Filozofi: Diferans ant vèsyon yo

Depi Wikipedya, ansiklopedi lib
Contenu supprimé Contenu ajouté
TobeBot (diskisyon | kontribisyon)
tp wobo Ajoute: ext:Filosofia
SieBot (diskisyon | kontribisyon)
Liy 160 : Liy 160 :
[[bg:Философия]]
[[bg:Философия]]
[[bn:দর্শন]]
[[bn:দর্শন]]
[[bo:མཚན་ཉིད་རིག་པ།]]
[[bo:མཚན་ཉིད་རིག་པ]]
[[br:Prederouriezh]]
[[br:Prederouriezh]]
[[bs:Filozofija]]
[[bs:Filozofija]]

Vèsyon jou 2 jen 2010 à 05:32


Ede nou soutni yon pwojè diksyonè kreyòl, yon kreyasyon lib :
Wiksyonè kreyòl

Filozofi se egzèsis entelektyèl baze sou spekilasyon rezonab. Objektif disiplin sa se pou abouti ak yon systèm ki ka pemet kretyen vivan reponn ak keksyon tankou ki rol nou sou late, kote nou soti, kote nou prale. Nan disiplin sa ki englobe tout ekzesis intelektyel spekilativ sa yo, gen bransh ki devlope ak yon tradisyon ansyenn ke konvensyon rekonet kom bransh etabli nan domen filozofik akademik.

N ap devlope kounye a branch ke syans sa genyen.

Epistemoloji

Bransh nan filozofi ki gen pou objektif fouye sou lanati konesans ; setadi bagay nou ka konen, bagay nou paka konen. gen plizye filozof ki travay nan domen sa-- nonm tankou plato ak aristot. de filozof sa yo reprezante de teori maje nan epistemoloji. setadi, teori ideyalis la, ak teyori reyalis la. nan teori ideyalis, aderan teori sa kwe ke vre verite ya ekziste nan yon fom esensyel ki transande tout apwoksimasyon nan mond fizik la. gen menm ideyalis ki di ke sa nou we nan mond fizik la se yon lonbray de fom ideyal la ke nou paka vreman we ak sans komen yo( zwe, zorey, men, santi, ak goute. pou sipote konsepsyon sa, ideyalis yo gen tandans pran matematik kom yon langaj ki pemet nou dekouvri plizye bagay nan mond sa, men menmsi nou trase yon sek ak instriman ki pi presi nan mond lan, nou pap jame vreman arive pre ekwasyon sek la ki se (x-h)^2 + (y-k)^2 = r^2( h ak k se kowodone pwen sentral sek la, r se reyon sek la).Dapre ideyalis yo, se ekwasyon sa ki vreman fom esensyel yon sek ki egziste selman nan mond ideyal. yon mond ki ka selman penetre avek zouti abstre-mental. bagay yo totalman diferan nan kan reyalis la--- yo we bagay la nan yon lot lonevi; pou yo, se opoze ya ki vre, setadi se mond sensoryel la ki egziste. nonm tankou aristot kwe ke nan pwen bagay ki egziste an deyo mond lan, se pa mond lan kap eseye fe sans ak ide ya, okontre, dapre filozof reyalis yo, se ide mental la kap eseye fe sans ak vre fom esensyel la ki se mond sa. ti mesye reyalis yo gen yon lot non ke yo ba yo nan etid akademik filozofik ki se " anpirisis". neg sa yo, se neg ki kwe nan sa ke yo rele "sipremasi sensoryel", setadi ke tout verite ki gen vale ekzistensyel irefitab dwe fe pati de mond sa. konye la nan etid monden filozifik, pa gen okin akademik ki intenalize eksklisivman yonn nan teori sa yo--- paske kompite ki pemet moun etidye de pre fenomen konpleks tankou fraktal, mond fisik pemet matematisyen penetre yon paket ide abstre nan matematik. sa sijere ke gen yon interelasyon ant mond abstra ya ak mond sensoryel ke plato ak aristot te souzestime. daye, listwa resen intelektyel lemond demontre ke gen yon sipepozisyon irefitab nat mond abstre ya ak mond sensoryel la ( setadi len depann de lot pou avanse nan yon fason ou yon lot)-- reyalis devlope lasyans ak sans yo ke yo itilize nan obsevasyon syentifik yo, men yo bezwen ide matematik yo pou fe sans ak inteprete ou teorize sa yo obseve ya. nan ka sa, li fe sans pou fe ke verite sanble gen yon ale mennen vini ke lap fe ant mond ideyal la e mond sensoryel la.

