amérique: variation, créolisation, normalisation (Actes du colloque, Université d'Avignon, 8-11 Oct.), Avignon: Université d'Avignon, Centre d'études canadiennes, pp. 229–48
  • Wittmann, Henri (1999), "Prototype as a typological yardstick to creoleness", The Creolist Archives Papers On-line, Stockholms Universitet
  • Wittmann, Henri (2001). "Lexical diffusion and the glottogenetics of creole French." CreoList debate, parts I-VI, appendixes 1-9. The Linguist List, Eastern Michigan University & Wayne State University.
  • Wittmann, Henri; Fournier, Robert (1996), "Contraintes sur la relexification: les limites imposées dans un cadre théorique minimaliste" (PDF), in Fournier, Robert (ed.), Mélanges linguistiques, Revue québécoise de linguistique théorique et appliquée 13, Trois-Rivières: Presses universitaires de Trois-Rivières, pp. 245–280

Referans

  1. ↑ « The study of pidgin and creole languages » (PDF). University of chicago. 
  2. ↑ « Typologizing grammatical complexities » (PDF). University of Buffalo. 
  3. ↑ McWhorter, J. H. (2005). Defining creole. Oxford University Press.
  4. ↑ Calvet, Louis-Jean. (2006). Toward an Ecology of World Languages. Malden, MA: Polity Press
  5. ↑ "Creole – Language Information & Resources". www.alsintl.com. Archived from the original on June 20, 2017. Retrieved October 9, 2017.
  6. ↑ Linguistics, ed. Anne E. Baker, Kees Hengeveld
  7. ↑ "Haitian Creole at UVA and Duke". iwl.virginia.edu. Retrieved December 15, 2020
  8. ↑ Lowenberg, Peter H. (1986). "Non-Native Varieties of English: Nativization, Norms, and Implications". Studies in Second Language Acquisition. 8 (1): 1–18. doi:10.1017/S0272263100005805. ISSN 0272-2631. JSTOR 44486848.
  9. ↑ Bickerton, Derek, 1983, « Creole Languages », scientific American
  10. ↑ DeCamp, David (1977), "The Development of Pidgin and Creole Studies", in Valdman, Albert (ed.), Pidgin and Creole Linguistics, Bloomington: Indiana University Press
  11. ↑ Sebba, Mark (1997), Contact Languages: Pidgins and Creoles, MacMillan, ISBN 0-333-63024-6
  12. ↑ Vennemann, Theo (2003), "Languages in prehistoric Europe north of the Alps", in Bammesberger, Alfred; Vennemann, Theo (eds.), Languages in Prehistoric Europe, Heidelberg: C. Winter, pp. 319–332
  13. ↑ Feist, Sigmund (1932). "The Origin of the Germanic Languages and the Indo-Europeanising of North Europe". Language. 8 (4): 245–254. doi:10.2307/408831. JSTOR 408831.
  14. ↑ Mufwene, Salikoko. "Pidgin and Creole Languages". Humanities.uchicago.edu. Archived from the original on 2013-06-03. Retrieved 2010-04-24.
  15. ↑ Holm, John (1988), Pidgins and Creoles, 1, Cambridge: Cambridge University Press
  16. ↑ Chambers, Douglas B. (2008-12-01). "Slave trade merchants of Spanish New Orleans, 1763–1803: Clarifying the colonial slave trade to Louisiana in Atlantic perspective". Atlantic Studies. 5 (3): 335–346. doi:10.1080/14788810802445024. ISSN 1478-8810.
  17. ↑ Meijer, Guus; Muysken, Pieter (1977), "On the beginnings of pidgin and creole studies: Schuchardt and Hesseling", in Valdman, Albert (ed.), Pidgin and Creole Linguistics, Bloomington: Indiana University Press, pp. 21–45
  18. ↑ « Professor Michel DeGraff : Se pawòl nou ki mare nou ansanm ». VoicesfromHaïti. 22 me 2012. Konsève soti nan orijinal la, 21 fevriye 2016.
  19. ↑ Claire Lefebvre, 1998, CREOLE GENESIS AND THE ACQUISITION OF GRAMMAR, THE CASE OF HAITIAN CREOLE, Cambridge University Press, www.cambridge.org/978052193823

Lyen deyò

Rekipere depi « https://ht.wikipedia.org/w/index.php?title=Lang_kreyòl&oldid=788618 »