Akademi Kreyòl Ayisyen
Akademi Kreyòl Ayisyen, se enstans nan peyi Ayiti ki la pou regile lang kreyòl la.[1] Konstitisyon 1987 nan atik 213 rekonèt egzistans Akademi an. Li konpoze de jiska 55 savan anba lidèchip Jean Pauris Jean-Baptiste.[2]
Istwa li
[modifye | modifye kòd]Lang kreyòl ayisyen an pa gen okenn règleman jiskaske ane 1940 yo, lè ansyen prezidan ayisyen, Élie Lescot te fè tantativ nan estandadize lang lan. Li te gen yon otograf ofisyèl pa fen ane 1970 yo, ak li te elve pou yo te lang ofisyèl la nan Konstitisyon an Ayiti. Lang la toujou te manke yon akademi regle evolisyon li jiskaske apeprè 25 ane pita.
Komite seleksyon Akademisyen te konpoze de :
- Emmelie Prophète, Ministè Kilti
- Franck Milbain, Ministè edikasyon nasyonal ak fòmasyon pwofesyonèl (MENF)
- Chantal Noël, Inivèsite Leta Ayiti (Ueh)
- Sony Estéus, Sosyete Animasyon ak Kominikasyon Sosyal (SAKS)
- Junior Fils René, Fakilte Lengwistik Aplike (FLA)
- Eddy Lubin, Konfederasyon Nasyonal Vodouizan Ayisyen (KNVA)
- Abe Wildor Ménard, Jounal Bon Nouvèl
Sou 28 oktòb 2014, Komite seleksyon pibliye lis la nan 33 premye akademisyen chwazi sou baz kritè devlope pa komite a. Se yon gwoup pwofesyonèl sitou nan edikasyon, literè ak relijye ki itilize kreyòl, youn nan de lang ofisyèl nan peyi a, kòm yon pati nan aktivite yo.[3]
Nan 4 desanm 2014[4], prezidan ayisyen an ak lejislasyon apwouve nan etablisman Akademi Kreyòl Ayisyen an.
AKA la dènyèman pibliye yon alfabè ak nouvo seri règ yo.
Misyon
[modifye | modifye kòd]Savan te reyini ansanm ak fonde òganizasyon "Akademi Kreyòl Ayisyen" an
- pou fòme yon sentaks inifòm,
- pou asire gouvènman ayisyen an kapab pi byen kominike avèk pèp li a,
- pou ede tout Ayisyen konprann mo, ede yo ekri ak li òtograf kreyòl la byen san fòt, pou yo fe plis ak kreye plis mo pou tout Ayisyen rive ekri lang yo byen,
- mennen pou plis piblikasyon nan liv ak divès kalite lòt fòm medya, ak nan fen estigma la dèyè pale lang lan.
Òganizasyon
[modifye | modifye kòd]- Gade tou : Òganizasyon Akademi Kreyòl Ayisyen
Sou 21 fevriye 2018, gen enstalasyon 12 manm Konsèy konsiltatif.
