Palmantè yo ki pa gen konpetans

Se pa paske yon moun se Ayisyen ouswa l ap milite lontan li popilè ki fè li gen dwa kandida pou yon pòs elektiv san l pa konn anyen nan syans politik peyi a. Se pa lojik pou n ap antre peyi a nan yon akò pèdan-pèdan Si w tegentan wè fim yon nonm konsekan (A Beautiful Mind) ki te parèt an 2001, ou t ap konnen déjà preske tout bagay sou lavi John Forbes Nash Junior,selèb ekònomis sa-a e l se matematisyen ameriken, loreya ki pou pri Nobèl nan ekònomi an, an 1994.

Travay li yo sou jeyometri diferansyèl, ekwasyon yo aktout derive pasyèl yo e sitou sou teyori ki pou jwèt sa-a yo, pakont,majorite Ayisyen yo pa konnen l. Poutan,konpatriyòt nou-yo ta ka tire youn laj pwofi ki pou prensipal rezilta yo sou teyori ki pou jwèt yo. Ekilib lan ki pòte noum l-lan reprezante yon solisyon kote chwa a se afè chak jwè, konnen strateji a ki pou lòt yo, se pou vin stab lè ankenn patisipan ki nan jwèt la pa ka modifye desizyon l-lan san l pa nui enterè pèsònèl li-a.

Ekilib Nash la se li-menm ki garanti nivo ki pou byènèt ki pi elve ak chak patisipan,kondisyònèlman aktout chwa Ki pou tout lòt yo, an-absans kowoperasyon an. Sa-a se rezilta pou jwenn lè chak jwè genyen pibon opsyon posib, etandòne ansanm nan ki pou strateji yo ki vin detout patisipan yo. Li koresponn egalmen ak pibon repons endividyèl chak jwè nan yon sitiyasyon ki gen konkirans lan, ekònomik oubyen politik.

An-konsekans, pyès-moun pa gen enterè devye solisyon Ki jwenn nan,pliske yo pa p ka yon pibon opsyon endividyèl nan konkiranse lòt yo. Se vre ke jwè yo ta dwe kolabore oubyen kowopere pou tire endividyèlman yon pibon pwofi de jwèt la, Kad fòmèl sa-a kote plizyè ajan yo deside yo chak-grenn ki pou strateji ki pou fè genyen an. Tande byen, byènèt la ki pou chak-grenn moun depann detout chwa yo ke tout lòt yo fè.

Se tankou, reyisit la ki pou manda prezidan Martelly se lik lye ak desizyon an ki pou opozisyon an pou l bouke mànifeste regilyèman nan lari a pou reklame depa l la. Anpil fwa opozisyon an ap mande pou yon chèf l'Eta a ale san l pa konn kijan li pra l ranplase l se kòmsi yo ap di ke ayiti kraze fò Chèf l'Eta a ale.

Bon gouvènans lan

Tankou se menm-jan an kolaborasyon ki pou opozisyon an se kondisyòne aktout siyal ki pou bon gouvènans lan e ki pou respè tout nòm yo ke pouvwa emèt, notaman nan matyè ki pou reyalizasyon tout eleksyon yo ki kredib yo e ki pou san magouy nan jesyon finans piblik yo. N ap konprann ke ekilib la ki pou Nash pa koresponn fòseman nan meyè sitiyasyon posib pou ansanm jwè yo oubyen kolektivite a. Sa yo ke ekònomis yo rele ekilib optimal la. Dilèm lan ki pou prizònye an konstitye yon pafè ekszanp kote chak jwè oswa (aktè politik) fè tout sa li kapab nan nivo endividyèl, men ke rezilta ki pou jwenn nan pa ap ka pi bon sitiyasyon an pou ansanm jwè oswa aktè politik yo. Sa se yon fason elegan pou demontre ke sòm enterè endividyèl yo pa ap abouti fòseman ak byènèt kolektif lan. Lòt fason n ka di, tout moun (oubyen ankò tout gwoup ki pi enfliyan) ka fè bè yo pandan ke peyi a, nan ansanm li-a, peri.

Ekònomi ki pou anviwònman an

Ekònomi ki pou anviwònman an li regòje ekszanp elokan yo. N ka site ka ki pou konpayi ayisyen ki komèsyalize dlo ak ji nan sachè oubyen nan boutèy plastik yo. Yo reyalize san dout pwofi yo an-granpanpan yo. Men lè nan chak milimèt lapli_____tout vil la ki pou Pòt-o-Prens se lik chaje ki pou rezidi plastik yo la n konprann ke byènèt kolektif lan nan sa n twouve l pwofondeman kòche. Pa gen lwa ki pou korije pwoblèm fondamental sa-a. Se menm-jan tou pou endistri ki pou lapèch konpayi ki ap evolye nan sektè sa-a yo fè bènefis alechan nan fè kòmsi sa pa gade yo pou disparisyon bann santèn espès akwatik yo. Pwoblèm sa-a se pa pwoblèm Apwovizyonman dlo ak asenisman an Ayiti konpayi yo fè eksplwatasyon yo mal, pou detriman ki pou enterè kolektif lan. Epi, si espès akwatik yo disparèt, tout moun ap pèdi. Endistri an ki pou lapèch lan an-premye.

• Refleksyon ki pou Nash lan ka pèmèt nou konprann pou kisa enstabilite politik la pèsiste Ann Ayiti. Li vini lefètke chak pati,rive nan timon ki pou zafè l'Eta a, pran tout privilèj yo e l al kenbe yo pou li, pa kite ankenn myèt ak opozisyon ofisyèl lan men kounye a ak konsèy prezidansyèl pou tranzisyon an opozisyon an anndan ekszekitif lan e ap gen dwa pou vote pou chak grenn desizyon ki ap pran pa ekszekitif lan. Paske longtan anvan konsèy prezidansyèl lan yon sènaryo (ekilibre) pa-t-ap kapab stab pliske pati a oubyen jwè an ki pa jwenn anyen an oubyen ki dekwoche twò piti nan gato a gen tout enterè pou l gate jwèt la.
• Tankou, depi 1957 rive 1986, Duvalier ak patizan l-yo t ap fè chas ak opozan l-yo. Vestij FÒ-DIMANCH yo se yo ki la pou temwànye tout atwosite yo ki pou rejim lan.