Teyoloji

Bransh nan filozofi ki etidye bagay ki gen pou li we ak konsepsyon sipenatirel ; tankou zafe bondye, santa, ak lespri, e relasyon ke entite sa yo sipoze genyen ak kretyen vivan. gen plizye gwo filozof nan teoloji--- nonm tankou augustin, thomas aquinas. Augustin sete yon filozof katolik ki posede yon intelek pwisan, li ede leglis katolik evite yon paket pwoblem filozofik tankou paradox aparan nan labib. li se premye filozof kretyen ki asepte ke se pa tout moun ki pa kwe nan jezi ki pral nan lanfe. li dekouraje tou intepretasyon literal labib, sitou intepretasyon apokaliptik yo. pa ekzanp, nan komansman listwa legliz kretyenn lan, se gen yon tendans pou moun lye tout ti ge, ak pwoblem natirel kom prev ke retou jezi ap rive sou nou. augustin fe rekonet ke se pou aderan sispann fe bagay konsa paske listwa lemond shaje ak ge ant nasyon, shaje ak kalamite ki te pi mal ke sa nou ap we jodi'a menm avan nesans jezi. setadi, le moun pral jije sa, le yo we ke te gen kalamite ki te pi mal, yap pral pase nou nan rizib. infliyans augustin ale nan menm agiman nap kont abosyon jodia. pa egzanp, le pret katolik di ke depi nan moman konsepsyon, gen yon nanm ki rantre nan gamet menmsi li reprezante yon selil. se augustin ki te vinn ak ide sa pou dekouraje infanticid elatriye. men ide sa rankontre yon gwo pwoblem nan ka vre marasa. lasyans prouve ke vre marasa soti nan divizyon yon sel gamet--- si augustin di ke nanm lan indivizib, eke nanm lan rantre nan moman konsepsyon, alo ka vre marasa kontredi teori sa paske li montre ke introdiksyon enstantane nanm lan nan moman konsepsyon mityelman eksklisiv ak indivibilite menm nanm sa. setadi nan ka vre marasa, swa nanm lan indivizib, ou li pa rantre nan moman konsepsyon an.

Lojik

Bransh ki etidye deklasyon ak relasyon deklarasyon sa yo genyen antre yo pou detemine vale veridik yo. Nan lojik deklarasyon sa yo gen yon non espesyal ki se "pwopozisyon".

Yon nan relasyon ki inpotan anpil nan lojik se yon pwose kognitif ke yo rele " inferans".

Inferans se pwose ki pemet ou fe yon konklizyon dapre sa ou konen ou ou sipoze ou konen. Sa ou sipoze ou konen an yo rele li "premis".

Gen plizye inferans, inferans disjonktiv, inferans kondisyonel.

Ekzanp inferans disjonkdiv: gen de moun ki gen kle kay la, se ti mari ak ti poushon. Si pot la ouve, se yonn nan yo pou ki ta ouve li.

Ti mari okap, li pa potoprins. Setadi, se pa timari ki ouve pot. Si se pa timari, fok se ti poushon. Konklizyon sa valid lojikman paske se yon konklizyon ke nou abouti ak li atrave inferans disjonktiv lan.

Etik

Bransh nan filozofi ki gen pou detemine vale moral aksyon yon kretyen vivan. Gen plizye system ki devlope pou reponn ak pwoblem sa ; men de pi gran ssyetem ki domine yo se "konsekanlis" ak "univesalis".