Pandan twa (3) jou, 15, 16 ak 17 desanm 2018 la, pandan 4èm Asanble Jeneral òdinè, manm yo AKA chwazi yon Konsèy Administrasyon pou dirije Akademi an soti desanm 2018 pou rive desanm 2020. Men lis Akademisyen ki nan nouvo Konsèy la :
- Akademisyen Pierre-André Pierre, Prezidan
- Akademisyen Michel Frantz Grandoit, Vis Prezidan
- Akademisyen Guy Gérald Ménard, Sekretè Jeneral
- Akademisyen Emmanuel Michel Bazile, Konseye
- Akademisyen Rosilia François Corneille, Konseye
- Akademisyen Michel-Ange Hyppolite, Konseye
- Akademisyen Jocelyne Trouillot, Konseye
Manm fondatè
[modifye | modifye kòd]Manm Akademi Kreyòl Ayisyen (AKA) te 33 fondatè.[5]
- Nicolas André ː lengwis, rekòmande pa "Créole Trans"
- Emmanuel Michel Bazile ː edikatè, rekòmande pa MENFP (Ministè Edikasyon Nasyonal ak Fòmasyon Pwofesyonèl)
- Max Gesner Beauvoir (mò) ː antwopològ, Konfederasyon Nasyonal Vodouyizan Ayisyen
- André Serge Bellegarde ː tradiktè, "Université Notre-Dame d'Haïti"
- Jean Gregory Calixte ː lengwis, Sekretè leta pou Alfabetizasyon
- Adeline Magloire Chancy ː edikatris, Sosyete Animasyon Kominikasyon Sosyal (SAKS)
- Christophe Phillippe Charles ː pwofesè, Tanbou-literè
- Pierre Michel Chéry ː jesyonè, sosyete Animasyon Kominikasyon sosyal
- Michel Frederic DeGraff ː lengwis-pwofesè, "Université Caraïbe"
- Fritz Deshommes ː ekonomis-pwofesè, UEH
- Rogeda Dorcé Dorcil ː lengwis, Fakilte Lengwistik Aplike
- Wilner Dorlus ː lengwis-pwofesè, sosyete Animasyon Kominikasyon sosyal
- Marie Rodny Laurent Estéus ː edikatris-tradiktè, Créole Trans
- Odette Roy Fombrun ː edikatris, Gwoup refleksyon ak aktyon pou yon Ayiti nouvèl
- Michel Frantz Grandoit ː pè katolik-pwofesè, Sekretèri Eta Alfabetizasyon
- Michel-Ange Hyppolite ː pwofesè, Gwoup refleksyon ak aktyon pou yon Ayiti nouvèl
- Gesner Jean-Paul ː pwofesè, Fakilte Lengwistik Aplike
- Jean Pauris Jean-Baptiste (Prezidan) ː pastè-lengwis, ministè Kilti
- Samuel Jean-Baptiste ː edikatè, Kopivit-laksyon sosyal
- Marky Jean-Pierre ː pwofesè, ministè ledikasyon nasyonal ak Fòmasyon pwofesyonel
- Joseph Sauveur Joseph ː lengwis-pwofesè, Sant Na Rive
- Rochambeau Lainy ː pwofesè, Fakilte Lengwistik Aplike
- Frenand Léger ː pwofesè, SAKS
- Jacques Max Manigat ː pwofesè, sosyete Koukouy
- Guy Gérald Ménard ː pwofesè, Fondasyon Anne Marie Morisset/ Inivèsite Eta Ayiti
- Claude Pierre ː pwofesè, ekriven, ministè Kilti, Jounal Bon Nouvèl
- Pierre-André Pierre ː monseigneur-pwofesè, Komisyon Episkopal pou tradiksyon biblik
- Christian Emmanuel Plancher ː pè katolik, Jounal Bon nouvèl
- Marie Marcelle Buteau Racine ː pwofesè Sant Rechèch ak Fòmasyon ekonomik e sosyal pou devlopman (CRESFED)
- Clotaire Saint-Natus ː sosyolog-edikatè, Fondasyon Maurice Sixto
- Joachim Gérard Marie Tardieu ː edikatè, Kopivit Laksyon Sosyal
- Jocelyne Trouillot ː pwofesè, Tanbou literè, "Université Caraïbe"
- Féquière Vilsaint ː biyolojis-editè, Educa-Vision
Manm an 2018
[modifye | modifye kòd]AKA pèmèt pou nenpòt kote soti nan 33 a 55 akademisyen oubyen manm.[6]
Sou 21 fevriye 2018, li gen ladan manm yo :[7]
- Nicolas André ː lengwis, rekòmande pa "Créole Trans" (manm fondatè)
- Paul Antoine ː avoka ak pwofesè sosyològ, rekòmande pa Enstiti Filozofi Salezyen
- Dominique Barthélemy ː pwofesè, rekòmande pa Asosyasyon Pwofesè Lang Kreyòl Nò/Nòdè