Diferans maje nan de system sa yo se kijan yo konkli vale moral yo aksyon. Nan yon kote, konsekanlis di ke se konsekans yon aksyon ki detemine vale moral tandiske univesalis la di ke vale moral yon aksyon objektif e li an deyo de konsekans aksyon an. dapre teori sa, moralite se yon bagay ki sibjektiv, setadi ki varye selon kondisyon aktyel. yon aksyon gen dwa bon nan yon sitiyasyon X, tandiske menm aksyon sa move nan yon aksyon Y Nan kan konsekanlis la, ou gen filozof tantou "jeremy bentham" ki se papa "utilitaryan". Utilitaryan kwe ke si yon aksyon abouti ak plis byen ke mal, li se yon aksyon moral ak vale pozitiv. Nan kan universalis yo ou gen filozof tankou "emmanuel kant" ki di ke vale moral yon aksyon pa gen aryen pou li we ak motivasyon akte ya, ou konsekans aksyon an. pou sipote avi sa, kant devlope yon konsep ki rele " inperatif kategorikal"--- konsep la di ke avan ou fe yon aksyon, imajine ki konsekans aksyon sa si tout moun sou late te adopte menm aksyon sa.


Lojik

se bransh nan filozofi ki etidye sifikasyon, validite yon konklizyon, ak relasyon ki egziste ant senbol ke lezom itilize nan moyen komikasyon yo. Se pou tet sa, gen yon gwo interaksyon ant etid lengwistik ak Lojik. Lojik fomel itilize 2 metod kle, sa nou rele "Lojik Dediktiv" ak sa nou rele Lojik Indiktiv. lojik dediktiv la se lojik kote ke konklizyon an se yon ekspresyon eksplicit ki fondamentalman konekte ak sa ki te nan premis lan ou premis yo. setadi validite yon konklizyon nan lojik dediktiv depann direkteman sou validite premis ki presede li yo. Tankou, "potoprens nan depatmanlwes, site soley nan potoprens, alo site soley nan depatman lwes". Tout edid nan jewometri baze sou pwose(ou inferans) dediktiv ki se kle nan lojik dediktiv la. baz lojik dediktiv la jwen sous li nan travay ke aristot tap fe sou sa nou rele jodi ya " syllogismes d'aristote". li enpotan pou remake ke konklizyon yon lojik dediktiv gen 2 posibilite, swa li setenman fos, oubyen li setenman vre. nan lagaj pwobabilite, li gen yon pwobabilite "0" oubyen "1" pagen antrede.

lojik indiktiv

Filozofi reprezante yon gwo pati nan aktivite intelektyel lezonm. Tout moun atikile konsepsyon pesonal yo sou lavi; nan pwose sa, nou di ke mounn sa yo ap filozofe; men moun ki ale pi lwen pou rantre nan rasin pwoblem sa yo, ak jefo yo fe pou devlope system nomatif ak deskriptif pou tante klarifye ak resoud pwoblem sa yo, sa yo vinn jwe wol filozof pwofesyonel. nan ka sa filozofi vinn pran yon sans fomel ak skolastik ke nou ka rele "Filozofi Systematik". Kisa Filozofi systematik sa ye, e kijan li divize? Kwake Filozofi fomel la gen plizye aspe, men gen 3 kokenn shenn bransh ki reprezante preske tout edifis etid filozofik la. Bransh sa yo, se Metafizik, Epistemoloji, ak Lojik.


Lojik: se bransh nan filozofi ki etidye sinifikasyon senbolik, validite yon konklizyon, ak relasyon ki egziste ant senbol ak sa senbol sa yo reprezante ou ta vle reprezante. paske lojik gen pou li we ak deklarasyon, gen yon interaksyon natirel ki fet ant lojik ak lengwistik. Lojik fomel itilize 2 metod kle, sa nou rele "Lojik Dediktiv" ak sa nou rele Lojik endiktiv. lojik dediktiv la se lojik kote ke konklizyon an se yon ekspresyon eksplicit ki fondamentalman konekte ak sa ki te nan premis lan ou premis yo. setadi validite yon konklizyon nan lojik dediktiv depann direkteman sou validite premis( deklarasyon) ki presede li yo. Tankou, "potoprens nan depatman lwes; site soley nan potoprens; alo site soley nan depatman lwes". Pa selman analiz deklarasyon yo KI Tonbe anba labanye lojik dediktiv, men pi fo etid matematik tankou jewometri baze sou inferans dediktiv( pwose dediktiv) ki se kle nan strikti lojik dediktiv la.Istorikman, baz lojik dediktiv la jwen sous li nan travay ke Aristot tap fe sou sa nou rele jodi ya " syllogismes d'aristote". Li enpotan anpil pou nou remake ke konklizyon yon lojik dediktiv gen 2 posibilite, swa li setenman fos, oubyen li setenman vre. nan langaj pwobabilite, li gen yon pwobabilite "0" oubyen "1" pa gen antrede.