- Emmanuel Michel Bazile ː edikatè, rekòmande pa MENFP (Ministè Edikasyon Nasyonal ak Fòmasyon Pwofesyonèl) (manm fondatè)
- André Serge Bellegarde ː tradiktè, "Université Notre-Dame d'Haïti" (manm fondatè)
- Jean Gregory Calixte ː lengwis, Sekretè leta pou Alfabetizasyon (manm fondatè)
- Adeline Magloire Chancy ː edikatris, Sosyete Animasyon Kominikasyon Sosyal (SAKS) (manm fondatè)
- Christophe Phillippe Charles ː pwofesè, Tanbou-literè (manm fondatè)
- Pierre Michel Chéry ː jesyonè, sosyete Animasyon Kominikasyon sosyal (manm fondatè)
- Rosilia François Corneille ː jounalis, rekòmande pa Jounal Bòn Nouvèl
- Michel Frederic DeGraff ː lengwis-pwofesè, "Université Caraïbe" (manm fondatè)
- Fritz Deshommes ː ekonomis-pwofesè, UEH (manm fondatè)
- Rogeda Dorcé Dorcil ː lengwis, Fakilte Lengwistik Aplike (manm fondatè)
- Wilner Dorlus ː lengwis-pwofesè, sosyete Animasyon Kominikasyon sosyal (manm fondatè)
- Rachelle Charlier Doucet[8]
- Marie Rodny Laurent Estéus ː edikatris-tradiktè, Créole Trans (manm fondatè)
- Michel Frantz Grandoit ː pè katolik-pwofesè, Sekretèri Eta Alfabetizasyon
- Michel-Ange Hyppolite ː ekriven, rekòmande pa Sosyete Koukouy ak Gwoup refleksyon ak aktyon pou yon Ayiti nouvèl (GRAHN-Kanada) (manm fondatè)
- Gesner Jean-Paul ː pwofesè, Fakilte Lengwistik Aplike (manm fondatè)
- Jean Pauris Jean-Baptiste (Prezidan) ː pastè-lengwis, ministè Kilti (manm fondatè)
- Samuel Jean-Baptiste ː edikatè, Kopivit-laksyon sosyal (manm fondatè)
- Marky Jean-Pierre ː pwofesè, ministè ledikasyon nasyonal ak Fòmasyon pwofesyonel (manm fondatè)
- Joseph Sauveur Joseph ː lengwis-pwofesè, Sant Na Rive (manm fondatè)
- Rochambeau Lainy ː pwofesè, Fakilte Lengwistik Aplike (manm fondatè)
- Frenand Léger ː pwofesè, SAKS (manm fondatè)
- Jacques Max Manigat ː pwofesè, sosyete Koukouy (manm fondatè)
- Guy Gérald Ménard ː pwofesè, Fondasyon Anne Marie Morisset/ Inivèsite Eta Ayiti (manm fondatè)
- Ernst Mirville ː medsen ak antwopològ, rekòmande pa Tanbou Literè[9]
- Claude Pierre ː pwofesè, ekriven, ministè Kilti, Jounal Bon Nouvèl (manm fondatè)
- Pierre-André Pierre ː monseigneur-pwofesè, Komisyon Episkopal pou tradiksyon biblik (manm fondatè)
- Christian Emmanuel Plancher ː pè katolik, Jounal Bon nouvèl (manm fondatè)
- Marie Marcelle Buteau Racine ː pwofesè Sant Rechèch ak Fòmasyon ekonomik e sosyal pou devlopman (CRESFED) (manm fondatè)
- Clotaire Saint-Natus ː sosyolog-edikatè, Fondasyon Maurice Sixto (manm fondatè)
- Joachim Gérard Marie Tardieu ː edikatè, Kopivit Laksyon Sosyal (manm fondatè)
- Jocelyne Trouillot ː pwofesè, Tanbou literè, "Université Caraïbe" (manm fondatè)
- Féquière Vilsaint ː biyolojis-editè, Educa-Vision (manm fondatè)
Ansyen manm
[modifye | modifye kòd]- Max Gesner Beauvoir (1936-2015) ː antwopològ, Konfederasyon Nasyonal Vodouyizan Ayisyen[10]
- Claude Pierre (1941-2017) ː pwofesè, ekriven, ministè Kilti, Jounal Bon Nouvèl (manm fondatè)[11]
- Rachel Beauvoir Dominique (1965-2018) ː antwopològ[8]
- Odette Roy Fombrun (1917-2022) ː edikatris, Gwoup refleksyon ak aktyon pou yon Ayiti nouvèl
Referans
[modifye | modifye kòd]- ↑ Dizikes, Peter (20 jiyè 2015). « 3 Questions: Michel DeGraff on Haiti's new policy for teaching in Kreyòl ». MIT News. Cambridge, Massachusetts: Massachusetts Institute of Technology. Archived from the original on 6 septanm 2015.