"lojik endiktiv" se lojik ki baze sou probabilite ak koneksyon ou sou yon inifomite natirel ke nou gen rezon pou nou presipoze. se lojik sa ke Syans Aplike yo plis itilize. diferan ak lojik dediktiv, li enpotan pou nou remake ke konklizyon lojik endiktiv la sa pa janm 100%; setadi konklizyon an toujou kikonstansyel, konsekaman, li sije ak modifikasyon. Yonn nan moun ki devlope prensip metodolojik pou lojik endiktiv la se filozof angle ke nou rele john stuart mill. Prensip yo baze sou metod sa yo: Metod Diferans,Metod Menm bagay, Metod Menm Varyasyon", ak 2 lot medod derivativ ki se konbinezon metod prensipal sa yo.

Metod Diferans: jan ak pye ale nan yon restoran yal manje. jan mande diri blan, legim ak sos pwa nwa, pye li menm li mande diri blan, legim ak sos pwa blan. kom se marasa yo ye, yo mande pou yo mete diri blan an nan yon sel bol, ak legim la nan yon sel plat, men pou pwa yo ale nan 2 bol diferan. Apre mesye yo fin manje, yo ale lakay, yo poko rive lakay yo, vant Pye ap fe li mal, lap vomi ak dyare. pye ale kay dokte, dokte ya konkli apre tes loratwa li ke pye manje yon manje kontamine. nan twa manje diferan sa yo, ki les ki fe Pye malad? Dapre metod diferans lan, se pwa blan an ki koz maladi pye, paske se sel sos pwa blan an ke jan, ki pat malad, pat manje, e se menm sos pwa blan sa ke pye te manje pou kont li. si diri blan an ou legim lan te kontamine, jan tap malad tou. setadi, maladi ya ki se yon diferans ki pat pataje ant jan ak pye dwe soti nan manje ke jan ak pye pat pataje ya, kise sos pwa blan an.

Metod Menm bagay : yon kriptograf kap travay nan lame dayiti intesepte yon mesaj kode " abc = fo lespinas kraze; mcs = solda kraze rak; cpdk = mashin kraze jeneral jimenez. kisa let c ya reprezante? paske c paret tout kote kraze paret, eke sel let ki paret 3 fwa, menm jan kraze se sel mo ki paret 3, nou konkli ke dapre metod menm bagay la ke c = kraze. 





Metafizik: se bransh nan filozofi ki shashe devlope kondisyon ak krite pou egzistans. tankou, ki sak konpoze reyalite? e ki relasyon ki genyen an eleman ki konpoze reyalite sa? nan bransh sa gen yon konsep kle yo rele "ontoloji". ontoloji se nati egzistans yon bagay, setadi nan ki konteks nou ga di yon bagay ekziste. konsep sa, yo elaji pou vinn ak yon lot konsep ke nou rele" "stati ontolojik". tankou, li pa sifizan pou mwen di ke "bouki ak malis" ekziste, fok mwen ale pi mwen pou mwen klarifye stati ontolojik "bouki ak malis"; setadi, se pou mwen klarifye pou yon moun ki pa konen ke bouki ak malis se karakte nan literati folklorik ayisyen. nan lot mo, mwen afime stati ontolojik bouki ak malis.