- ↑ « Akademi Kreyòl Ayisyen (AKA): Ant reyalizasyon ak pèspektiv ». Le National. Pòtoprens. 6 novanm 2015. Archived from the original on 24 janvye 2016.
- ↑ « Les premiers académiciens du créole haïtien sont connus ». lenouvelliste.com. 23 oktòb 2014. Archived from the original on 2021-02-25. Retrieved 20 septanm 2018.
- ↑ (kreyòl ayisyen) ht Tontongi, Eddy Toussaint (2015). « Kèk mo sou enstalasyon Akademi Kreyòl Ayisyen an ». Potomitan. Archived from the original on 6 desanm 2015.
- ↑ Mercéus, Bertrand, ed. (4 desanm 2014). « Les 33 académiciens du créole haïtien investis dans leur fonction ». Le Nouvelliste. Archived from the original on 2016-08-15. Retrieved 22 jen 2016.
- ↑ (kreyòl ayisyen) ht Joseph, Herold; Lafalaise, Emmanuel (eds.). « Lis Akademisyen yo » [List of Academicians]. Pòtoprens: Akademi Kreyòl Ayisyen. p. 1. Archived from the original on 20 jiyè 2018.
- ↑ (franse) fr « Haïti-Culture : De nouvelles personnalités installées à l’Akademi kreyòl ayisyen (Aka) ». alterpresse.org. 22 fevriye 2018. Retrieved 12 septanm 2018.
- ↑ 8,0 et 8,1 Joseph, Herold; Lafalaise, Emmanuel (eds.). « Lis Akademisyen yo » [List of Academicians]. Pòtoprens: Akademi Kreyòl Ayisyen. p. 2. Archived from the original on 20 jiyè 2018.
- ↑ Joseph, Herold; Lafalaise, Emmanuel (eds.). « Lis Akademisyen yo » [List of Academicians]. Port-au-Prince: Akademi Kreyòl Ayisyen. p. 3. Archived from the original on 20 jiyè 2018.
- ↑ (angle) en « Haiti – Notice: Tribute and funeral of the National Ati Max Beauvoir ». HaitiLibre. Pòtoprens. 15 septanm 2015. Retrieved 20 jiyè 2018.
- ↑ « Akademi Kreyòl Ayisyen salye lanmò Akademisyen Claude C. Pierre ». lenouvelliste.com. 27 jen 2017. Retrieved 23 septanm 2018.
Lyen deyò
[modifye | modifye kòd]- Sitwèb ofisyèl Akademi Kreyòl Ayisyen
- Rezolisyon òtograf kreyòl * ayisyen sou espaskreyol.com
- Lis liv sou lang Kreyòl Ayisyen sou akademikreyol.net
- Vers un dictionnaire technique de langue créole sou lenational.org