EpistemolojiTèks italik: se bransh nan filozofi kap sheshe konen lanati konenans, sou ki sa konesans baze. tankou ki sa ki jistifye sa nou asepte kom konesans. nan etid ak reshesh ki tap fet pou bay klarifikasyon sou lanati konesans gen de group kle ke nou rele" rasyonalis" ak empiricis".

rasyonalis se filozof ki kwe ke tout konesans ki non-patilye, setadi konesans ki gen aspe jeneral, se konesans nou aprann a-priori, setadi konenans nou aprann direkteman nan yon pwoses intelktyel ki indepandan de eksperyans. filozof sa yo tankou rene descartes ak platon fe alizyon ak matematik ak jewometri pou jistifye pozisyon sa. tankou, pou filozof sa yo, le moun gen metrize teorem pythagore la, se pa eksperyans ki fe menm moun sa reyalize definitivman ke sinis okare plis cosinis okare ap egal ak 1. se aspe jeneral konenans sa ke ou ka penetre direkteman san lintemedye eksperyans ki prouve pozisyon rasyonalis la depre filozof ki nan kan sa. li enpotan pou remake ke rasyonalis yo pa di ke tout konesans yon moun atenn, atenn li a-priori. paske yo di ke konesans patikilye baze sou eksperyans setadi ou aprann yo aposteri. tankou, si mwen rekonet koule mashinn mwen an, e ou menm ou rekonet koule mashin ou an, konesans patikilye sa pa bay yonn nan nou okin rezon pou jistifye yon konklizyon jeneral sou koule tout mashin sou late.

empiricis se filozof ki konkli ke tout sa ke nou ka rele konesans lejitim, nou aprann yo aposteri. setadi, se sou eksperyans nou, ak eksperyans lot moun ke konesans sa yo baze. se sak fe, enpiriris konsidere lasyans kom sel sous konesans lejitim paske li pa baze sou spekilasyon ou aktivite cerebral indepandan de eksperyans. yon nonm tankou jeremy benthman ak john stuart mill se 2 filozof ki vreman bati fondasyon kosmoloji enpiricis la.

Metafizik

se branch nan filozofi ki chache devlope kondisyon ak kritè pou egzistans, tankou, ki sak konpoze reyalite? e ki relasyon ki genyen an eleman ki konpoze reyalite sa? nan bransh sa gen yon konsep kle yo rele "ontoloji". ontoloji se nati egzistans yon bagay, setadi nan ki konteks nou ga di yon bagay ekziste. konsep sa, yo elaji pou vinn ak yon lot konsep ke nou rele" "stati ontolojik". tankou, li pa sifizan pou mwen di ke "bouki ak malis" ekziste, fok mwen ale pi mwen pou mwen klarifye stati ontolojik "bouki ak malis"; setadi, se pou mwen klarifye pou yon moun ki pa konen ke bouki ak malis se karakte nan literati folklorik ayisyen. nan lot mo, mwen afime stati ontolojik bouki ak malis.

Epistemoloji

se bransh nan filozofi kap sheshe konen lanati konenans, sou ki sa konesans baze. tankou ki sa ki jistifye sa nou asepte kom konesans. nan etid ak reshesh ki tap fet pou bay klarifikasyon sou lanati konesans gen de group kle ke nou rele" rasyonalis" ak empiricis".

rasyonalis se filozof ki kwe ke tout konesans ki non-patilye, setadi konesans ki gen aspe jeneral, se konesans nou aprann a-priori, setadi konenans nou aprann direkteman nan yon pwoses intelktyel ki indepandan de eksperyans. filozof sa yo tankou rene descartes ak platon fe alizyon ak matematik ak jewometri pou jistifye pozisyon sa. tankou, pou filozof sa yo, le moun gen metrize teorem pythagore la, se pa eksperyans ki fe menm moun sa reyalize definitivman ke sinis okare plis cosinis okare ap egal ak 1. se aspe jeneral konenans sa ke ou ka penetre direkteman san lintemedye eksperyans ki prouve pozisyon rasyonalis la depre filozof ki nan kan sa. li enpotan pou remake ke rasyonalis yo pa di ke tout konesans yon moun atenn, atenn li a-priori. paske yo di ke konesans patikilye baze sou eksperyans setadi ou aprann yo aposteri. tankou, si mwen rekonet koule mashinn mwen an, e ou menm ou rekonet koule mashin ou an, konesans patikilye sa pa bay yonn nan nou okin rezon pou jistifye yon konklizyon jeneral sou koule tout mashin sou late.

empiricis se filozof ki konkli ke tout sa ke nou ka rele konesans lejitim, nou aprann yo aposteri. setadi, se sou eksperyans nou, ak eksperyans lot moun ke konesans sa yo baze. se sak fe, enpiriris konsidere lasyans kom sel sous konesans lejitim paske li pa baze sou spekilasyon ou aktivite cerebral indepandan de eksperyans. yon nonm tankou jeremy benthman ak john stuart mill se 2 filozof ki vreman bati fondasyon kosmoloji enpiricis la.

Filozofi Mental

Se yon branch nan filozofi analitik ki gen pou objektif: etidye fenomèn mental, fonksyon mental, pwopriete mental tankou konesans tèt ou ak konesans entouraj ou.

Men, teori nan branch sa ale pi lwen nan chèche konnen ki jan diferan aspè mental sa yo makònen ak kò fizik la, patikilyèman kijan yo konekte ak ògan fizik nou rele “sèvèl tèt la”.

Devlopman filozofi sa konsantre nan rezoud yon pwoblèm kle nan filozofi ki vrèman domine metafizik depi lantikite jis jodi ya.

Pwoblèm saa; nan filozofi, nou rele l “pwoblem nanm ak kò”. Setadi, ki nati nanm lan, e kijan li kominike ak ko a. Kòm nou deja mansyone l, se pwoblèm sa ki trouve l nan rasin filozofi mental la.

Nan atant ke filozof tap fè pou rezoud pwoblèm saa, de gwo kan filozofik bay dizon yo sou lanati fenomèn mental yo. Filozòf ki kwè ke yon moun konpoze de 2 nati: youn fizik ke ou ka penetre ak sans komen yo, e youn invisib ke ou ka penetre sèlman ak rezon ou intelek. Yo rele yo dyalis. sètadi yo konsevwa moun divize an 2 nati.

Nan lòt kan opoze ya, nou jwenn sa nou rele Monis, setadi filozof ki kwè ke pa gen 2 nati, men plito yon sel nati ki konpoze tout egzistans reyèl la. Yonn nan premye moun ki atikile filozofi sa se Benedictus Spinoza.

Chak kan sa yo gen plizye vesyon. Tankou, Dyalis yo divize an 2 pati. Moun tankou Rene Descartes , menmjan ak Platon ki te vinn avan li, kwè ke nanm lan se yon sibstans indepandan ki ekziste indepandan de kò a, e li ale pi lwen pou sijere ke nanm saa ka menm siviv lanmo ko fizik la.

Sa ki pran pozizyon patikilye saa, yo rele yo Dyalis Sibstans. Men, nan menm kan dyalis la, gen yo lòt group ki pran yon pozisyon ki ta vle fè konnen ke Nann lan soti nan zantray Sèvèl Tèt La.

Kwake Nann ou lespri soti nan zantray ògan nou rele sèvèl tèt la, propriete Nanm lan paka redwi sou baz mekanik ak bio-chimik Sevel Tet ki ba li nesans lan.

Group sa nou rele yo Dyalis Pwopriyete.

Li enpòtan pou remake ke se fòm Dyalis Pwopriete ya ki alamòd pami dyalis modèn yo.

Monis

E monis yo menm? Nan kan monis la, nou jwen de kan patikilye ki domine sèn nan kwake yo gen monopòl la akoz siks7 aplikasyon syans fizik yo tankou chimi, fizik ak biyoloji.

Monis fizikalis

Monis fizikalis se group ki kwè ke gen yon sèl sibstans e ke sibstans saa parèt sèlman sou fom fizik ou enejik ki sou labanye lwa natirel yo e ke lè lasyans avanse nap ka rive esplike tout fenomèn mantal sa yo ki parèt ineksplikab jodi ya.

Monis ideyalis

Monis ideyalis Gwoup saa panse ke tout sa ki ekziste gen esans mantal, e ke menm bagay ak evenman ki parèt sou fom fizik se vrèman pwojeksyon ou ilizyon ke antite imateryel yo rele nanm lan kreye. Yon nonm tankou Berkeley te adopte filozofi saa. Voir le profil de l'utilisateur